Marszałek (stopień wojskowy) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Marszałek, skr. marsz. (od stwniem. marchschalkpol. koniuszy[1]) – najwyższy stopień wojskowy w armiach wielu państw. Nadawany jest żołnierzom, posiadającym stopień generalski za wybitne osiągnięcia wojenne. W niektórych państwach ustępuje stopniowi generalissimusa. Tradycyjnym insygnium honorowym jest laska marszałkowska (w Polsce buława, w Serbii chorągiew, a w ZSRR gwiazda).

Historia[edytuj | edytuj kod]

W Europie Zachodniej stopień marszałka pojawił się w XVII w., początkowo we Francji (fr. Maréchal de France), następnie także w Anglii, Rzeszy Niemieckiej, Rosji i Austrii (Austro-Węgrzech) jako marszałek polny (ang. Field Marshal, niem. Feldmarschall, ros. Фельдмаршал). We Francji wprowadzony w 1185, w związku z profesjonalizacją armii, po zniesieniu godności konetabla w 1627 stał się najwyższym stopniem wojskowym[2]. Został zniesiony przez rewolucję francuską, następnie przywrócony przez Napoleona w 1804. W pozostałych krajach wprowadzany niezależnie, zazwyczaj zastępując godność marszałka dworu. U krzyżaków marszałek zakonu był od poł. XII w. centralnym urzędem w armii, właściwym wojskowemu zastępcy wielkiego mistrza[2]. Na wzór krzyżacki wprowadzony w Danii (1677) i Szwecji w 1576 (szw. Kronmarskalk, pol. Marszałek Korony), ustąpił marszałkowi polnemu (szw. fältmarskalk) po reformie wojska przez Gustaw II Adolfa w 1605 (po 1831 brak nadań). Urząd marszałka Rzeszy, należny od 1356 każdorazowemu księciu elektorowi saskiemu odpowiadał funkcji konetabla, jednak od XVII w. został formalnie rozdzielony na urząd kanclerski arcymarszałka Rzeszy, pozostający przy elektorze, oraz stopień marszałka polnego. Po 1806 nie funkcjonował. W armii austriackiej i austro-węgierskiej funkcjonował stopień marszałka polnego porucznika (niem. Feldmarschalleutnant), będący odpowiednikiem generała porucznika (późn. dywizji). Marszałek Rzeszy jako stopień oficerski został przywrócony w 1940 specjalnie dla Hermanna Göringa[2].

W Polsce urząd marszałka był zasadniczo godnością cywilną (marszałkowie sejmowi i sejmikowi); analogicznie w Litwie marszałkowie ziemscy przed wprowadzeniem w XVI w. urzędu wojewody. Marszałkowie wielcy i nadworni w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskim byli formalnie dowódcami wojsk nadwornych, później gwardii królewskiej i wielkoksiążęcej. Również marszałkowie generalni konfederacji sprawowali formalne, często faktyczne zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi. Analogicznie wśród kozaków ukształtował się urząd cywilno-wojskowy atamana (por. hetman). Marszałkowie ziem i województw byli dowódcami wojsk wystawionych przez te jednostki terytorialne. Jako godność wojskowa został ujednolicony dopiero po odzyskaniu niepodległości, wprowadzonym w 1920 w Siłach Zbrojnych stopniem marszałka Polski[2].

W XX w. na wzór francuski lub niemiecki stopień marszałka wprowadzano w wielu armiach świata (m.in. Jugosławia, Rumunia). Od 20. XX w. w Finlandii funkcjonują formalnie dwa stopnie marszałka Finlandii (fiń. Suomen marsalkka) i niższego marszałka polnego (fiń. sotamarsalkka). Jedynymi marszałkami wojsk tych państw byli odpowiednio: Josip Broz Tito, Ion Antonescu i Carl Gustaf Mannerheim (marszałek Finlandii). W 19241945 także w armii włoskiej jako marszałkowie Włoch (wł. Maresciallo d’Italia) oraz wyższy od niego, utworzony specjalnie dla Benita Mussoliniego pierwszy marszałek Imperium (wł. Primo maresciallo dell’Impero). W Armii Czerwonej (ZSRR) wprowadzony w 1935 jako marszałek Związku Radzieckiego (ros. Ма́ршал Сове́тского Сою́за), w 1940 poszerzony w korpus marszałkowski obejmujący marszałków, marszałków rodzajów broni (odpowiadających marszałkom polnym) i marszałków Związku Radzieckiego.

Odpowiedniki[edytuj | edytuj kod]

Państwo Stopień W użyciu Ostatni / obecny
Od Do[3]
Boliwia Boliwia marszałek Boliwii 1825 13 maja 1983 Bernardino Bilbao Rioja,
Brazylia Brazylia marszałek 1845 13 maja 2009 Waldemar Levy Cardoso
Finlandia Finlandia marszałek Finlandii 19 maja 1933 27 stycznia 1951 Carl Gustaf Mannerheim
Francja Francja marszałek Francji 1627 27 stycznia 1967 Alphonse Juin
Jugosławia marszałek Jugosławii 29 listopada 1943 4 lutego 2003
4 maja 1980
Josip Broz Tito
Mongolia Mongolia marszałek Mongolskiej Republiki Ludowej 1936 1991
20 kwietnia 1991
Jumdżaagijn Cedenbal
Niemcy Niemcy marszałek Rzeszy 19 lipca 1940 23 maja 1945
15 października 1946
Hermann Göring
NRD marszałek Niemieckiej Republiki Demokratycznej 25 marca 1982 3 października 1990
1 listopada 2018
Theodor Hoffmann
Peru Peru wielki marszałek Peru 21 grudnia 1821 10 października 1965 Eloy Gaspar Ureta
Polska Polska marszałek Polski 19 marca 1920 15 października 1989 Michał Rola-Żymierski
Portugalia Portugalia marszałek generał 1762 31 lipca 2001 Francisco da Costa Gomes
Rumunia Rumunia marszałek 1920 5 grudnia 2017 Michał, król Rumunii
Włochy Włochy marszałek Włoch 4 listopada 1924 18 stycznia 1947
18 marca 1983
Humbert II
Rosja Rosja marszałek Federacji Rosyjskiej 11 lutego 1993 10 listopada 2006 Igor Siergiejew
Serbia Serbia wojewoda 12 stycznia 1900 3 listopada 1970 Piotr II
Turcja Turcja marszałek 19 września 1921 10 kwietnia 1950 Fevzi Çakmak
Wielka Brytania Wielka Brytania marszałek lotnictwa 1 stycznia 1927 Karol III, David Craig, Jock Stirrup
ZSRR marszałek Związku Radzieckiego 1935 26 grudnia 1991
25 lutego 2020
Dmitrij Jazow

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Gloger 1985 ↓, s. 188.
  2. a b c d Marszałek... 1979 ↓, s. 214.
  3. Pogrubioną czcionką oznaczono datę zniesienia stopnia. Czcionką pomniejszoną datę zgonu ostatniego z marszałków.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]