French
DeutschPiotr Gembicki – Wikipedia, wolna encyklopedia
 Piotr Gembicki, grafika Jeremiasza Falcka z ok. 1650 roku | ||
| ||
| Kraj działania | ||
|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 10 października 1585 | |
| Data i miejsce śmierci | 14 lipca 1657 | |
| Miejsce pochówku | bazylika archikatedralna św. Stanisława i św. Wacława w Krakowie | |
| Biskup diecezjalny krakowski | ||
| Okres sprawowania | 1642–1657 | |
| Biskup diecezjalny przemyski | ||
| Okres sprawowania | 1636–1642 | |
| Wyznanie | ||
| Kościół | ||
| Nominacja biskupia | 22 września 1636 | |
| Sakra biskupia | 22 lutego 1637 | |
| Data konsekracji | 22 lutego 1637 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Konsekrator | |||||||
| |||||||
| |||||||
Piotr Gembicki herbu Nałęcz (ur. 10 października 1585, zm. 14 lipca 1657 w Raciborzu) – biskup krakowski od 1642, przemyski od 1635, od 1635 podkanclerzy i kanclerz wielki koronny od 1638, sekretarz wielki koronny od 1633 roku[1], prepozyt płockiej kapituły katedralnej w latach 1641–1643[2], kustosz gnieźnieński, dziekan krakowski i kujawski, kanonik warmiński, kanonik gnieźnieńskiej kapituły katedralnej w 1613 roku, prepozyt miechowski, sekretarz Zygmunta III Wazy[3].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Syn Jana Gembickiego i Katarzyny Zaremba Cieleckiej, brat biskupa łuckiego Andrzeja i biskupa chełmińskiego Jana.
Studiował w kolegium jezuitów w Poznaniu, w Braniewie w latach 1604–1607, w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, w Szkołach Nowodworskich w Krakowie, w Rzymie w latach 1607 i 1612, w Würzburgu w 1608, Perugii, w Bolonii w latach 1611–1612[4].
Święcenia kapłańskie przyjął w Krakowie w 1614. Tuż po otrzymaniu święceń został kolejno kanonikiem włocławskim, gnieźnieńskim i krakowskim. Zdolnym księdzem szybko zainteresował się dwór królewski proponując od 1617 pracę w kancelarii króla Zygmunta III.
W tym czasie był dwukrotnie, na prośbę króla, administratorem diecezji krakowskiej – najpierw w 1630 po śmierci biskupa Marcina Szyszkowskiego, a następnie rok później po śmierci biskupa Andrzeja Lipskiego.
W roku 1633 będąc administratorem wiecznym Opactwa Łysogórskiego otrzymał nominację króla Zygmunta III do stołu opaciego. Ślubów zakonnych nie wykonał. Opatem Świętokrzyskim był 3 lata, zrezygnował w roku 1636[5]. W 1635 został mianowany biskupem przemyskim.
Na królewskim dworze pełnił kolejno funkcję sekretarza i podkanclerzego, a po śmierci Tomasza Zamoyskiego, w 1638 roku objął na dworze króla Władysława IV urząd kanclerza wielkiego koronnego[6]. Od tego czasu miał duży wpływ na politykę zagraniczną państwa, prezentując postawę prohabsburską i antybrandenburską[6]. Z polecenia króla posłował do Rzymu i Wiednia. Uczestniczył z w rokowaniach z elektorem brandenburskim Jerzym Wilhelmem w 1639 roku w Grodnie i Szczytnie[6].
Po śmierci biskupa Jakuba Zadzika w 1642 został powołany na stanowisko biskupa krakowskiego, co przyjął z zadowoleniem po problemach jakie czynił mu na dworze królewskim Jerzy Ossoliński[6]. Uroczysty ingres do katedry wawelskiej odbył 3 maja 1643, w tym samym roku zwołał synod diecezjalny. Po 1643 roku wyremontował i rozbudował pałac biskupi w Krakowie, co potwierdzają wzmianki i liczne herby Nałęcz[6]. Z jego polecenia opracowano statuty dla kapituły krakowskiej. Od duchowieństwa wymagał bezwzględnego posłuszeństwa. Dla ubogich, mających problemy finansowe księży, tworzył specjalne kasy pomocy.
Wspierał zgromadzenia zakonne. Był bardzo zaprzyjaźniony z Karmelitami bosymi z klasztoru w Czernej. W 1644, jako pierwszy biskup krakowski, odbył wizytę ad limina apostolorum do Rzymu. W Krakowie wybudował i wyposażył Pałac Biskupi. Na Prądniku Białym odnowił bardzo zaniedbaną jedną z letnich rezydencji biskupów krakowskich. Katedra wawelska otrzymała z jego fundacji nowy barokowy ołtarz, złotą monstrancję i kielichy. Dla siebie sprawił nowy tron biskupi, który zachowany do dziś służy kolejnym krakowskim biskupom. Był członkiem konfederacji generalnej zawiązanej 31 lipca 1648 roku[7]. Był elektorem Jana II Kazimierza Wazy z województwa krakowskiego w 1648[8], podpisał jego pacta conventa[9].
W 1651 zorganizował wyprawę własnych wojsk przeciw antyfeudalnemu powstaniu chłopskiemu na Podhalu. Po dwudniowym oblężeniu i zdobyciu zamku w Czorsztynie powstanie chłopskie pod wodzą Aleksandra Kostki-Napierskiego zostało stłumione[10].
Był zwolennikiem wyboru na króla Polski Karola Gustawa pod warunkiem, że ten przyjmie katolicyzm, zagwarantuje przywileje duchowieństwa i rozgromi „Kozaków i Moskwę”[11]. Majątek zapisany w testamencie nakazał rozdać na cele dobroczynne, a ze sreber na miejsce zrabowanego przez Szwedów relikwiarza św. Stanisława ufundować nowy. Zapis wypełnił nowy biskup Andrzej Trzebicki. Został pochowany w prezbiterium katedry wawelskiej, po prawej stronie ołtarza głównego.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV-XVIII wieku, Kórnik 1992, s. 147.
- ↑ Antoni Julian Nowowiejski, Płock: monografia historyczna / napisana podczas wojny wszechświatowej i wydrukowana w roku 1930, Płock [1931], s. 354.
- ↑ Prałaci i kanonicy katedry metropolitalnej gnieźnieńskiej od roku 1000 aż do dni naszych. Podług źródeł archiwalnych, opracował Jan Korytkowski, t. II, Gniezno 1883, s. 52–53.
- ↑ Marcin Broniarczyk, Wykształcenie świeckich senatorów w Koronie za Władysława IV, w: Kwartalnik Historyczny, R. 119, nr 2 (2012), s. 277.
- ↑ Derwich ↓, s. 218.
- ↑ a b c d e Digital Library of Malopolska – Rocznik Krakowski [online], mbc.malopolska.pl [dostęp 2020-07-09] (ang.).
- ↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 85.
- ↑ Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1860, s. 99.
- ↑ Porządek na seymie walnym elekcyey między Warszawą a Wolą przez opisane artykuły do samego aktu elekcyey należące, vchwalony y postanowiony roku Pańskiego M.DC.XLVIII, dnia VI października, s. 19.
- ↑ Kazimierz Lepszy, Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia, Warszawa 1968, s. 266.
- ↑ Janusz Tazbir, Historia kościoła katolickiego w Polsce 1460-1795., Warszawa 1966, s.100,101.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Słownik biograficzny historii powszechnej do XVII stulecia. Kazimierz Lepszy (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 1968.
- Krzysztof J. Czyżewski, Biskupa Piotra Gembickiego dary i fundacje artystyczne dla katedry krakowskiej, w: Katedra krakowska w czasach nowożytnych (XVI-XVIII w.), red. Dariusz Nowacki, Kraków 1999, s. 55–98 [1]
- Marek Derwich: Materiały do słownika historyczno-geograficznego dóbr i dochodów dziesięcinnych benedyktyńskiego opactwa św. Krzyża na Łysej Górze do 1819 r. Wrocław 2000: Pracownia Badań nad Dziejami Zakonów i Kongregacji Kościelnych (LARHCOR) w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego. ISBN 83-904219-4-1.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Piotr Gembicki – dzieła w bibliotece Polona
