Pałac Lubomirskich w Warszawie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Pałac Lubomirskich
Symbol zabytku nr rej. 637 z 1.07.1965
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Adres

pl. Żelaznej Bramy 10

Styl architektoniczny

klasycyzm

Architekt

Jakub Hempel – przebudowa 1791-1793

Ukończenie budowy

przed 1712

Ważniejsze przebudowy

1791–1793, 1928, odbudowa 1947–1951, przesunięcie w 1970

Zniszczono

spalono w 1939

Pierwszy właściciel

rodzina Radziwiłłów

Kolejni właściciele

1730 Jan Zygmunt Deybel, 1790 rodzina Lubomirskich, 1816 Izydor Krasiński, 1828 rząd Królestwa Polskiego,1834 Abraham Simon Cohen, 1938 Urząd Miasta Warszawy

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Pałac Lubomirskich”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Pałac Lubomirskich”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Pałac Lubomirskich”
Ziemia52°14′22″N 21°00′05″E/52,239444 21,001389

Pałac Lubomirskichpałac znajdujący się przy placu Żelaznej Bramy 10 w Warszawie.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Barokowy pałac w XVIII w. na weducie Bernardo Bellotto
Pałac w październiku 1939
Plac Żelaznej Bramy między murem getta i pałacem Lubomirskich widziany od strony Hal Mirowskich w maju 1941
Miniatura Pałacu Lubomirskich w Parku Miniatur Województwa Mazowieckiego, przedstawiająca operację przesuwania budynku
Fasada zachodnia pałacu

W XVIII wieku rodzina Radziwiłłów kupiła północne tereny podwarszawskiego miasteczka Wielopole. Przed 1712 wybudowała tam swoją posiadłość. W 1730 r. pałac należał już do architekta Jana Zygmunta Deybla. W 1760 w pałacu zaczęła się przebudowa w stylu późnobarokowym, lecz nie została zakończona. Pracami remontowymi kierował Jakub Fontana.

W 1790 r. nieruchomość kupił Aleksander Lubomirski[1]. W latach 1791–1793 pałac przebudowano w stylu klasycystycznym według projektu Jakuba Hempla. Między innymi została dodana kolumnada, składająca się z 10 potężnych kolumn oraz piętrowe oficyny od podwórza i piętro w korpusie głównym. W latach 90. XVIII wieku w pałacu mieszkała m.in. Rozalia Lubomirska, żona Aleksandra Lubomirskiego, jedyna Polka ścięta na gilotynie w czasie Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

W 1816 r. córka Aleksandra Lubomirskiego sprzedała pałac generałowi Izydorowi Krasińskiemu. W latach 1828–1834 pałac był własnością rządu Królestwa Polskiego mieszcząc urzędy i lazaret podczas powstania listopadowego. W 1834 r. posiadłość kupił finansista Abraham Simon Cohen. W tym okresie często przebudowywano pałac, aby mógł przynosić jak największe zyski. Umieszczono tu sklepy, stragany i małe mieszkania, a handlowy charakter budynku spotęgowało wybudowanie Gościnnego Dworu, w 1841 roku. W 1858, właścicielem budynku został Icek Blass z Góry Kalwarii. W pałacu urządzono „sale wiedeńskie”, gdzie odbywały się publiczne potańcówki[2]. Prawdopodobnie w 1872 na piętrze pałacu powstała synagoga, która funkcjonowała tam do 1940[3].

Nieremontowany pałac, przez wiek XIX i początki XX wieku podupadał. W 1928 Wacław Moszkowski przekształcił pałac na kamienicę czynszową, nadbudowując budynek o jedno piętro.

W 1938 nieruchomość kupił magistrat i wówczas podjęto decyzję o renowacji. Do realizacji planów nie doszło ze względu na wybuch II wojny światowej. Już w pierwszych dniach wojny doszło do zniszczenia pałacu. Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku pałac został uszkodzony[4].

W latach 1947–1950 pałac odbudowano pod kierunkiem Tadeusza Żurowskiego. Wykorzystano klasycystyczny projekt Jakuba Hempla, obniżając gmach w porównaniu z 1939 rokiem o jedno piętro[4].

W 1970 zdecydowano o przesunięciu pałacu z pierwotnego miejsca w taki sposób, aby zasłonił halę Gwardii, a jego kolumnada zamknęła perspektywę głównej alei Ogrodu Saskiego[5]. Według relacji środowiskowych pomysłodawcą operacji był Marian Spychalski[6], a opracował ją Aleksander Mostowski. Operacja obrotu trwała półtora miesiąca, od 30 marca do 18 maja 1970[7]. Pałac odcięto od murów i fundamentów i na specjalnych kratownicach, po torach, powoli przesuwano na wyznaczone miejsce[8]. W efekcie budowlę z powodzeniem obrócono o 74 stopnie[9]. Po zakończeniu operacji pałac bez oficyn stanął prostopadle do Osi Saskiej[7]. Przed pałacem ustawiono cztery kamienne lwy dłuta Jana Biernackiego stojące pierwotnie przed gmachem Ministerstwa Spraw Wojskowych przy ul. 6 sierpnia[10].

W 1985 przed pałacem wzniesiono monumentalny pomnik Poległym w Służbie i Obronie Polski Ludowej autorstwa Jana Bohdana Chmielewskiego, nazywany przez warszawiaków „pomnikiem utrwalaczy” lub „ubeliskiem”. Monument rozebrano w 1991 r.

16 listopada 2010 r. przed pałacem Lubomirskich odsłonięto Pomnik Tadeusza Kościuszki ufundowany przez bank Citi Handlowy[11]. Pomnik jest repliką pomnika autorstwa Antoniego Popiela, odsłoniętego w Waszyngtonie 9 maja 1910 r.

Obecnie w pałacu swoje siedziby mają Business Centre Club, Centrum Prasowe Pałac Lubomirskich oraz Uczelnia Warszawska im. Marii Skłodowskiej-Curie.

Na fasadzie budynku (od strony wschodniej) znajduje się odsłonięta w marcu 1952 r. tablica upamiętniająca obrzucenie 15 sierpnia 1943 granatami przez oddział Gwardii Ludowej tramwaju z hitlerowcami[12].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. Grzegorz Mika. Wiele wcieleń Żelaznej Bramy. „Skarpa Warszawska”, s. 28, maj 2023. 
  2. Maria Irena Kwiatkowska, Marek Kwiatkowski, Historia Warszawy XVI-XX wieku, Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 64-65.
  3. Eleonora Bergman: „Nie masz bóżnicy powszechnej”. Synagogi i domy modlitwy w Warszawie od końca XVIII do początku XXI wieku. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2007, s. 254. ISBN 978-83-7181-391-7.
  4. a b Grzegorz Mika. Wiele wcieleń Żelaznej Bramy. „Skarpa Warszawska”, s. 35, maj 2023. 
  5. Tadeusz Jaroszewski: Księga pałaców Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1985, s. 79. ISBN 83-223-2047-7.
  6. Grzegorz Mika. Wiele wcieleń Żelaznej Bramy. „Skarpa Warszawska”, s. 37, maj 2023. 
  7. a b Grzegorz Mika. Wiele wcieleń Żelaznej Bramy. „Skarpa Warszawska”, s. 38, maj 2023. 
  8. Jarosław Tarań: Obracanie Pałacu Lubomirskich. [w:] Warszawa. Zdjęcia Jarosława Tarania [on-line]. Ośrodek KARTA, 2.04.1970. [dostęp 2011-12-29].
  9. Charakterystyka przesunięcia gmachu.
  10. Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 222.
  11. Pomnik Tadeusza Kościuszki wreszcie w Warszawie. citibank.pl, 17 listopada 2010. [dostęp 2014-05-23].
  12. Stanisław Ciepłowski: Napisy pamiątkowe w Warszawie XVII-XX w.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 267. ISBN 83-01-06109-X.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]