RTS,S – Wikipedia, wolna encyklopedia

RTS,S (również: RTS,S/AS01, nazwa handlowa: Mosquirix) – szczepionka RNA przeciw malarii produkcji GlaxoSmithKline i Bharat Biotech. Pierwsza w historii przeciw tej chorobie^[1] i pierwsza szczepionka przeciw pasożytowi. Po kilku latach badań kilnicznych, szczepionka weszła w użycie w drugiej połowie lat 2010. Podawana w 4 dawkach zapewnia jedynie częściową, czasową ochronę przed zakażeniem u dzieci powyżej 5 miesiąca życia^[1][2]. Szczepionka nie jest przeznaczona do sprzedaży na terenach, na których malaria nie występuje^[3].

Historia powstania[edytuj | edytuj kod]

Badania nad szczepionką były prowadzone od 1984 roku, przez GlaxoSmithKline (GSK) i Walter Reed Army Institute of Research (WRAIR). Obie instytucje próbowały stworzyć szczepionkę wykorzystującą odkrycie, że atenuowane promieniowaniem jonizującym sporozoity zapobiegają infekcji malarią (wykorzystuje je inny kandydat na szczepionkę: PfSPZ). Jako białko stanowiące cel odpowiedzi immunologicznej zidentyfikowano CSP, białko okołosporozoitowe (circumsporozoite protein). WRAIR i amerykański Narodowy Instytut Zdrowia pomyślnie powieliły i sekwencjonowały to białko. Ponieważ wytworzenie całego antygenu CSP było wówczas bardzo trudne, GSK wykorzystała bakterie Escherichia coli do wytworzenia fragmentów antygenu (centralnego rejonu powtórzeń). Spośród czterech antygenów-kandydatów do badań klinicznych skierowany został jeden. W ramach kontrolowanego zakażenia jednego ochotnika wykazał działanie ochronne. Wielokrotne próby stworzenia szczepionki z wykorzystaniem jedynie fragmentu CSP nie przynosiły jednak klinicznie znaczących rezultatów. Od 1987 roku GSK i WRAIR pracowały wspólnie^[1][3].

Naukowcy z GSK, korzystając z wiedzy zdobytej przy tworzeniu szczepionki przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B Energix-B, w pionierski sposób użyli antygenów powierzchniowych wirusa HBV jako nośnika centralnego rejonu powtórzeń i regionu C-końcowego białka CSP (zawierające epitopy T i B) szczepu NF54 zarodźca Plasmodium falciparum. Dzięki temu wzmocniono prezentację antygenu układowi odpornościowemu^[3].

Następnie podjęto próby dobrania odpowiedniego adjuwantu szczepionki. Ostatecznie GSK i WRAIR wybrały AS01 jako najlepszy. Zawiera on immunostymulanty 3-O-deacylowany 4ʹ-monofosforylolipid A (MPL) i saponiny QS-21 (otrzymywaną z mydłodrzewu właściwego) na bazie liposomów^[3].

Od 2001 roku GSK współpracuje nad nią z PATH (Program for Appropriate Technology in Health) w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego^[3], korzystając z finansowania Bill & Melinda Gates Foundation^[1].

Faza III badań klinicznych[edytuj | edytuj kod]

Faza III badań klinicznych trwała w latach 2009–2014. Wzięło w niej udział 15 459 dzieci i niemowląt i 11 ośrodków klinicznych w 7 państwach (Burkina Faso, Gabon, Ghana, Kenia, Malawi, Mozambik, Tanzania)^[4][3], w tym 8922 pacjentów w wieku 5–17 miesięcy i 6537 niemowląt w wieku 6–12 tygodni. W badaniu z podwójną ślepą próbą uczestnicy zostali przypisani losowo do jednej z trzech równolicznych grup:

• pierwsza otrzymała trzy dawki RTS,S/AS01 po 0, 1 i 2 miesiącach oraz dawkę przypominającą po 20 miesiącu.
• druga trzy dawki RTS,S/AS01 po 0, 1 i 2 miesiącach, po 20 miesiącach szczepienie przeciw meningokokom C (środkiem Menjugate).
• trzecia, porównawcza, otrzymała 3 dawki szczepienia przeciw wściekliźnie (Verorab) i czwarte przeciw meningokokom (jak wyżej), w tym samym schemacie czasowym: 0, 1, 2, i 20 miesięcy.

Wyniki pokazały, że podanie 4 dawek szczepionki zapobiegło w ciągu czterech lat 39% zakażeń i 29% ciężkich przebiegów choroby^[4]. Zapobiegła ona 1774 przypadkom malarii na 1000 zaszczepionych dzieci (do zakażenia może dochodzić wielokrotnie). Skuteczność szczepionki zmniejsza się z czasem, wymagane są dalsze badania dotyczące dawek przypominających^[4].

Niepożądane odczyny poszczepienne były podobne jak przy innych rutynowych szczepieniach w tej grupie wiekowej. W grupie dzieci w wieku 5–17 miesięcy częściej występowały drgawki gorączkowe, szczególnie po 3 dawce, które ustępowały po najpóźniej 7 dniach. Wskazuje się też potencjalny wzrost ryzyka zapalenia opon mózgowych i malarii mózgowej^[3].

Szczepionka została zatwierdzona przez Europejską Agencję Leków w 2015^[5] w ramach artykułu 58 – dopuszczenie produktu medycznego dla ludzi wytwarzanego w Unii Europejskiej do użycia wyłącznie poza Unią Europejską (z zachowaniem takich samych standardów jak dla produktów na rynek UE). W styczniu 2016, po pozytywnej rekomendacji dwóch ciał doradczych (SAGE i MPAC), wydała rekomendacje rozpoczęcia pilotażowych masowych szczepień. Rozpoczęły się one w 2019 roku w Afryce Subsaharyjskiej – w Ghanie, Kenii i Malawi^[4], gdzie podano ponad 2,3 miliona dawek^[2]. Pilotaż miał ocenić możliwości jej podawania, rzeczywistej skuteczności i bezpieczeństwa w warunkach afrykańskich (jako kontynentu najbardziej dotykanego skutkami choroby)^[1], również w kontekście jej przyszłego finansowania przez Globalny Sojusz na rzecz Szczepionek i Szczepień (Gavi).

W styczniu 2021 nastąpił transfer technologii z PATH i GSK do Bharat Biotech (BBIL)^[1]. BBIL jest wyłącznym producentem szczepionki do co najmniej 2029 roku. Do tego czasu GSK produkuje jedynie niezbędny adiuwant oraz 10 milionów bezpłatnych dawek dla Malaria Vaccine Initiative Programme^[1].

W październiku 2021 r. szczepionka została zatwierdzona przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) do „szerokiego stosowania” u dzieci, co czyni ją pierwszą szczepionką na malarię, a także pierwszą szczepionką przeciwko pasożytom, która otrzymała poparcie od WHO^[6][2][7].

Kolejne kroki[edytuj | edytuj kod]

Wyniki fazy pilotażowej zostaną opracowane do 2023 roku. GSK prowadzi również badania fazy IV. Zostaną one wykorzystane łącznie do opracowania kolejnej, skuteczniejszej szczepionki^[4].

Podobnie jak w przypadku stosowania profilaktyki przeciwmalarycznej (moskitiery i środki farmakologiczne) zanik ochrony wynikającej ze szczepienia powoduje z czasem wzrost ryzyka zachorowania na malarię. Zwiększone ryzyko w przypadku szczepionki odnotowano po 5 latach. Chociaż może być to odbierane jako wada, to celem szczepionki jest ochrona najmłodszych dzieci, które są najbardziej narażone na ciężki przebieg choroby i powikłania (szczególnie neurorozwojowe). Dalsze badania pokażą, czy możliwe będzie podawanie kolejnych dawek przypominających^[3].

Globalny Sojusz na rzecz Szczepionek i Szczepień nie zdecydował jeszcze, czy zakupi szczepionkę w imieniu najbiedniejszych państw afrykańskich. Polityka cenowa GSK zakłada, że RTS,S zostanie wyceniona po cenie produkcji plus 5% marży przy czym narzut ten zostanie reinwestowany w badania nad innymi chorobami tropikalnymi^[3].

Budowa i działanie[edytuj | edytuj kod]

Szczepionka jest szczepionką przeciw malarii typu preerytrocytarnego^[3] skierowaną przeciw najpopularniejszemu gatunkowi zarodźca malarii – Plasmodium falciparum. Jej zadaniem jest wywołanie odpowiedzi immunologicznej przeciwko białku CSP na powierzchni sporozoitu na wczesnym etapie zakażenia tak, aby pasożyt został zwalczony, nim wniknie do wątroby (miejsca dojrzewania i rozmnażania)^[1][3].

Nazwę RTS,S rozwija się następująco^[3]:

• R – Repeat – oznacza centralny rejon powtórzeń (central repeat region) białka CSP. W szczepionce stanowi on pojedynczy łańcuch polipeptydowy, odpowiadający potwórzeniom tandemowym sekwencji aminokwasowej tetrapeptydu NANP.
• T – T-lymphocyte – oznacza epitopy limfocytów T.
• S – Surface – oznacza koniec N powierzchniowego antygenu HBsAg wirusa wzw W do którego przytwierdzony jest powyższy peptyd RT. Połączenie otrzymuje się podczas koekspresji w komórkach drożdży (Saccharomyces cerevisiae RIX4397), co daje cząstki wirusopodobne prezentujące zarówno CSP jaki część S na swojej powierzchni.
• S – Spontaneosly – oznacza kolejne cząstki HBsAg spontanicznie łączące się z kompleksem RTS.

Otrzymane cząstki RTS,S wymagają przechowywania w czasie cyklu produkcyjnego w temperaturze –70 °C^[3]. Następnie są liofilizowane i proszkowane. Szczepionka dostarczana jest w dwóch częściach^[3]:

• 3 mL fiolki ze sproszkowanym liofilizatem RTS,S
• 3 mL fiolki z adjuwantem AS01

Szczepionkę tworzy się przez zmieszanie jednej fiolki RTS,S z jedną fiolką adjuwantu, co daje 2 dawki szczepionki podawanej iniekcją domięśniową^[3]. Pierwsza dawka podawana jest w 5. miesiącu życia; trzecia – przed ukończeniem 9 miesiąca życia; czwarta – między 15. a 18. m. ż.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]