French
DeutschObraz Zbawiciela Nie Ludzką Ręką Uczyniony (ikona nowogrodzka z XII w.) – Wikipedia, wolna encyklopedia
 | |
| Autor | Olisiej Greczyn (?) |
|---|---|
| Data powstania | XII w. |
| Medium | tempera na drewnie |
| Wymiary | 77 × 71 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Obraz Zbawiciela Nie Ludzką Ręką Uczyniony (cs. i ros. Спас Нерукотворный, Spas Nierukotwornyj) – ikona procesyjna powstała w XII w. w kręgu nowogrodzkiej szkoły ikonograficznej. Na jej odwrocie znajduje się ikona Pokłonu Zwycięskiemu Krzyżowi. Przechowywana od XVI w. w soborze Zaśnięcia Matki Bożej na Kremlu moskiewskim, a po jego zamknięciu dla celów kultowych – w Galerii Trietiakowskiej.
Historia i opis[edytuj | edytuj kod]
Czas powstania ikony szacowany jest na XII w., bez dokładniejszego doprecyzowania (niektóre źródła podają co najwyżej II połowę tego stulecia[1][2]).
Ikona najprawdopodobniej powstała w kręgu nowogrodzkiej szkoły ikonograficznej i została przewieziona do Moskwy za panowania Iwana Groźnego. Przypuszcza się, że pierwotnie została napisana dla cerkwi Obrazu Zbawiciela Nie Ludzką Ręką Uczynionego położonej w Nowogrodzie Wielkim przy ul. Dobrynińskiej, być może w okresie remontu tej świątyni, o którym wspomina się w latopisach pod datą 1191[1]. Za nowogrodzkim pochodzeniem wizerunku sprzyja obecność charakterystycznych cech języka używanego w Nowogrodzie Wielkim w napisach na ikonie (zamiana „cz” na „c”) oraz podobieństwo postaci aniołów na ikonie oraz na freskach w cerkwi Zbawiciela nad Nieriedicą[2]. Według innego źródła, W. Łazariewa, ikony po obydwu stronach powstały we Włodzimierzu, są dziełem miejscowego ikonografa wzorującego się na ikonie powstałej w Kijowie lub, co mniej prawdopodobne, w Bizancjum[2]. Według tego autora autorem ikony Pokłonu Zwycięskiemu Krzyżowi mógł być ikonograf nowogrodzki lub kijowski, pracujący we Włodzimierzu[2].
Wizerunek Zbawiciela ściśle oparty jest na wzorach bizantyjskich[2]. Ikonę cechuje surowość i oszczędność wizerunku, niemal doskonale symetrycznego (wyjątkiem jest nieznacznie uniesiona lewa brew Chrystusa). Ikonograf oszczędnie posłużył się również barwami, utrzymując całość w różnych odcieniach żółtawej i oliwkowej ochry, być może jednak pierwotna kolorystyka ikony była żywsza, a dawne wierzchnie warstwy wizerunku uległy zniszczeniu[1]. Twarz Zbawiciela ukazana została w okrągłej aureoli z wpisanym w nią krzyżem barwy kości słoniowej[2]. Chrystus spogląda w lewą stronę. Jego włosy są ciemnej barwy, podkreślone złotymi liniami, broda rozdwaja się. W lewym i prawym narożniku wizerunku znajduje się zachowany szczątkowo podpis – litery IC XC (Iisus Chrystos)[2].
_-_Google_Art_Project.jpg)
Na odwrocie głównej ikony znajduje się druga ikona przedstawiająca Pokłon Zwycięskiemu Krzyżowi (z gr. Nikitirion). Widnieje na niej prawosławny krzyż z nałożonym wieńcem, adorowany przez archaniołów Gabriela i Michała niosących narzędzia Męki Pańskiej – trzcinę z gąbką (trzymają przez Gabriela) i włócznię (niesie ją archanioł Michał). Ponad głowami aniołów widoczne są alegoryczne przedstawienia słońca i księżyca, w postaci ujętych z profilu twarzy[2], oraz cherubiny o czerwonych skrzydłach i ciemnooliwkowe serafiny. Krzyż wznosi się ponad pieczarą, w której spoczywa czaszka Adama[2]. Obramowanie ikony naśladuje wygląd ryzy z drogimi kamieniami i zachowało się jedynie w niewielkich fragmentach[1]. Gama kolorów użyta w tej ikonie jest szersza niż w przypadku wizerunku Chrystusa, pojawiają się zarówno wyraziste barwy czerwona, biała i żółta, jak i ciemne brązy i oliwka oraz barwa brązowawo-różowa i jasnobłękitna. Tło kompozycji jest białe, z czerwonymi i czarnymi napisami[2].