Reforma administracyjna w Polsce (1999) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Porównanie podziału administracyjnego Polski przed reformą z 1999 roku (oznaczony kolorami) i po jej przeprowadzeniu (oznaczony liniami)

Reforma administracyjna Polski — reforma zmieniająca podział administracyjny Polski, której głównymi skutkami było wprowadzenie trójstopniowej struktury podziału terytorialnego oraz utworzenie instytucji samorządu terytorialnego w powiatach i województwach. Weszła w życie 1 stycznia 1999 roku i stanowiła jedną z czterech reform, wprowadzających znaczące zmiany w państwie.

Wprowadzony w 1975 roku, dotychczasowy podział administracyjny na 49 województw był krytykowany od momentu jego wdrożenia oraz szeroko uznawany za wadliwy, a konkretne koncepcje jego zmiany pojawiły się już w pierwszej połowie lat 80. XX wieku.

W 1990 roku wprowadzono władzę samorządową na poziomie gmin, co poskutkowało koniecznością skonkretyzowania pojęcia rejonu jako instytucji pośredniej pomiędzy samorządem a administracją rządową. Prace nad reformą podziału terytorialnego, którego głównymi założeniami było zmniejszenie liczby województw oraz wprowadzenie powiatów na bazie istniejących rejonów rozpoczęto utworzeniem rządowego biura ds. reformy pod koniec 1992 roku.

Wynikiem działań zespołu był przedstawiony w czerwcu 1993 roku projekt podziału kraju na powiaty oraz jego poprawiona wersja, upubliczniona we wrześniu tego roku. W tym samym roku przygotowano tzw. „program pilotażowy” dla dużych miast, a jego wdrożenie w 1994 roku miało być przygotowaniem państwa na przyjęcie pakietu reform oraz nowego podziału administracyjnego od 1995 roku.

Zwycięstwo w wyborach w 1993 roku partii opozycyjnych spowodowało spowolnienie prac nad reformą. Nabrały one z powrotem tempa dopiero po kolejnych wyborach, na przełomie 1997 i 1998 roku.

Rządowy projekt podziału administracyjnego stopnia wojewódzkiego, zaprezentowany w marcu 1998 roku, przewidywał utworzenie 12 województw. Poprawki Senatu wprowadziły trzy kolejne województwa, lecz ustawa w takim kształcie została zawetowana przez prezydenta. Kilka tygodni później, po zawarciu porozumienia między rządzącymi AWS i UW oraz opozycyjnym SLD i zwiększeniu liczby województw do 16, uchwalono ostateczną wersję podziału, która obowiązuje od 1 stycznia 1999 roku. W toku prac nad reformą odrzucono jej alternatywne warianty, przewidujące utworzenie 17, 25, 27, 31 lub 49 województw.

Efektem zmian było zmniejszenie roli wojewody na rzecz marszałka województwa i samorządu wojewódzkiego. Część obiektów dotąd będąca w gestii wojewody przeszła pod zarząd poszczególnych szczebli samorządowych. Wraz z ich przekazaniem stopniowo przekazywano także narzędzia ich finansowania w postaci: udziału w podatku dochodowym, udziału w podatku od osób prawnych, dotacji i subwencji.

Podział administracyjny Polski od czasu wprowadzenia reformy nie ulegał większym zmianom. Najważniejsze z nich wdrożono w 2002 roku, tworząc 7 nowych powiatów. Od ostatnich zmian w liczbie jednostek administracyjnych, które zaszły w 2019 roku, Polska dzieli się na 16 rządowo-samorządowych województw, obejmujących łącznie 380 samorządowych organów stopnia powiatowego (314 powiatów i 66 miast na prawach powiatu). W skład powiatów z kolei wchodzi łącznie 2477 gmin, stanowiących trzeci stopień podziału administracyjnego oraz podstawową jego jednostkę.

Historia prac nad reformą[edytuj | edytuj kod]

Skutki i ocena reformy podziału administracyjnego z 1975 r.[edytuj | edytuj kod]

Były budynek Urzędu Wojewódzkiego w Częstochowie; obecnie oddział Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach

W 1973 roku, Komisja Planu Krajowego Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polskiej Akademii Nauk przeprowadziła seminarium na temat problematyki podziału administracyjnego kraju. Jego wynikiem było stwierdzenie, że podział wymaga zmian, opowiedziano się jednakże za pozostawieniem wszystkich trzech jego stopni[1].

Zaledwie dwa lata później, w 1975 roku rząd przeprowadził trzeci etap reformy podziału administracyjnego, którego głównym skutkiem było zniesienie powiatów jako drugiego stopnia administracji państwowej oraz zwiększenie liczby jednostek stopnia wojewódzkiego z łącznie 22 do 49[2].

Zmiana została przeprowadzona bez dyskusji publicznej oraz konsultacji ze środowiskami naukowymi i akademickimi. Debata na ten temat wygasła aż do początku lat 80., kiedy to powodowany kryzysami w wielu dziedzinach – politycznej, gospodarczej oraz społecznej – rząd zwrócił się do KPZK z propozycją przeprowadzenia ekspertyzy na temat przyszłości podziału administracyjnego[3].

Prace trwały od połowy 1982 do 1984 roku i poskutkowały powstaniem wielu materiałów, wypracowaniem różnych koncepcji oraz przeprowadzeniem dyskusji, z których najważniejsza odbyła się w dniach 16–17 kwietnia 1984 roku na seminarium pt. „Studia nad wariantami podziału administracyjnego”.

Wynikiem ekspertyzy był raport końcowy, w którym dokonano próby odpowiedzi na najważniejsze pytanie, sformułowane w jej założeniach: „Czy w świetle dotychczasowych doświadczeń polskich, należy utrzymać podział dwustopniowy, czy też wprowadzić ponownie podział trójstopniowy?”[4]

Uczestnicy badań podzielili się na dwie grupy, z których każda opowiadała się za inną koncepcją przyszłego podziału administracyjnego Polski, wskutek czego autorzy raportu postanowili nie dawać jednoznacznej odpowiedzi na postawione przed rozpoczęciem prac pytanie. Zamiast tego, opublikowane zostały trzy prace naukowe:

  1. „Korekta obecnego podziału administracyjnego Polski. Wersja minimum” autorstwa Andrzeja Stasiaka i Marka Potrykowskiego[5],
  2. „Koncepcja podziału dwustopniowego – wariant podstawowy” Jerzego Kołodziejskiego i Andrzeja Stasiaka[6],
  3. „Wnioski w sprawie przyszłego podziału administracyjnego Polski” Andrzeja Wróbla wraz z zespołem[7].

Autorzy pierwszej z prac przedstawili rozwiązanie, polegające na utrzymaniu dwustopniowego podziału administracyjnego przy zastosowaniu wobec niego drobnych korekt. Zauważono, że reforma z 1975 roku w wielu przypadkach w sztuczny sposób przerwała powiązania społeczne, komunikacyjne oraz usługowe, istniejące od wielu lat. W najbardziej szkodliwy sposób odczuwane było to w obszarze aglomeracji trzech wielkich polskich miast – Warszawy, Łodzi oraz Krakowa. Przez to też, opracowanie skupia się na planie powiększenia województw krakowskiego, łódzkiego i warszawskiego. Powstały dwa warianty tego powiększenia – wersja „minimum” oraz „minimum poszerzona”, której skutkiem byłaby również likwidacja województwa skierniewickiego i podanie w wątpliwość istnienia województw sieradzkiego oraz bielskiego. Wynikiem tych korekt byłoby województwo warszawskie o powierzchni 8967 km² i 2,87 mln mieszkańców, województwo łódzkie o powierzchni 5647 km² i 1,51 mln mieszkańców oraz województwo krakowskie o powierzchni 6238 km² i 1,6 mln ludności. Dodatkowo, autorzy postulowali dokonanie korekt granic innych województw poprzez włączenie w obszar jednego województwa gmin, stanowiących przed 1975 rokiem jeden powiat, co uspokoiłoby nastroje społeczne oraz wpłynęłoby pozytywnie na tożsamość terytorialną ich mieszkańców[8].

Drugie opracowanie, tak samo jak pierwsze, postuluje pozostanie przy dwustopniowym podziale administracyjnym, jednak z przeprowadzeniem w nim głębokich zmian. W opracowaniu przyjęto zasadę oparcia się z siedzibami województw o duże ośrodki węzłowe (przyznając fakt ówczesnej „ułomności systemu osadniczego Polski”, w której to w wielu miejscach brakuje takich ośrodków[9]), z jednoczesnym zwróceniem uwagi na inne czynniki, jak specyfika środowiska naturalnego oraz konieczność koordynacji pewnych gałęzi gospodarki[10]. Efektem zmian, opisywanych przez autorów, byłaby likwidacja 7–8 województw: elbląskiego (podzielonego głównie między gdańskie i olsztyńskie), ostrołęckiego (włączonego głównie do łomżyńskiego), bialskopodlaskiego (włączonego głównie do siedleckiego), chełmskiego (przyłączonego do lubelskiego), bielskiego (podzielonego między katowickie a krakowskie), skierniewickiego (podzielonego między warszawskie i łódzkie), sieradzkiego (przyłączonego głównie do łódzkiego) i ewentualnie jeleniogórskiego (które łącznie z wałbrzyskim utworzyłyby województwo sudeckie). Dodatkowo, na pograniczu województw elbląskiego, gdańskiego, bydgoskiego i toruńskiego postulowano utworzenie województwa grudziądzkiego[11].

Ostatnia z przytoczonych prac jako swój główny postulat proponuje powrót do podziału trójstopniowego. Wniosek ten oparto na fakcie, iż wynikające z logicznych przesłanek zmniejszenie liczby województw musiałoby się jednocześnie wiązać ze zwiększeniem ilości gmin, przypadających na jedno województwo (która już ówcześnie w wielu przypadkach przekraczała 50, a nawet 70), co utrudnia spełnianie przez gminy niektórych swoich zadań, zwłaszcza budownictwa mieszkaniowego, gospodarki komunalnej czy też szkolnictwa[12]. Autorzy zaprezentowali dwa rozwiązania:

  • utworzenie około 200–250 powiatów skupiających po 10–12 gmin, funkcjonujących w podobny sposób do tych sprzed reformy z 1975 roku, co jednak wiązałoby się z problemami w obszarach aglomeracyjnych,
  • utworzenie około 100 okręgów, skupiających po ponad 20 gmin, spośród których niektóre byłyby specjalnymi okręgami aglomeracyjnymi; takie z kolei rozwiązanie rodziłoby problemy na obszarach bez ośrodka mogącego spełniać rolę siedziby takiego okręgu (miasto zamieszkiwane przez co najmniej 30-40 tys. osób) oraz na obszarach, bezpośrednio przylegających do dużych aglomeracji[13].

Z wyborem rozwiązania powiązana byłaby postulowana ilość utworzonych województw. Ostatecznie jako wstęp do rozważań proponowane były trzy rozwiązania: 34 województwa i ok. 250 powiatów, 23 województwa i ok. 200–220 powiatów oraz 13 województw i 94 okręgi[14].

Wszyscy, biorący udział w badaniu zgodzili się w jednej sprawie – konieczności braku pośpiechu przy przygotowaniu i przeprowadzaniu reformy. Pogląd ten został skonkretyzowany w ostatecznym raporcie z ekspertyzy, który przedstawia dwie możliwe daty jej przeprowadzenia: początek 1988 roku (przed wyborami do rad narodowych) lub przełom roku 1990 i 1991 (pod koniec kadencji wybranych wówczas władz)[15].

Pomimo przeprowadzonych w tak szeroki sposób badań i udowodnienia ich celowości, władze nie zdecydowały się na żadną poważniejszą ingerencję w podział administracyjny aż do zmiany ustrojowej w Polsce. W późniejszych latach jednak powoływano się na ich wyniki[16], a uczestnicy badań pojawili się później w zespołach, pracujących w latach 90. nad reformą samorządową oraz administracyjną[17].

Kwestia reformy administracyjnej podczas transformacji ustrojowej[edytuj | edytuj kod]

Działacze NSZZ „Solidarność” w drodze na zakończenie obrad Okrągłego Stołu

Rosnący w społeczeństwie poziom niezadowolenia osiągnął swoją kulminację na przełomie lat 70. i 80., skutkując powstaniem w 1980 roku NSZZ „Solidarność”. Pierwszy zjazd tej organizacji zakończył się uchwaleniem 7 października 1981 roku programu „Samorządna Rzeczpospolita”, której jednym z podstawowych postulatów było odtworzenie zlikwidowanego w 1950 roku samorządu terytorialnego.

Kierując się tymi żądaniami, władze PRL uchwaliły w 1983 roku nową ustawę o radach narodowych i samorządzie terytorialnym, w teorii spełniając postulaty związkowców. W rzeczywistości powstałe samorządy były samodzielne jedynie z nazwy – zachowały pełną zależność finansową i majątkową od jednostek wyższego poziomu. Ich decyzje musiały być akceptowane przez rząd centralny, który na dodatek realizował większość inwestycji, powoływał i odwoływał osoby na stanowiskach wykonawczych oraz, przez ówczesną sytuację gospodarczą, podejmował wszystkie decyzje finansowe i planistyczne, nawet w bardzo drobnych sprawach[18]. Rzeczywistą władzę na szczeblu lokalnym pełnili będący urzędnikami państwowymi naczelnicy, a niski poziom wiary ludności w taką władzę została przedstawiona w jednym z sondaży z końca lat 80., według którego tylko 24,5% ankietowanych uważało, że władze terenowe nie biorą łapówek do załatwienia spraw urzędowych[19].

Takie były powody, z których debata nad kształtem samorządu terytorialnego stała się jednym z głównych zagadnień obrad Okrągłego Stołu, które odbyły się między lutym a kwietniem 1989 roku. W ramach obrad wydzielony został podzespół ds. stowarzyszeń i samorządu terytorialnego (a z kolei w jego ramach działała grupa robocza ds. samorządu terytorialnego), którego debaty położyły podstawy pod późniejsze reformy.

Oprócz uściślenia kształtu późniejszego samorządu terytorialnego, podzespół wysnuł kilka wniosków na temat kształtu podziału administracyjnego Polski. Jego członkowie ze strony solidarnościowo-opozycyjnej podzielali pogląd badaczy z połowy lat 80. o konieczności zmiany wadliwego podziału[20] i nie chcieli jego utrwalenia[21], dlatego też sprzeciwiali się utworzeniu samorządów na poziomie wojewódzkim i woleli budować struktury samorządowe od dołu[22]. Żywili nadzieję, że układy ponadlokalne wytworzą się samoistnie[23]. Wyrazili się również negatywnie o ówczesnych ciągłych zmianach granic (podając za przykład powiększenie Lublina na początku 1989 roku)[24].

(...) samorząd też musimy budować od dołu i dopiero zbudowanie go na szczeblu najniższym, umocnienie przy całej słabości życia politycznego, lokalnego, (...) dopiero to pozwoli myśleć poważnie o samorządzie na szczeblach wyższych.

Michał Kulesza, posiedzenie Grupy do Spraw Samorządu Terytorialnego, 3 marca 1989 r.[25]

Strona koalicyjno-rządowa sprzeciwiała się temu postulatowi i proponowała utworzenie samorządu również na poziomie wojewódzkim, łącznie z przypisaniem do niego mienia komunalnego[26].

Wprowadzenie podziału państwa na rejony[edytuj | edytuj kod]

Mapa podziału Polski na rejony (stan na 31 grudnia 1998 roku).

Podczas debat podzespołu przyznano również, że w Polsce istniał „de facto 4-stopniowy administracji na okręgi, województwa, rejony i gminy” oraz że samorządne gminy nie będą w stanie poradzić sobie z wszystkimi ich potencjalnymi zadaniami (jak przejęcie zadań sądów i prokuratur rejonowych lub rejonowych wydziałów spraw wewnętrznych)[27]. Dlatego też już wtedy uznano, że konieczne będzie umocowanie w prawie i ujednolicenie rejonu (wówczas istniało kilkadziesiąt różnych podziałów specjalnych na rejony[28] jako odpowiedzialnego za zadania ponadlokalne[29], najniższego stopnia administracji rządowej[26].

Dalsze prace nad reformami trwały do początku 1990 roku, kiedy to w Sejmie 25 stycznia przedstawiono senacki projekt ustawy o samorządzie gminnym. Podczas debaty potwierdzono odłożenie w czasie wprowadzenia samorządu na poziomie innym niż gmina, z powodu zarówno braku pieniędzy, jak i braku doświadczenia społeczeństwa w kwestiach samorządowych[30]. Negatywnie odniesiono się również do wprowadzenia zmian terytorialnych województw oraz gmin[31]. Pomimo zastrzeżeń i negatywnego stanowiska senackiej Komisji Samorządu Terytorialnego, nie wniosła ona poprawek do zmienionego w stosunku do ich propozycji oraz uchwalonego przez Sejm projektu z uwagi na konieczność szybkiego procedowania zmian[32] i ostatecznie ustawa o samorządzie gminnym weszła w życie w dniu wyborów do rad gminnych – 27 maja 1990 roku[33].

W międzyczasie toczyły się również prace nad ustanowieniem podziału pomiędzy kompetencjami władz rządowych i samorządowych. Nad uściślającym te zagadnienia rządowym projektem ustawy komisja sejmowa pracowała od 22 lutego 1990 roku[34], trafił on pod obrady Sejmu 22 marca i został tam przyjęty[35]. Zgodnie z ustaleniami Okrągłego Stołu, stanowił on usankcjonowanie już istniejącego w praktyce podziału kraju na jednostki specjalne[36][37]. Dodatkowo, wstępne plany zakładały późniejsze przekształcenie utworzonych rejonów w pełnoprawne powiaty oraz jednoczesną reformę podziału stopnia wojewódzkiego w perspektywie 4–5 lat[38].

Nowa ustawa w znaczny sposób uporządkowała kompetencje różnych służb oraz dokonała wyraźnego podziału między władzę rządową i samorządową. Władzę rządową podzielono na dwa typy organów: ogólną (podległą wojewodzie) oraz specjalną (podporządkowaną ministrom i stanowiącą instytucje jak np. izby skarbowe, Państwową Inspekcję Sanitarną czy Inspekcję Ochrony Środowiska). Wojewoda otrzymał uprawnienia zarządzania sprawami handlu, kultury czy zatrudnienia, które do tej pory leżały w gestii kierowników wydziałów do tych spraw; przejął również uprawnienia dotychczasowych wojewódzkich rad narodowych do wydawania przepisów prawa miejscowego. Władzy samorządowej z kolei zlecono część zadań administracji rządowej, jak np. ewidencjonowanie działalności gospodarczej[39], prowadzenie urzędów stanu cywilnego oraz części ośrodków zdrowia[40].

Jednakże, części zadań ze względów praktycznych, przez brak wystarczającej ilości wykwalifikowanych pracowników[38], nie dało się powierzyć w całości samorządom gminnym, a ze względu na sprawność administracji oraz konieczność zbliżenia niektórych instytucji do obywateli nie mogły one pozostać w gestii urzędów wojewódzkich[41]. Dlatego też rozdział 6. ustawy wprowadza instytucję rejonowych organów rządowej administracji ogólnej, stanowiących jednostki pomocnicze województw[35].

Urzędom rejonowym przekazano m.in. uprawnienia dotyczące wydawania zezwoleń na budowę, rejestrowania pojazdów oraz wydawania praw jazdy i paszportów, przeprowadzania scaleń gruntów oraz brania udziału w poborach wojskowych. Ustanowiono je również instytucją nadzorczą oraz odwoławczą dla decyzji samorządów[40][42].

Pod koniec kwietnia 1990 roku minister Jerzy Kołodziejski zapowiedział, że liczba utworzonych rejonów będzie się wahać między 180 a 200, usprawiedliwiając ten spadek o blisko połowę wobec liczby zniesionych w 1975 r. powiatów brakami finansowymi oraz kadrowymi[43]. W swoim wystąpieniu na forum Sejmu, pełnomocnik rządu ds. reformy samorządowej Jerzy Regulski zapewnił, że podział kraju na rejony odbędzie się po konsultacjach z samorządami, ale jednocześnie próbował zniechęcić ubiegające się o rolę ich siedzib samorządy miejskie, przestrzegając je przed mogącym wystąpić naturalnym wywieraniem wpływu na nie przez władze rejonowe[44].

Pomimo tego, przedstawienie pod koniec maja projektu podziału na 195 rejonów spotkało się z falą protestów wśród samorządów oraz miast, które zostały wykluczone z grona siedzib rejonów pomimo wcześniejszego stanowienia siedzib powiatów, jak Sochaczew, Legionowo[45], Pińczów, Płońsk[46] czy Nisko[47]. Łącznie poszkodowanych było około 60 miast. Twórcy podziału twierdzili, że duże znaczenie dla pominiętych ośrodków miały kwestie prestiżowe oraz przeświadczenie, że za przyznaniem rangi siedziby rejonu pójdą w ślad inwestycje oraz zostaną przyznane im środki finansowe. Z kolei z punktu widzenia samorządów, konsultacje w sprawie podziału były niewystarczające, a głos społeczeństwa oraz względy historyczne (które według twórców koncepcji w tym przypadku nie powinny grać żadnej roli) nie zostały uwzględnione[48]. Według ich przedstawicieli, cała sprawa była przejawem „kontynuacji komunistycznej arogancji, kiedy to (...) władze polityczne wiedziały lepiej od obywateli, co jest dla nich lepsze”[47].

W ciągu dwóch miesięcy od zaprezentowania projektu doszło w nim do wielu zmian. Ostatecznie, opublikowane 1 sierpnia 1990 roku rozporządzenie ustanowiło na terenie Polski 254 urzędy rejonowe, które rozpoczęły swoją działalność 27 sierpnia[49]. Nie zaspokoiło to roszczeń wszystkich gmin oraz potencjalnych ośrodków rejonowych[50]; kilka miesięcy później, 1 lutego 1991 roku utworzonych zostało 13 kolejnych rejonów[51]. Ostatnią korektą na mapie rejonowej było utworzenie we wrześniu 1997 roku rejonu z siedzibą w Brzesku[52], co ustanowiło ich ostateczną liczbę na 268.

Sposób utworzenia urzędów rejonowych doprowadził do wielu konfliktów, wynikających z konieczności osiągnięcia porozumień pomiędzy nowoutworzonymi samorządami i władzami województw co do podziału kompetencji pomiędzy organami. Tylko w kilku województwach osiągnięto porozumienie w ciągu kilku tygodni; w pozostałych trwało to o wiele dłużej, nawet do kilku miesięcy (jak w województwach olsztyńskim i ostrołęckim)[53].

Według późniejszego pełnomocnika rządu do spraw reformy terytorialnej Michała Kuleszy, rząd wprowadził reformę rejonową „jakby to była zupełnie nieistotna i drobna formalność organizacyjna”, a „całą rzecz przeprowadzono bez pomyślenia o daleko większej w perspektywie sprawie – o strukturze terytorialnej kraju”[54]. Krytyczne oceny ustawy rejonowej pojawiały się w późniejszym czasie powszechnie (łącznie z oddolną inicjatywą likwidacji rejonów z grudnia 1990)[55], m.in. ze strony byłego pełnomocnika rządu, Jerzego Regulskiego[56].

Rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego (1991)[edytuj | edytuj kod]

W związku z porażką Tadeusza Mazowieckiego w wyborach prezydenckich w 1990 roku, jego rząd podał się do dymisji 25 listopada, a nowym premierem w styczniu 1991 roku został Jan Krzysztof Bielecki. Już w trakcie swojego exposé stwierdził, że „współczesna Europa jest coraz bardziej kontynentem autonomicznych regionów”[57], a w lutym sprecyzował swoje plany i na spotkaniu z samorządowcami 16 lutego w Poznaniu zapowiedział wprowadzenie podziału administracyjnego kraju na 10–12 regionów[58][59]. Przychylny pomysłowi był nowy prezydent Lech Wałęsa, którego nowopowołany sekretarz stanu ds. samorządu terytorialnego miał brać udział w pracach nad projektem[60].

Niedługo później utworzono zespół ds. opracowania koncepcji zmian w organizacji terytorialnej państwa, którego przewodniczącym 15 marca został Jerzy Sulimierski[61]. Przedstawiono trzy podstawowe koncepcje na regionalizację kraju[59]:

  • funkcjonalną, w której władze regionu miałyby jedynie niektóre, ściśle określone zadania,
  • samorządową, gdzie władze regionu posiadałyby kompetencje generalne oraz aparat wykonawczy,
  • autonomiczną, w której władze regionalne oprócz kompetencji generalnych zostałyby wyposażone w uprawnienia ustawodawcze.

Ogłoszenie planów Bieleckiego spowodowało natychmiastową reakcję ze strony władz potencjalnie zagrożonych likwidacją województw. Już 20 lutego sejmik województwa siedleckiego podjął uchwałę opiniującą pomysł, która przedstawiała jego negatywne skutki – koncentrację środków finansowych w siedzibach regionów i zahamowanie rozwoju peryferiów, co pogłębiłoby dysproporcje pomiędzy bogatymi i biednymi obszarami kraju[61]. Na początku marca wojewodowie i marszałkowie ośmiu województw (oprócz siedleckiego również częstochowskiego, kaliskiego, koszalińskiego, opolskiego, pilskiego, płockiego i suwalskiego) wystosowali do władz centralnych sprzeciw wobec regionalizacji Polski[62]. Przeciwnicy pomysłu zwracali również uwagę na potencjalną destabilizację administracji rządowej, a nawet całego państwa[63].

Pomimo tego, większość spośród konsultowanych przez rządowy zespół od kwietnia do czerwca 1991 roku wojewodów (31 z 34, którzy nadesłali odpowiedzi) oraz gmin opowiedziało się za pomysłem[63]. Odpowiedzi na ankietę uzyskano od 801 gmin, co stanowiło około jedną trzecią ich ogółu; 57% opowiedziało się za reformą, a 18,5% było przeciw[64]. Największą obojętnością wobec planów cechował się ogół społeczeństwa – według badań CBOS z marca, jedynie 7% ankietowanych uznało wprowadzenie reformy administracyjnej za priorytet (w przeciwieństwie do ankietowanych na jesieni 1990 roku samorządowców, z których 61% uznała przeprowadzenie reformy za konieczność). W odniesieniu do kształtu reformy, 46% respondentów chciała powrotu do podziału sprzed reformy z 1975 roku[65].

Zespół ds. opracowania koncepcji zmian w organizacji terytorialnej państwa zakończył swoją działalność po ostatnim posiedzeniu 21 października 1991 roku opublikowaniem raportu z prac[66]. W raporcie uznano, że propozycja utworzenia 10–15 regionów uzyskała poparcie. Opublikowano w nim osiem głównych postulatów[67]:

  • umocnienie samorządu gminnego i przeprowadzanie reform bez destabilizacji państwa,
  • redukcję liczby województw (nietworzenie regionów z kilku dotychczasowych województw),
  • niełączenie instytucji samorządu z regionalizacją kraju,
  • utworzenie powiatów jako II stopnia samorządu terytorialnego,
  • ścisłe określenie zadań powiatu i całkowita ich rozdzielność z zadaniami gmin,
  • ustanowienie przyszłego starosty powiatowego jednocześnie wykonawcą zadań administracji rządowej,
  • podział przyszłych powiatów na dwie kategorie: powiaty ziemskie oraz powiaty grodzkie, z uwzględnieniem specjalnego statusu miasta Warszawy,
  • likwidację rejonów w momencie utworzenia powiatów, które powinny na nich się opierać.

Dodatkowo, twórcy raportu w oparciu o pozyskane od samorządów ankiety, wytypowali wstępnie 12 polskich miast, które miałyby stać się siedzibami regionów: Szczecin, Gdańsk, Olsztyn, Białystok, Poznań, Łódź, Warszawa, Lublin, Wrocław, Katowice, Kraków oraz Rzeszów[64].

Wprowadzeniem samorządu gminnego, rejonów oraz debatą na temat regionalizacji Polski Sejm kontraktowy zakończył swoją działalność reformatorską. 27 października 1991 r. przeprowadzono wybory parlamentarne, Sejm I kadencji rozpoczął działalność pod koniec listopada, a pierwszym premierem został Jan Olszewski.

Rząd Jana Olszewskiego (1992)[edytuj | edytuj kod]

Inną koncepcją na planowaną reformę administracyjną kraju cechował się Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego – stowarzyszenie delegatów sejmików samorządowych wszystkich województw Polski (poza województwem legnickim)[68]. Pierwszy pomysł w sprawie potencjalnej reformy powiatowej pojawił się podczas obrad prezydium KSST w Suwałkach w dniach 12–13 lipca 1991 roku[69], rozmowy na ten temat toczyły się na jego forum w sierpniu[70], a na początku grudnia, podczas spotkania w Poznaniu Sejmik uznał, że najpierw należy wprowadzić szczebel powiatowy, a dopiero później zająć się podziałem na regiony. Jednocześnie rozpoczął prace nad swoją ustawą o samorządzie powiatowym[71].

Projekt ustawy został zgłoszony przez posłów Unii Demokratycznej z poparciem polityków kilku innych klubów 29 stycznia 1992 roku[72]. Oparł się na projekcie autorstwa Karola Podgórskiego, stworzonego na zlecenie KSST i opublikowanego we wrześniu poprzedniego roku[73], zaś uzasadniony był faktem, iż prace nad reformą „utknęły w martwym punkcie”[74].

Ustawa zgodnie z wcześniejszymi koncepcjami definiowała powiat jako samorządową jednostkę, stojącą pomiędzy województwem, a wchodzącymi w jego skład gminami. Powiat cechował się osobnymi władzami (radą powiatu, zarządem i starostą) i miał zajmować się sprawami, przekraczającymi możliwości pojedynczych gmin, takimi jak prowadzenie szkół ponadpodstawowych i szpitali, nadzór budowlany i zarządzanie infrastrukturą, jak drogi i wodociągi. Jednostki te dzieliłyby się na powiaty ziemskie oraz grodzkie, tworzone w miastach liczących ponad 100 tys. mieszkańców. Nie miałyby również żadnej roli zwierzchniej nad gminami[75].

Wspomniana wcześniej ankieta, przeprowadzona od kwietnia do czerwca 1991 roku, zbadała również stosunek samorządów do reformy powiatowej. Ponad 42% ankietowanych była zwolennikami utworzenia stopnia pomiędzy województwem, a gminami – 31% chciało odtworzenia powiatu, zaś pozostali utworzenia luźniejszych związków międzygminnych. Z drugiej strony, 24% opowiedziało się przeciw utworzeniu stopnia pośredniego[76].

W połowie stycznia 1992 roku powołany został zespół ds. reorganizacji administracji publicznej, na którego czele stanął Jerzy Stępień. Między innymi, miał się on zająć stworzeniem projektu ustawy powiatowej (do maja) oraz nowego podziału terytorialnego Polski (do czerwca)[77], jednakże w pierwszej kolejności zaplanowano reformę administracji centralnej[78].

Przewidywano wówczas wprowadzenie nowego podziału w 1993 roku lub wraz z wyborami samorządowymi w 1994 roku[79]. Prace jednak opóźniały się: dopiero w maju o wprowadzeniu powiatów zadecydowała Rada Ministrów[80], a w lipcu przewodniczący Stępień podał nowe terminy reform: przygotowanie ustawy powiatowej do końca roku, ustalenie kształtu nowych województw w 1993 roku, pierwsze wybory do rad powiatowych w 1994 roku oraz początek funkcjonowania nowego podziału terytorialnego od początku 1995 roku[81].

Prace nad reformą administracyjną[edytuj | edytuj kod]

Rząd Hanny Suchockiej (1992–93)[edytuj | edytuj kod]

Utworzony w lipcu 1992 roku nowy rząd Hanny Suchockiej postawił przed sobą zadanie przejścia z etapu dyskusji na temat reformy administracji do wcielania jej w życie. Jednym z pierwszych wykonanych przez niego zadań w tej sprawie było powołanie Biura ds. Reformy Administracji Publicznej[82]. Na stanowisko Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Administracji Publicznej z dniem 13 października 1992 roku powołano Michała Kuleszę[83], który w grudniu zapowiedział, zgodnie z planami poprzedniego rządu, rozpoczęcie działalności powiatów od 1 stycznia 1995 roku[84].

Pełnomocnik Kulesza opisał najważniejszy skutek reform jako odejście od tzw. Polski resortowej i przekazanie dużej części zadań wykonywanych i sterowanych do tej pory przez ministerstwa w sposób centralny do samorządowych gmin oraz nowych powiatów. Ważnym ich aspektem miała być również regulacja finansów gmin oraz służby cywilnej[85]. Przedstawił również trzy główne hasła reformy: uporządkowanie państwa, ideę państwa obywatelskiego i gospodarność[86]. Podczas spotkania przedstawicieli rządu z wojewodami w listopadzie oświadczył również, że najpierw zostanie utworzona mapa powiatowa (która w 80–85% przypadków miała się pokrywać z mapą sprzed reformy z 1975 roku), a później nastąpi debata nad kształtem nowych województw[87].

Tworzenie propozycji nowych powiatów miało się oprzeć na tzw. „regule 5–10–50”, według której nowe powiaty miały składać się przynajmniej z 5 gmin, ludność ich siedzib miała liczyć nie mniej niż 10 tys. osób, zaś całe powiaty musiało zamieszkiwać co najmniej 50 tys. mieszkańców[88]. Dodatkowo, siedziby powiatów miały być dobrze skomunikowane z wchodzącymi w ich skład gminami, a ponadto wyposażone w odpowiednie instytucje, jak m.in. szkoła średnia, sąd, prokuratura, szpital, oddział ZUS, urząd skarbowy i straż pożarną[89].

Podczas posiedzenia Sejmu 21 stycznia 1993 roku, odbyło się pierwsze czytanie złożonego przed rokiem projektu ustawy o samorządzie powiatowym. Został on poparty przez posłów stosunkiem głosów 267–41 przy 33 głosach wstrzymujących się i skierowany do prac komisyjnych. Na tym samym posiedzeniu rozpatrzono również złożony pod koniec grudnia 1992 r. przez Konfederację Polski Niepodległej projekt ustawy o samorządzie wojewódzkim. Podczas dyskusji, projekt ten został oskarżony przez przedstawiciela Unii Demokratycznej o utrwalanie szeroko krytykowanego podziału na 49 województw[90]. Krytykowano go również za stworzenie „przekładańca” w systemie administracji, gdzie gminy i województwa byłyby samorządowe, zaś mające powstać później powiaty – rządowe; innym punktem krytyki było ustalenie wojewody jednocześnie przewodniczącym samorządu oraz przedstawicielem rządu. Ostatecznie, projekt został odrzucony większością głosów 244–81 przy 24 wstrzymujących się[75][91].

Również w styczniu 1993 roku, do wszystkich gmin w kraju zostały rozesłane pisma z prośbą o „sformułowanie opinii rady co do przynależności gminy (miasta) do wskazanego przez nią powiatu”. W odpowiedziach przedstawionych zostało wiele propozycji na siedziby nowych powiatów, również takie, które nigdy nie weszły w życie, jak Stopnica, Trzcianka, Wolbrom[92], Brwinów, Milanówek, Radzymin czy Sulejówek[93]. Inne gminy uzależniły poparcie dla reform od spełnienia ich żądań co do przynależności powiatowej[94]. Ogółem, 87,5% gmin (2157 z 2465) odniosło się do reformy pozytywnie i podało swoją propozycję powiatową, 4,3% (105) wyraziło stanowisko negatywne wobec całej reformy, zaś pozostałe rady nie zajęły stanowiska[88].

27 kwietnia 1993 roku rząd przyjął cztery podstawowe założenia reformy administracyjnej[95]:

  • zwiększenie skuteczności rządu poprzez wzmocnienie roli premiera i oddzielenie funkcji politycznych od administracyjnych,
  • dokończenie reformy samorządowej i wprowadzenie powiatów,
  • usprawnienie funkcjonowania administracji oraz stworzenie fachowej, apolitycznej kadry urzędniczej,
  • racjonalniejsze wydawanie środków publicznych dzięki rozdziałowi gospodarki i administracji.

Zgodnie z zapowiedziami, w maju 1993 roku pierwsza wersja rządowego projekt podziału Polski na powiaty była gotowa[96] (pierwotny termin, połowa kwietnia, nie został dotrzymany z powodu spóźnionych opinii nadesłanych przez niektóre gminy[97]), a podczas plenarnego posiedzenia zespołu do spraw podziału terytorialnego 7 czerwca została ona zaprezentowana przedstawicielom samorządów gminnych, sejmików samorządowych oraz wojewodom[88].

Pierwszy projekt mapy powiatowej[edytuj | edytuj kod]

Projektując siatkę powiatów, oprócz wzięcia pod uwagę opinii gmin, dorobku teorii organizacji i zarządzania i „reguły 5–10–50” zespół rządowy oparł się na:

Uzyskany podział dostosowano do rzeczywistych warunków, włączając do kryteriów gęstość zaludnienia, bariery komunikacyjne, tzw. „dziury osadnicze”, brak w okolicy ośrodka samorządów chętnych do utworzenia powiatu oraz względy historyczne.

Projekt zakładał stworzenie 293 powiatów oraz 45 miast wydzielonych z powiatów (w 1975 r. istniało 314 powiatów ziemskich i 78 miejskich). Zasadniczo trzymano się założonych reguł; mniej niż 5 gmin liczyło 10 powiatów, poniżej 50 tys. ludności liczyło 40 powiatów, zaś siedziby 16 z nich liczyły poniżej 10 tys. mieszkańców. Dwa powiaty miejskie liczyły mniej niż 100 tys. osób: Sopot, położony pomiędzy Gdańskiem i Gdynią oraz Świnoujście, którego włączenie do powiatu kamieńskiego według twórców podziału byłoby nieracjonalne[98].

W porównaniu z podziałem administracyjnym na powiaty z 1975 roku[96][99]:

W przeciwieństwie do projektów, procedowanych od 1998 roku, projekty z 1993 roku cechowały się brakiem w zdecydowanej większości przypadków nadanych przymiotnikowych nazw powiatów. Odnoszono się do nich poprzez nazwy ich siedzib. W poniższym zestawieniu powiatów pogrubiono nazwy miast wydzielonych.

Pomiędzy poszczególnymi powiatami również doszło do zmian terytorialnych. Zostały one wyszczególnione w zestawieniu tworzonych według projektu powiatów (aby uniknąć duplikowania danych, przenoszone gminy wymieniono jedynie przy powiecie, do którego zostały one przyłączone; zmiany terytorialne wymieniono według stanu gmin z 1993 roku; pod uwagę brano jedynie całe gminy, z pominięciem ich części).

Mapa powiatów według rządowego projektu z maja 1993 roku.
Mapa powiatów według rządowego projektu z maja 1993 roku.
Zestawienie powiatów według rządowego projektu z maja 1993 r.[96]
Powiat
(siedziba) 		Gminy Pow.
(1993)[100] 		Ludność (1992)[100] Przyłączono w porównaniu
z podziałem administracyjnym z V 1975 r.
Powiat Siedziba
Aleksandrów Kujawski 9 475,61 55 881 12 679 —
Augustów 7 1658,27 59 834 29 099 gm. Lipsk (pow. dąbrowski)
Bartoszyce 6 1308,54 64 763 25 967 gm. Bisztynek (pow. biskupiecki)
Bełchatów 7 870,96 106 691 61 630 gm. Zelów (pow. łaski)
Biała Podlaska 17 2354,91 161 277 54 814 gm. i m. Międzyrzec Podlaski (pow. radzyński); gm. Wisznice (pow. włodawski)
Białogard 4 845,36 48 994 24 490 —
Białystok 1 89,75 275 802 —
Białystok 15 2986,96 138 503 — gm. Łapy, Poświętne, Suraż, Turośń Kościelna (pow. łapski); gm. Zawady (pow. zambrowski)
Bielsk Podlaski 8 1385,20 65 542 27 646 —
Bielsko-Biała 1 124,93 185 496 — —
Bielsko-Biała 10 457,23 140 399 — gm. Wilamowice (pow. oświęcimski); gm. Porąbka (pow. żywiecki)
Biłgoraj 13 1515,77 97 711 26 733 —
Bochnia 10 823,12 119 210 29 685 gm. Gdów (pow. myślenicki)
Bolesławiec 7 1543,63 107 021 44 576 gm. Lwówek Śląski (pow. lwówecki)
Braniewo 8 1452,62 58 023 18 218 gm. Wilczęta (pow. pasłęcki)
Brodnica 8 829,31 60 808 26 933 gm. Świedziebnia (pow. rypiński)
Brzeg 6 876,52 92 388 39 421 gm. Grodków (pow. grodkowski); m. Brzeg (pow. m. Brzeg)
Brzesko 7 590,00 84 808 17 416 —
Brzeziny 7 606,20 60 517 12 759 —
Brzozów 6 540,85 64 184 7838 —
Busko-Zdrój 9 1107,56 88 202 18 416 gm. Tuczępy (pow. staszowski)
Bydgoszcz 1 174,48 384 612 — —
Bydgoszcz 9 1557,56 85 850 — gm. Dąbrowa Chełmińska (pow. chełmiński); gm. Sośno (pow. sępoleński)
Bystrzyca Kłodzka 4 790,67 48 186 11 875 —
Bytom 1 82,58 232 330 — —
Bytom 5 143,02 231 536 — gm. Bobrowniki, m. Wojkowice (pow. będziński); m. Piekary Śląskie (pow. tarnogórski); m. Siemianowice Śląskie (pow. m. Siemianowice Śląskie); m. Świętochłowice (pow. m. Świętochłowice)
Bytów 8 1529,38 50 437 17 285 gm. Lipnica (pow. chojnicki)
Chełm 17 2069,02 160 893 68 378 gm. Białopole, Dubienka (pow. hrubieszowski); m. Chełm (pow. m. Chełm)
Chełmno 7 526,99 52 061 21 698 —
Chodzież 6 806,54 53 920 20 197 —
Chojnice 6 1652,37 108 190 39 417 gm. Kamień Krajeński, Sępólno Krajeńskie (pow. sępoleński)
Chorzów 1 33,52 131 059 — —
Choszczno 6 1327,95 50 392 15 949 gm. Pełczyce (pow. myśliborski)
Chrzanów 6 511,02 162 813 42 784 —
Ciechanów 10 1163,56 97 026 45 743 —
Cieszyn 12 730,20 166 582 37 468 m. Cieszyn (pow. m. Cieszyn)
Czarnków 7 1432,86 62 499 12 189 gm. Krzyż Wielkopolski (pow. trzcianecki)
Częstochowa 1 159,61 258 825 — —
Częstochowa 15 1372,74 121 685 — gm. Dąbrowa Zielona, Kłomnice, Kruszyna (pow. radomszczański); gm. Lelów (pow. włoszczowski)
Człuchów 7 1456,27 55 544 15 111 gm. Konarzyny (pow. chojnicki)
Dąbrowa Górnicza 1 187,70 140 759 — —
Dąbrowa Górnicza 5 187,46 127 693 — gm. Psary (pow. będziński); m. Sławków (pow. olkuski); gm. Mierzęcice (pow. zawierciański); m. Będzin (pow. m. Będzin); m. Czeladź (pow. m. Czeladź)
Dąbrowa Tarnowska 8 575,62 60 843 10 734 —
Dębica 7 776,36 128 765 48 222 gm. Brzostek, Jodłowa (pow. jasielski)
Dębno[a] 7 1500,77 59 200 6358 —
Drawsko Pomorskie 6 1771,61 60 429 11 600 gm. Czaplinek (pow. szczecinecki)
Działdowo 6 964,33 65 667 20 578 gm. Iłowo-Osada (pow. mławski)
Dzierżoniów 7 478,72 113 642 38 169 —
Elbląg 1 65,93 127 824 — —
Elbląg 14 2092,94 91 372 — gm. Nowy Dwór Gdański, Ostaszewo, Stegna, Sztutowo, m. Krynica Morska (pow. nowodworsko-gdański); gm. Godkowo, Młynary, Pasłęk, Rychliki (pow. pasłęcki)
Ełk 5 1111,87 83 091 54 675 gm. Prostki (pow. grajewski)
Garwolin 15 1306,13 108 038 16 012 gm. Osieck, Sobienie-Jeziory (pow. otwocki)
Gdańsk 1 262,03 467 294 — —
Gdańsk 9 957,12 89 643 — gm. Żukowo (pow. kartuski)
Gdynia 1 135,49 252 106 — —
Giżycko 10 2017,19 86 803 29 706 gm. Banie Mazurskie (pow. gołdapski); gm. Budry, Kruklanki, Pozezdrze, Węgorzewo (pow. węgorzewski)
Gliwice 1 133,85 216 146 — —
Gliwice 8 690,04 132 312 — gm. Gierałtowice, m. Knurów (pow. rybnicki)
Głogów 12 1260,47 130 525 74 766 gm. Przemków (pow. szprotawski); gm. Sława, Szlichtyngowa (pow. wschowski)
Głubczyce 4 673,10 54 245 13 884 —
Gniezno 10 1334,49 141 468 70 661 gm. Trzemeszno (pow. mogileński); m. Gniezno (pow. m. Gniezno)
Goleniów 7 1733,09 79 480 22 224 gm. Dobra, Nowogard, Osina (pow. nowogardzki)
Golub-Dobrzyń 6 612,98 44 372 12 253 —
Gorlice 10 967,36 105 263 30 017 —
Gorzów Wielkopolski 1 77,16 126 339 — —
Gorzów Wielkopolski 8 1411,65 64 531 — gm. Krzeszyce (pow. sulęciński)
Gostynin 9 1116,89 76 207 20 057 —
Gostyń 7 810,34 75 229 20 261 gm. Pogorzela (pow. krotoszyński)
Góra 4 738,11 37 181 12 507 —
Grajewo 6 967,24 51 138 22 012 —
Grodzisk Mazowiecki 5 356,99 66 288 24 869 —
Grójec 10 1231,09 94 651 14 620 gm. Promna (pow. białobrzeski)
Grudziądz 1 58,74 103 562 — —
Grudziądz 6 728,39 38 649 — gm. Radzyń Chełmiński (pow. wąbrzeski)
Gryfice 6 1018,19 61 612 18 008 —
Gryfino 4 822,23 46 629 21 946 —
Gubin 7 1408,67 58 655 18 361 gm. Bobrowice, Bytnica, Dąbie, Krosno Odrzańskie, Maszewo, m. Gubin (pow. krośnieński)
Hajnówka 9 1623,65 56 249 24 188 —
Hrubieszów 8 1269,45 77 236 20 063 —
Iława 11 1825,67 122 512 32 431 gm. Biskupiec, Grodziczno, Kurzętnik, gm. i m. Lubawa, gm. i m. Nowe Miasto Lubawskie (pow. nowomiejski)
Inowrocław 10 1346,02 183 943 79 212 gm. Barcin (pow. szubiński); gm. Janikowo (pow. mogileński); m. Inowrocław (pow. m. Inowrocław)
Janów Lubelski 7 875,34 50 082 11 787 —
Jarocin 5 707,24 78 482 25 707 —
Jarosław 13 1290,68 132 214 42 548 —
Jasło 11 912,65 121 055 38 516 —
Jastrzębie-Zdrój 1 85,44 104 704 — m. Jastrzębie-Zdrój (pow. wodzisławski)
Jawor 7 667,71 60 098 25 555 gm. Wądroże Wielkie (pow. legnicki)
Jaworzno 1 152,20 100 410 — —
Jelenia Góra 14 1062,26 184 517 93 520 gm. Mirsk, Wleń, m. Świeradów-Zdrój (pow. lwówecki); m. Wojcieszów (pow. złotoryjski); m. Jelenia Góra (pow. m. Jelenia Góra)
Jędrzejów 9 1256,80 94 308 18 262 —
Kalisz 1 55,01 106 514 — —
Kalisz 12 1300,45 96 354 — gm. Nowe Skalmierzyce (pow. ostrowski)
Kamienna Góra 4 395,66 49 102 23 495 —
Kamień Pomorski 6 1006,65 49 081 9696 gm. Międzyzdroje (pow. m. Świnoujście)
Kartuzy 7 956,09 73 363 16 091 —
Katowice 1 164,54 365 942 — —
Katowice 6 351,33 197 599 — m. Łaziska Górne, Mikołów, Orzesze (pow. tyski); m. Mysłowice (pow. m. Mysłowice); gm. Wyry, m. Lędziny (pow. m. Tychy)
Kędzierzyn-Koźle 6 625,28 113 327 71 563 gm. Bierawa, Cisek, Pawłowiczki, Polska Cerekiew, Reńska Wieś; m. Kędzierzyn-Koźle (pow. kozielski)
Kępno 11 973,12 83 425 14 765 gm. Bolesławiec, Czastary, Galewice, Sokolniki, Wieruszów (pow. wieruszowski)
Kętrzyn 6 1212,97 72 876 30 765 —
Kielce 1 109,40 215 421 — —
Kielce 17 1999,95 164 821 — gm. Pierzchnica (pow. buski); gm. Łagów (pow. opatowski); gm. Raków (pow. staszowski)
Kluczbork 4 851,59 72 588 26 974 gm. Lasowice Wielkie (pow. oleski)
Kłobuck 9 889,15 84 080 14 113 —
Kłodzko 10 852,70 133 975 30 535 gm. i m. Nowa Ruda, gm. Radków (pow. noworudzki)
Kolbuszowa 5 618,13 49 198 8524 —
Kolno 6 939,73 40 978 10 938 —
Koło 12 1143,08 99 454 23 572 gm. Chodów (pow. kutnowski); gm. Przedecz (pow. włocławski)
Kołobrzeg 7 725,86 75 087 46 687 —
Konin 14 1512,34 189 170 81 553 gm. Sompolno (pow. kolski), m. Konin (pow. m. Konin)
Końskie 9 1235,17 96 471 22 185 gm. Mniów (pow. kielecki)
Koszalin 1 83,20 110 437 — —
Koszalin 8 1669,09 60 499 — gm. Polanów (pow. sławieński)
Kościan 8 1196,54 103 015 24 332 gm. Przemęt (pow. wolsztyński)
Kościerzyna 8 1165,85 62 188 22 989 gm. Karsin (pow. chojnicki)
Kozienice 7 916,96 66 434 21 572 —
Kraków 1 326,84 752 408 — m. Kraków (woj. m. Kraków)
Kraków 16 1093,24 236 018 — gm. Niepołomice (pow. bocheński); gm. Iwanowice (pow. miechowski); gm. Skała (pow. olkuski); gm. Igołomia-Wawrzeńczyce (pow. proszowicki)
Krapkowice 5 442,35 73 415 20 186 —
Krasnystaw 10 1122,95 78 977 20 458 —
Kraśnik 11 1072,71 107 494 37 175 gm. Borzechów (pow. bełżycki)
Krosno 9 966,88 156 020 50 341 —
Krotoszyn 6 714,23 76 674 28 467 —
Kutno 11 886,29 113 721 51 262 —
Kwidzyn 6 834,64 80 242 38 015 gm. Prabuty (pow. iławski); gm. Ryjewo (pow. sztumski)
Legnica 1 55,48 106 727 — —
Legnica 8 745,41 54 666 — gm. i m. Chojnów (pow. złotoryjski)
Leszno 9 1027,37 128 354 60 268 gm. Wijewo, Wschowa (pow. wschowski); m. Leszno (pow. m. Leszno)
Leżajsk 5 583,01 67 402 14 363 —
Lębork 6 939,80 73 029 35 754 —
Lidzbark Warmiński 6 1152,47 56 607 17 739 gm. Jeziorany (pow. biskupiecki)
Limanowa 11 951,96 109 158 14 107 —
Lipno 8 900,16 58 476 14 864 —
Lipsko 7 911,35 48 064 6235 gm. Rzeczniów (pow. starachowicki)
Lubaczów 8 1308,37 56 821 12 574 —
Lubań 8 604,42 72 315 24 082 gm. Gryfów Śląski, Lubomierz (pow. lwówecki)
Lubartów 13 1290,35 93 157 23 224 gm. Uścimów (pow. parczewski); gm. Jeziorzany, Kock (pow. radzyński)
Lubin 6 1101,03 148 466 83 542 —
Lublin 1 147,50 353 166 — —
Lublin 26 2637,59 258 550 — gm. Bełżyce, Niedrzwica Duża, Wojciechów (pow. bełżycki); gm. Bychawa, Jabłonna, Krzczonów, Strzyżewice, Wysokie, Zakrzew (pow. bychawski); gm. Fajsławice, Rybczewice (pow. krasnostawski); gm. Ludwin, Spiczyn (pow. lubartowski); gm. Garbów (pow. puławski)
Lubliniec 8 822,13 78 627 26 152 —
Łańcut 7 451,95 75 361 17 575 —
Łask 5 533,71 50 167 20 032 —
Łęczyca 8 774,00 58 749 16 675 —
Łobez 5 1100,52 37 776 10 987 gm. Ińsko (pow. stargardzki)
Łomża 10 1386,64 113 106 61 685 gm. Zbójna (pow. kolneński)
Łosice 8 994,04 43 345 7215 —
Łowicz 10 987,13 86 880 31 338 —
Łódź 1 294,39 840 088 — m. Łódź (woj. m. Łódź)
Łódź 20 1663,20 318 813 — gm. Nowosolna, Stryków (pow. brzeziński); gm. Dłutów, Pabianice (pow. łaski); gm. i m. Ozorków, gm. Parzęczew (pow. łęczycki); gm. i m. Głowno (pow. łowicki); m. Pabianice (pow. m. Pabianice); m. Zgierz (pow. m. Zgierz)
Łuków 10 1394,60 109 409 31 862 —
Maków Mazowiecki 10 1064,56 50 215 10 517 —
Malbork 11 1225,48 106 768 40 091 gm. Stary Dzierzgoń (pow. morąski); gm. Dzierzgoń, Mikołajki Pomorskie, Stary Targ, Sztum (pow. sztumski)
Miastko 5 1478,34 43 363 11 945 —
Miechów 8 788,11 67 737 12 000 —
Mielec 9 809,66 127 454 64 238 —
Międzychód 6 1098,80 46 275 11 176 gm. Przytoczna, Pszczew (pow. międzyrzecki)
Międzyrzecz 6 1475,17 69 310 20 642 gm. Skwierzyna (pow. gorzowski); gm. Lubniewice, Sulęcin (pow. sulęciński)
Milicz 3 689,18 36 347 12 480 —
Mińsk Mazowiecki 11 1081,75 107 717 34 884 —
Mława 10 1171,15 74 668 29 783 gm. Dzierzgowo (pow. przasnyski)
Mogilno 5 773,98 50 998 12 661 —
Mońki 7 1384,28 45 748 10 557 —
Morąg 4 912,70 44 814 14 555 —
Mrągowo 5 1065,23 51 050 22 839 —
Myszków 5 478,62 73 566 34 044 —
Myślenice 9 673,30 105 218 17 806 —
Myślibórz 3 733,25 44 842 12 706 —
Nakło nad Notecią 6 1078,51 84 528 20 251 gm. Więcbork (pow. sępoleński); gm. Łobżenica, Mrocza, Nakło nad Notecią, Sadki, Wyrzysk (pow. wyrzyski)
Namysłów 5 747,67 44 430 16 382 gm. Pokój (pow. opolski)
Nidzica 4 960,70 34 608 15 000 —
Nisko 9 1038,39 78 862 14 881 gm. Harasiuki (pow. biłgorajski); gm. Krzeszów (pow. leżajski); gm. Bojanów, Jarocin, Jeżowe, Kamień, Nisko, Rudnik, Ulanów (pow. stalowowolski)
Nowy Dwór Mazowiecki 8 939,95 89 892 27 146 gm. Czerwińsk nad Wisłą (pow. płoński); gm. Nasielsk (pow. pułtuski)
Nowy Sącz 16 1607,30 258 740 80 192 m. Nowy Sącz (pow. m. Nowy Sącz)
Nowa Sól 9 906,69 93 081 43 545 gm. Kolsko (pow. sulechowski); gm. Niegosławice (pow. szprotawski)
Nowy Targ 16 1946,28 231 999 33 423 m. Zakopane (pow. m. Zakopane)
Nowy Tomyśl 7 1146,16 87 146 14 606 —
Nysa 8 1044,09 138 773 48 263 gm. Kamiennik, Otmuchów, Skoroszyce (pow. grodkowski); gm. Łambinowice (pow. niemodliński)
Oborniki 4 884,73 67 620 16 692 —
Olecko 6 1440,74 58 187 16 845 gm. Dubeninki, Gołdap (pow. gołdapski)
Olesno 7 973,62 72 665 10 492 gm. Dobrodzień (pow. lubliniecki); gm. Praszka, Rudniki (pow. wieluński)
Oleśnica 9 1125,20 106 730 38 605 gm. Perzów (pow. kępiński); gm. Dziadowa Kłoda, Międzybórz, Syców, Twardogóra (pow. sycowski)
Olkusz 9 868,73 138 557 41 187 —
Olsztyn 1 87,89 166 381 — —
Olsztyn 10 2368,11 84 742 — gm. Biskupiec, Kolno (pow. biskupiecki); gm. Świątki (pow. lidzbarski)
Oława 4 523,73 70 854 31 735 —
Opatów 7 747,74 55 099 7237 gm. Lipnik (pow. sandomierski)
Opoczno 9 1133,40 84 254 21 690 —
Opole 1 96,21 129 853 — —
Opole 13 1586,82 138 392 — gm. Dąbrowa, Niemodlin, Tułowice (pow. niemodliński)
Opole Lubelskie 7 804,14 66 314 9003 gm. Chodel (pow. bełżycki)
Ostrołęka 12 2128,32 133 474 52 696 gm. Łyse (pow. kolneński); gm. Baranowo (pow. przasnyski)
Ostrowiec Świętokrzyski 6 616,33 123 563 80 004 gm. Bałtów (pow. lipski); gm. Bodzechów, Ćmielów, Kunów, Waśniów (pow. opatowski); m. Ostrowiec Świętokrzyski (pow. m. Ostrowiec Świętokrzyski)
Ostróda 6 1106,53 68 639 35 177 —
Ostrów Mazowiecka 11 1250,76 80 078 21 398 gm. Sadowne (pow. węgrowski)
Ostrów Wielkopolski 7 1034,98 142 512 74 429 m. Ostrów Wielkopolski (pow. m. Ostrów Wielkopolski)
Ostrzeszów 7 772,37 53 814 14 657 —
Oświęcim 9 393,80 152 959 45 022 gm. Chełmek (pow. chrzanowski)
Pajęczno 8 804,14 54 934 7051 —
Parczew 7 952,62 39 627 10 834 gm. Podedwórze (pow. włodawski)
Piła 7 1165,04 126 351 74 466 gm. Kaczory (pow. chodzieski); gm. Trzcianka (pow. trzcianecki); gm. Szydłowo (pow. wałecki); gm. Białośliwie, Miasteczko Krajeńskie, Wysoka (pow. wyrzyski); m. Piła (pow. m. Piła)
Pińczów 10 1035,72 84 065 12 348 gm. Bejsce, Czarnocin, Działoszyce, Kazimierza Wielka, Opatowiec, Skalbmierz (pow. kazimierski)
Piotrków Trybunalski 11 1424,27 170 129 81 427 gm. Aleksandrów (pow. opoczyński); m. Piotrków Trybunalski (pow. m. Piotrków Trybunalski)
Pisz 4 1776,17 58 723 19 094 —
Pleszew 6 711,91 61 747 18 216 —
Płock 1 66,44 126 714 — —
Płock 11 1319,00 80 236 — —
Płońsk 11 1237,60 82 025 22 222 gm. i m. Raciąż (pow. sierpecki)
Poddębice 6 881,22 45 393 7859 —
Poznań 1 261,31 587 902 — m. Poznań (woj. m. Poznań)
Poznań 16 1607,83 208 379 — gm. Buk, Granowo (pow. nowotomyski); gm. Kleszczewo, Kostrzyn (pow. średzki)
Proszowice 6 412,73 44 227 6573 gm. Koszyce (pow. kazimierski)
Prudnik 5 750,94 74 775 24 748 gm. Korfantów (pow. niemodliński)
Przasnysz 6 1116,88 50 981 17 395 —
Przemyśl 11 1257,39 139 312 69 355 m. Przemyśl (pow. m. Przemyśl)
Przeworsk 7 436,82 68 077 16 107 —
Przysucha 7 705,85 42 873 6676 —
Pszczyna 8 547,72 126 840 34 241 m. Bieruń (pow. m. Tychy)
Puck 7 580,91 67 668 11 574 —
Puławy 11 933,00 122 220 53 558 —
Pułtusk 7 829,51 51 243 18 707 —
Pyrzyce 7 962,84 48 306 13 265 —
Racibórz 7 517,68 116 700 64 946 m. Racibórz (pow. m. Racibórz)
Radom 1 111,71 230 669 — —
Radom 17 1970,53 157 661 — gm. Białobrzegi, Radzanów, Stara Błotnica, Stromiec, Wyśmierzyce (pow. białobrzeski); gm. i m. Pionki (pow. kozienicki); gm. Iłża (pow. starachowicki); gm. Wierzbica (pow. szydłowiecki)
Radomsko 14 1442,78 123 318 51 014 gm. Przedbórz (pow. konecki); gm. Kamieńsk (pow. piotrkowski)
Radziejów 8 755,05 52 265 6138 —
Radzyń Podlaski 9 1193,24 69 923 16 486 gm. Ulan-Majorat (pow. łukowski)
Rawa Mazowiecka 7 932,80 67 010 18 375 —
Rawicz 5 553,23 58 956 21 684 —
Ropczyce 5 548,89 69 070 11 966 —
Ruda Śląska 1 77,67 171 903 — —
Rybnik 1 135,10 145 595 — —
Rybnik 8 330,65 150 755 — —
Ryki 7 766,55 72 885 11 060 —
Rypin 7 662,20 49 259 16 429 —
Rzeszów 1 53,70 156 971 — —
Rzeszów 13 1145,52 153 707 — gm. i m. Dynów (pow. brzozowski); gm. Sokołów Małopolski (pow. kolbuszowski)
Sandomierz 9 675,89 85 757 26 223 —
Sanok 11 1781,62 110 623 41 152 gm. Besko, Zarszyn (pow. krośnieński); gm. Baligród, Bukowsko, Cisna, Komańcza, Lesko, Sanok, Tyrawa Wołoska, Zagórz (pow. bieszczadzki); m. Sanok (pow. m. Sanok)
Siedlce 12 1412,82 146 783 73 900 m. Siedlce (pow. m. Siedlce)
Siemiatycze 8 1353,26 49 065 14 762 —
Sieradz 11 1491,04 124 250 43 938 gm. Błaszki (pow. kaliski); gm. Goszczanów (pow. turecki)
Sierpc 7 852,89 55 553 19 605 —
Skarżysko-Kamienna 3 323,07 77 230 51 522 gm. Suchedniów (pow. kielecki); gm. Bliżyn (pow. szydłowiecki); m. Skarżysko-Kamienna (pow. m. Skarżysko-Kamienna)
Skierniewice 11 931,39 95 278 47 265 gm. Bolimów (pow. łowicki)
Sławno 6 1043,62 58 908 14 247 —
Słubice 6 1139,87 49 586 16 453 gm. Ośno Lubuskie, Słońsk (pow. sulęciński)
Słupca 6 659,64 53 243 15 024 —
Słupsk 1 43,15 102 828 — —
Słupsk 9 1981,73 80 344 — —
Sochaczew 9 815,05 87 705 39 359 —
Sokołów Podlaski 9 1131,42 61 819 17 929 —
Sokółka 10 2054,42 80 048 19 927 gm. Dąbrowa Białostocka, Nowy Dwór, Suchowola (pow. dąbrowski)
Sopot 1 17,31 45 153 — —
Sosnowiec 1 91,20 258 717 — —
Stalowa Wola 5 653,32 107 549 71 752 gm. Zaklików (pow. kraśnicki); gm. Radomyśl, Zaleszany (pow. tarnobrzeski); m. Stalowa Wola (pow. m. Stalowa Wola)
Starachowice 5 559,45 104 436 57 033 m. Starachowice (pow. m. Starachowice)
Stargard Szczeciński 8 1131,45 107 801 72 278 m. Stargard Szczeciński (pow. m. Stargard Szczeciński)
Starogard Gdański 13 1345,28 117 259 50 034 gm. Skarszewy (pow. kościerski)
Staszów 8 936,95 77 361 16 705 gm. Łubnice, Oleśnica (pow. buski)
Strzelce Krajeńskie 5 1248,32 50 753 10 450 —
Strzelce Opolskie 7 744,28 87 182 21 982 —
Strzelin 5 622,27 46 077 13 230 —
Strzyżów 5 503,36 61 327 8293 —
Sucha Beskidzka 9 685,75 76 940 9758 —
Suwałki 15 2228,88 122 026 64 648 gm. Giby, Krasnopol, Puńsk, gm. i m. Sejny (pow. sejneński)
Szamotuły 8 1119,55 83 972 18 701 —
Szczecin 1 300,83 415 453 — —
Szczecin 4 664,16 54 394 — —
Szczecinek 6 1820,87 81 103 42 237 —
Szczytno 8 1933,10 69 087 27 455 —
Szydłowiec 5 487,78 44 964 12 735 —
Śrem 5 761,26 70 073 29 128 —
Środa Śląska 5 703,68 48 114 8470 —
Środa Wielkopolska 4 503,76 44 639 21 095 —
Świdnica 7 656,43 162 240 64 562 m. Świdnica (pow. m. Świdnica)
Świdwin 6 1093,10 51 240 16 625 —
Świebodzin 7 1312,32 63 835 22 587 gm. Zbąszynek (pow. międzyrzecki); gm. Torzym (pow. sulęciński)
Świecie 11 1472,70 98 425 27 035 —
Świnoujście 1 195,10 43 796 — —
Tarnobrzeg 7 832,20 119 691 50 456 gm. Majdan Królewski (pow. kolbuszowski); gm. Padew Narodowa (pow. mielecki)
Tarnowskie Góry 7 629,48 129 787 77 199 gm. Kalety (pow. lubliniecki)
Tarnów 1 72,38 122 409 — —
Tarnów 14 1285,08 165 782 — gm. Wojnicz, Zakliczyn (pow. brzeski); gm. Żabno (pow. dąbrowski); gm. Rzepiennik Strzyżewski (pow. gorlicki)
Tczew 6 697,54 111 230 60 096 m. Tczew (pow. m. Tczew)
Tomaszów Lubelski 14 1609,89 99 486 20 969 —
Tomaszów Mazowiecki 9 807,03 115 059 69 852 gm. Będków, Ujazd (pow. brzeziński); gm. Tomaszów Mazowiecki (pow. piotrkowski); gm. Budziszewice, Inowłódz, Lubochnia, Rzeczyca, Żelechlinek (pow. rawski); m. Tomaszów Mazowiecki (pow. m. Tomaszów Mazowiecki)
Toruń 1 115,75 202 606 — —
Toruń 9 1229,71 78 325 — gm. Czernikowo (pow. lipnowski)
Trzebnica 6 1053,12 73 192 11 745 gm. Żmigród (pow. milicki)
Tuchola 6 1075,35 46 488 13 675 —
Turek 9 929,40 83 519 30 130 —
Tychy 1 81,72 139 343 — —
Ustrzyki Dolne 5 1416,53 33 232 10 303 gm. Czarna, Lutowiska, Olszanica, Solina, Ustrzyki Dolne (pow. bieszczadzki)
Wadowice 10 657,81 149 429 19 432 —
Wałbrzych 1 84,79 140 758 — —
Wałbrzych 8 429,39 63 884 — gm. Czarny Bór (pow. kamiennogórski)
Wałcz 5 1407,39 55 906 27 018 —
Warszawa 8 494,96 1 655 421 — gm. Warszawa-Ursus (pow. pruszkowski); gm. Warszawa-Mokotów, Warszawa-Ochota, Warszawa-Praga Południe, Warszawa-Praga Północ, Warszawa-Śródmieście, Warszawa-Wola, Warszawa-Żoliborz (woj. m. Warszawa)
Warszawa-Wschód 16 949,39 258 378 — gm. Halinów (pow. miński); gm. Jabłonna, Nieporęt, Serock, m. Legionowo (pow. nowodworski); gm. Celestynów, Karczew, Kołbiel, Wiązowna, m. Józefów, Sulejówek, Wesoła (pow. otwocki); m. Marki, Ząbki, Zielonka (pow. wołomiński); m. Otwock (pow. m. Otwock)
Warszawa-Zachód 18 1326,19 319 039 — gm. Tarczyn (pow. grójecki); gm. Łomianki (pow. nowodworski); gm. Góra Kalwaria, Konstancin-Jeziorna, Lesznowola, Piaseczno, Prażmów, Raszyn (pow. piaseczyński); gm. Błonie, Brwinów, Leszno, Michałowice, Nadarzyn, Ożarów Mazowiecki, Stare Babice, m. Piastów, Podkowa Leśna (pow. pruszkowski); m. Pruszków (pow. m. Pruszków)
Wąbrzeźno 6 636,30 44 220 13 724 gm. Jabłonowo Pomorskie (pow. brodnicki)
Wągrowiec 7 1040,80 66 552 23 797 —
Wejherowo 9 1043,97 149 023 47 083 gm. Choczewo (pow. lęborski)
Węgrów 8 1074,46 64 792 12 567 —
Wieluń 13 1163,45 95 206 25 260 gm. Rusiec (pow. pajęczański); gm. Łubnice (pow. wieruszowski)
Włocławek 1 84,78 123 119 — —
Włocławek 13 1455,73 87 498 — gm. Lubanie (pow. aleksandrowski); gm. Dobrzyń nad Wisłą (pow. lipnowski)
Włodawa 10 1476,41 49 208 14 861 —
Włoszczowa 7 1053,13 58 901 10 911 —
Wodzisław Śląski 6 286,92 157 945 88 635 —
Wolsztyn 5 877,07 63 254 13 801 gm. Babimost, Kargowa (pow. sulechowski)
Wołomin 9 839,00 127 900 36 528 —
Wołów 3 675,00 49 022 12 174 —
Wrocław 1 292,84 644 428 — m. Wrocław (woj. m. Wrocław)
Wrocław 9 1114,41 90 307 — gm. Jordanów Śląski (pow. dzierżoniowski); gm. Długołęka (pow. oleśnicki); gm. Czernica (pow. oławski)
Września 5 704,07 72 873 28 524 —
Wysokie Mazowieckie 11 1388,19 65 950 9183 gm. Sokoły (pow. łapski); gm. Ciechanowiec, Perlejewo (pow. siemiatycki)
Wyszków 6 876,49 69 222 24 888 gm. Zabrodzie (pow. wołomiński)
Zabrze 1 80,47 207 512 — —
Zambrów 6 851,75 50 610 23 013 gm. Andrzejewo (pow. ostrowski)
Zamość 15 1779,96 172 813 64 341 gm. Grabowiec, Miączyn (pow. hrubieszowski); m. Zamość (pow. m. Zamość)
Zawiercie 10 994,26 138 842 57 014 gm. Pilica (pow. olkuski); gm. Irządze, Szczekociny (pow. włoszczowski); m. Zawiercie (pow. m. Zawiercie)
Ząbkowice Śląskie 7 801,75 73 678 17 209 —
Zduńska Wola 5 547,23 77 260 45 606 gm. Widawa, Zapolice (pow. łaski); gm. Szadek, Zduńska Wola (pow. sieradzki); m. Zduńska Wola (pow. m. Zduńska Wola)
Zgorzelec 7 838,11 99 685 36 384 gm. Sulików, m. Zawidów (pow. lubański)
Zielona Góra 1 58,32 115 553 — —
Zielona Góra 8 1349,42 71 239 — gm. Bojadła, Sulechów, Trzebiechów (pow. sulechowski)
Złotoryja 5 543,57 43 818 17 243 —
Złotów 7 1335,03 59 856 18 408 gm. Jastrowie (pow. wałecki)
Zwoleń 6 649,00 45 618 8336 gm. Gózd (pow. radomski)
Żagań 8 995,18 78 963 27 966 gm. Małomice, Szprotawa (pow. szprotawski)
Żary 10 1393,49 100 914 40 671 gm. Brody, Jasień, Lubsko, Tuplice (pow. lubski)
Żnin 7 1492,58 90 356 14 064 gm. Kcynia, Łabiszyn, Szubin (pow. szubiński)
Żuromin 6 805,01 41 829 8165 gm. Siemiątkowo Koziebrodzkie (pow. sierpecki)
Żyrardów 4 390,22 68 144 43 271 gm. Mszczonów, Radziejowice, Wiskitki (pow. grodziskomazowiecki); m. Żyrardów (pow. m. Żyrardów)
Żywiec 15 1039,96 146 266 32 166 —

Jednocześnie z przedstawieniem podziału oraz jego kryteriów, zaprezentowano zestawienie potencjalnych konfliktów, które mogły wyniknąć z jego przeprowadzenia. Konflikty przewidywano na obszarach, na których nie zdecydowano się na utworzenie powiatów; oprócz miejscowości, w których nie odtworzono powiatów, wymieniono miasta: Drezdenko, Grodzisk Wielkopolski, Gubin, Lesko, Łęczna, Międzyrzec Podlaski, Pabianice, Świdnik, Wieliczka, Zakopane i Zgierz[101].

Aby nie generować dodatkowych konfliktów i nie dopuścić do jej wykorzystania do celów politycznych, pełnomocnik rządu na krótko przed posiedzeniem zespołu zmienił pierwotne plany[102] i nie doszło do prezentacji wstępnej mapy nowego podziału kraju na województwa[103].

Pod koniec maja 1993 roku Sejm wyraził wotum nieufności wobec rządu Hanny Suchockiej, zaś prezydent Lech Wałęsa rozwiązał parlament. Pomimo tego prace nad projektami trwały nadal, a była premier zapowiedziała przekazanie nowemu parlamentowi po jesiennych wyborach gotowego pakietu reform, między innymi ustawy o finansach gmin i powiatów. Ponadto, ogłoszono wdrożenie tzw. „programu pilotażowego”, w ramach którego 45 największych miast Polski miało przejąć zadania, do wykonywania których później miała je zobowiązać ustawa o samorządzie powiatowym[104].

Drugi projekt mapy powiatowej[edytuj | edytuj kod]

Już w kilka dni po przedstawieniu projektu mapy powiatowej, rozpoczęły się prace nad jej korektami. W rządzie powołano specjalny zespół, którego zadaniem było negocjowanie z niezgadzającymi się z projektem samorządami gmin[104]. Na jego czele jako główny negocjator stanął były wojewoda toruński i senator Andrzej Tyc, a negocjacje rozpoczęto 12 lipca[89].

W lipcu negocjacje prowadzone były w Urzędzie Rady Ministrów w Warszawie – na miejsce przyjeżdżały reprezentacje samorządów (łącznie 61[105]) oraz komitety społeczne. Podpisano porozumienia, m.in. pomiędzy władzami Ryków i Dęblina o utworzeniu powiatu rycko-dęblińskiego[106]. Intensywnie pracowano również nad nowym podziałem na powiaty ówczesnego województwa warszawskiego; te prace uznano za najtrudniejsze[107]. Drugim etapem prac korekcyjnych były wizyty delegacji zespołu ds. reformy w potencjalnych siedzibach nowych powiatów. W dniach od 10 do 30 sierpnia 1993 roku odwiedzono łącznie 28 miast[108].

28 sierpnia 1993 roku rząd przyjął ustawę o samorządzie powiatowym, a szef Urzędu Rady Ministrów, Jan Rokita, wyraził nadzieję, że „reforma nie pójdzie do kosza po wyborach”[109].

Nową mapę podziału kraju na powiaty zaprezentowano 1 września[110]. Druga wersja projektu zakładała utworzenie 320 powiatów ziemskich (o 27 więcej niż pierwsza) oraz 48 miast wydzielonych (o trzy więcej). Przez trzy miesiące od zaprezentowania pierwszego projektu, samorządy nadesłały łącznie 73 wnioski o utworzenie powiatu, 14 wnioski o utworzenie miasta wydzielonego oraz 61 wniosków o przeniesienie gminy do innego powiatu.

Spośród 73 wniosków o utworzenie powiatu, 18 zostało odrzuconych na etapie wstępnym (zazwyczaj z powodu niewystarczającego poparcia gmin, mających wejść w jego skład), a pozostałe skierowano do negocjacji. Wniosków o wydzielenie miasta z powiatu nie rozpatrywano. Spośród 61 wniosków o przeniesienie gmin, 34 zostało rozpatrzonych pozytywnie.

Oprócz kryteriów, kierujących pracami zespołu tworzącego mapę powiatową do tej pory, pod uwagę wzięto:

  • potencjał gospodarczy projektowanego powiatu, który weryfikowano przez analizę: budżetów gmin za lata 1992 i 1993, rodzajów i kondycji podmiotów gospodarczych, rozwoju sektora prywatnego oraz planów rozwoju gospodarczego, przedstawionego przez samorządy;
  • specyfikę położenia projektowanego powiatu, ze zwróceniem uwagi na tereny przygraniczne i takie, które prowadzą do tworzenia naturalnych związków gmin;
  • akceptację i związek z projektowanym powiatem mieszkańców, kwestie historyczne oraz „silnie manifestowaną wolę bycia powiatem”.

W porównaniu z rządowym projektem mapy powiatowej z maja 1993 roku, w projekcie z sierpnia dokonano następujących zmian[96][108]:

Powiaty bełżycki, bychawski, dąbrowski (z siedzibą w Dąbrowie Białostockiej), lubski, nowogardzki, noworudzki, pasłęcki, sycowski, szprotawski, szubiński, wyrzyski pomimo złożonych przez samorządy wniosków pozostały nieodtworzone ze względu na spełnienie nawet dodatkowych kryteriów. Ponadto, negatywnie rozpatrzono wnioski o utworzenie starostw powiatowych w miastach: Andrychów, Bieruń, Brzeg Dolny, Chełmża, Ciechanowiec, Czaplinek, Czersk, Iłża, Knurów, Koniecpol, Kostrzyn, Krzepice, Krzeszowice, Legionowo, Łęczna, Nowe Miasto nad Pilicą, Orneta, Pionki, Police, Polkowice, Połczyn-Zdrój, Pyskowice, Radzymin, Słomniki, Trzcianka, Trzebinia, Wolin, Zakopane, Złocieniec[108].

Mapa powiatów według rządowego projektu z sierpnia 1993 roku.
Mapa powiatów według rządowego projektu z sierpnia 1993 roku.
Zestawienie powiatów według rządowego projektu z sierpnia 1993 r.[108]
Powiat
(siedziba) 		Gminy Pow.
(1993)[100] 		Ludność (1992)[100] Przyłączono w porównaniu z projektem
podziału administracyjnego z V 1993 r.
Powiat Siedziba
Aleksandrów Kujawski 9 475,61 55 881 12 679 —
Augustów 7 1658,27 59 834 29 099 —
Bartoszyce 5 1104,99 57 171 25 967 —
Bełchatów 7 870,96 106 691 61 630 —
Będzin 5 266,62 132 850 64 917 gm. Mierzęcice, Psary, m. Będzin, Czeladź (pow. Dąbrowa Górnicza); gm. Siewierz (pow. Zawiercie)
Biała Podlaska 16 2145,29 135 946 54 814 gm. Sławatycze (pow. Włodawa)
Białobrzegi 6 639,28 33 642 7488 gm. Promna (pow. Grójec); gm. Białobrzegi, Radzanów, Stara Błotnica, Stromiec, Wyśmierzyce (pow. Radom)
Białogard 4 845,36 48 994 24 490 —
Białystok 1 89,75 275 802 — —
Białystok 12 2668,46 107 923 — —
Bielsk Podlaski 8 1385,20 65 542 27 646 —
Bielsko-Biała 1 124,93 185 496 — —
Bielsko-Biała 10 457,23 140 399 — —
Biłgoraj 13 1515,77 97 711 26 733 —
Biskupiec 4 885,78 39 299 10 635 gm. Bisztynek (pow. Bartoszyce); gm. Jeziorany (pow. Lidzbark Warmiński); gm. Biskupiec, Kolno (pow. Olsztyn)
Bochnia 9 714,58 104 541 29 685 —
Bolesławiec 6 1303,26 87 650 44 576 —
Braniewo 8 1452,62 58 023 18 218 —
Brodnica 9 963,67 69 656 26 933 gm. Jabłonowo Pomorskie (pow. Wąbrzeźno)
Brzeg 5 590,13 72 428 39 421 —
Brzesko 7 590,00 84 808 17 416 —
Brzeziny 6 515,69 54 364 12 759 —
Brzozów 6 540,85 64 184 7838 —
Busko-Zdrój 9 1107,56 88 202 18 416 —
Bydgoszcz 1 174,48 384 612 — —
Bydgoszcz 8 1394,80 80 584 — —
Bystrzyca Kłodzka 4 790,67 48 186 11 875 —
Bytom 1 82,58 232 330 — —
Bytów 8 1529,38 50 437 17 285 —
Chełm 17 2069,02 160 893 68 378 —
Chełmno 7 526,99 52 061 21 698 —
Chodzież 6 806,54 53 920 20 197 —
Chojna 7 1500,77 59 200 6358 —
Chojnice 5 1364,25 87 946 39 417 gm. Konarzyny (pow. Człuchów)
Chorzów 1 33,52 131 059 — —
Choszczno 6 1327,95 50 392 15 949 —
Chrzanów 6 511,02 162 813 42 784 —
Ciechanów 10 1163,56 97 026 45 743 —
Cieszyn 12 730,20 166 582 37 468 —
Czarnków 6 1290,89 62 499 12 189 —
Częstochowa 1 159,61 258 825 — —
Częstochowa 16 1519,49 132 535 — gm. Koniecpol (pow. Włoszczowa)
Człuchów 6 1352,00 53 452 15 111 —
Dąbrowa Górnicza 1 187,70 140 759 — —
Dąbrowa Tarnowska 8 575,62 60 843 10 734 —
Dębica 6 716,50 123 160 48 222 —
Drawsko Pomorskie 6 1771,61 60 429 11 600 —
Drezdenko[b] 5 1248,32 50 753 10 450 —
Działdowo 6 964,33 65 667 20 578 —
Dzierżoniów 7 478,72 113 642 38 169 —
Elbląg 1 65,93 127 824 — —
Elbląg 9 1440,19 56 129 — —
Ełk 5 1111,87 83 091 54 675 —
Garwolin 12 1013,64 92 776 16 012 —
Gdańsk 1 262,03 467 294 — —
Gdynia 1 135,49 252 106 — —
Giżycko 6 1118,74 57 370 29 706 —
Gliwice 1 133,85 216 146 — —
Gliwice 8 690,04 132 312 — —
Głogów 10 833,95 114 232 74 766 —
Głubczyce 4 673,10 54 245 13 884 —
Gniezno 10 1334,49 141 468 70 661 —
Goleniów 7 1733,09 79 480 22 224 —
Golub-Dobrzyń 6 612,98 44 372 12 253 —
Gołdap 3 771,93 27 581 13 629 gm. Banie Mazurskie (pow. Giżycko); gm. Dubeninki, Gołdap (pow. Olecko)
Gorlice 10 967,36 105 263 30 017 —
Gorzów Wielkopolski 1 77,16 126 339 — —
Gorzów Wielkopolski 7 1217,43 60 164 — —
Gostynin 6 727,10 56 300 20 057 —
Gostyń 7 810,34 75 229 20 261 —
Góra 4 738,11 37 181 12 507 —
Grajewo 6 967,24 51 138 22 012 —
Grodzisk Mazowiecki 6 367,09 69 755 24 869 m. Podkowa Leśna (pow. Warszawa-Zachód)
Grodzisk Wielkopolski 5 643,72 47 169 11 184 gm. Kamieniec, Wielichowo (pow. Kościan); gm. Grodzisk Wielkopolski (pow. Nowy Tomyśl); gm. Granowo (pow. Poznań); gm. Rakoniewice (pow. Wolsztyn)
Grójec 10 1224,50 98 387 14 620 gm. Tarczyn (pow. Warszawa-Zachód)
Grudziądz 1 58,74 103 562 — —
Grudziądz 9 1146,86 63 749 — gm. Dragacz, Nowe, Warlubie (pow. Świecie)
Gryfice 6 1018,19 61 612 18 008 —
Gryfino 4 822,23 46 629 21 946 —
Gubin 7 1408,67 58 655 18 361 —
Hajnówka 9 1623,65 56 249 24 188 —
Hrubieszów 8 1269,45 77 236 20 063 —
Iława 6 1130,66 80 564 32 431 —
Inowrocław 10 1346,02 183 943 79 212 —
Janów Lubelski 7 875,34 50 082 11 787 —
Jarocin 5 707,24 78 482 25 707 —
Jarosław 13 1290,68 132 214 42 548 —
Jasło 11 912,65 121 055 38 516 —
Jastrzębie-Zdrój 1 85,44 104 704 — —
Jawor 7 667,71 60 098 25 555 —
Jaworzno 1 152,20 100 410 — —
Jelenia Góra 10 737,17 160 867 93 520 —
Jędrzejów 9 1256,80 94 308 18 262 —
Kalisz 1 55,01 106 514 — —
Kalisz 12 1300,45 96 354 — —
Kamienna Góra 4 395,66 49 102 23 495 —
Kamień Pomorski 6 1006,65 49 081 9696 —
Kartuzy 8 1120,04 91 548 16 091 gm. Żukowo (pow. Gdańsk)
Katowice 1 164,54 365 942 — —
Kazimierza Wielka 5 424,32 39 039 6200 gm. Bejsce, Czarnocin, Kazimierza Wielka, Opatowiec, Skalbmierz (pow. Pińczów)
Kędzierzyn-Koźle 6 625,28 113 327 71 563 —
Kępno 7 608,39 54 078 14 765 gm. Perzów (pow. Oleśnica)
Kętrzyn 6 1212,97 72 876 30 765 —
Kielce 1 109,40 215 421 — —
Kielce 18 2097,40 173 623 — gm. Mniów (pow. Końskie)
Kluczbork 4 851,59 72 588 26 974 —
Kłobuck 9 889,15 84 080 14 113 —
Kłodzko 10 852,70 133 975 30 535 —
Kolbuszowa 5 618,13 49 198 8524 —
Kolno 6 939,73 40 978 10 938 —
Koło 12 1221,40 102 160 23 572 gm. Grabów (pow. Łęczyca)
Kołobrzeg 7 725,86 75 087 46 687 —
Konin 14 1512,34 189 170 81 553 —
Końskie 8 1137,72 87 669 22 185 —
Koszalin 1 83,20 110 437 — —
Koszalin 8 1669,09 60 499 — —
Kościan 5 722,53 76 455 24 332 —
Kościerzyna 8 1165,85 62 188 22 989 —
Kozienice 7 916,96 66 434 21 572 —
Kraków 1 326,84 752 408 — —
Kraków 14 968,48 179 212 — gm. Słomniki (pow. Miechów)
Krapkowice 5 442,35 73 415 20 186 —
Krasnystaw 10 1122,95 78 977 20 458 —
Kraśnik 10 1005,34 103 328 37 175 —
Krosno 9 966,88 156 020 50 341 —
Krotoszyn 6 714,23 76 674 28 467 —
Kutno 11 886,29 113 721 51 262 —
Kwidzyn 5 731,36 74 573 38 015 —
Legnica 1 55,48 106 727 — —
Legnica 8 745,41 54 666 — —
Lesko 5 908,31 28 446 6589 gm. Baligród, Cisna, Lesko (pow. Sanok); gm. Olszanica, Solina (pow. Ustrzyki Dolne)
Leszno 7 767,70 103 746 60 268 —
Leżajsk 5 583,01 67 402 14 363 —
Lębork 6 939,80 73 029 35 754 —
Lidzbark Warmiński 4 680,29 32 155 17 739 —
Limanowa 11 951,96 109 158 14 107 —
Lipno 8 900,16 58 476 14 864 —
Lipsko 7 911,35 48 064 6235 —
Lubaczów 8 1308,37 56 821 12 574 —
Lubań 6 407,42 54 745 24 082 —
Lubartów 13 1290,35 93 157 23 224 —
Lubin 6 1101,03 148 466 83 542 —
Lublin 1 147,50 353 166 — —
Lublin 21 2165,30 182 934 — gm. Borzechów (pow. Kraśnik)
Lubliniec 8 822,13 78 627 26 152 —
Lwówek Śląski[c] 6 730,58 56 481 9438 gm. Lwówek Śląski (pow. Bolesławiec); gm. Mirsk, Wleń, m. Świeradów-Zdrój (pow. Jelenia Góra); gm. Gryfów Śląski, Lubomierz (pow. Lubań)
Łańcut 7 451,95 75 361 17 575 —
Łapy 4 474,07 37 298 17 441 gm. Łapy, Poświętne, Suraż (pow. Białystok); gm. Sokoły (pow. Wysokie Mazowieckie)
Łask 6 711,75 58 688 20 032 gm. Widawa (pow. Zduńska Wola)
Łęczyca 6 525,21 46 724 16 675 —
Łobez 4 949,51 34 281 10 987 —
Łomża 10 1386,64 113 106 61 685 —
Łosice 8 994,04 43 345 7215 —
Łowicz 10 987,13 86 880 31 338 —
Łódź 1 294,39 840 088 — —
Łódź 11 844,44 111 896 — —
Łuków 10 1394,60 109 409 31 862 —
Maków Mazowiecki 10 1064,56 50 215 10 517 —
Malbork 6 494,63 64 674 40 091 —
Miastko 4 1184,91 33 300 11 945 —
Miechów 7 676,73 54 133 12 000 —
Mielec 9 809,66 127 454 64 238 —
Międzychód 6 1098,80 46 275 11 176 —
Międzyrzec Podlaski 4 657,07 43 001 17 860 gm. i m. Międzyrzec Podlaski (pow. Biała Podlaska); gm. Drelów, Kąkolewnica Wschodnia (pow. Radzyń Podlaski)
Międzyrzecz 4 1025,69 50 285 20 642 —
Mikołów 5 218,02 90 460 37 397 gm. Wyry, m. Łaziska Górne, Mikołów, Orzesze (pow. Katowice); gm. Ornontowice (pow. Rybnik)
Milicz 3 689,18 36 347 12 480 —
Mińsk Mazowiecki 11 1081,75 107 717 34 884 —
Mława 10 1171,15 74 668 29 783 —
Mogilno 5 773,98 50 998 12 661 —
Mońki 7 1384,28 45 748 10 557 —
Morąg 4 912,70 44 814 14 555 —
Mrągowo 5 1065,23 51 050 22 839 —
Mysłowice 1 117,37 95 141 — m. Mysłowice (pow. Katowice)
Myszków 5 478,62 73 566 34 044 —
Myślenice 9 673,30 105 218 17 806 —
Myślibórz[d] 3 733,25 44 842 12 706 —
Nakło nad Notecią 5 842,80 71 115 20 251 —
Namysłów 5 747,67 44 430 16 382 —
Nidzica 4 960,70 34 608 15 000 —
Niemodlin[e] 4 654,35 46 373 7113 gm. Grodków (pow. Brzeg); gm. Skoroszyce (pow. Nysa); gm. Niemodlin, Tułowice (pow. Opole)
Nisko 9 1038,39 78 862 14 881 —
Nowe Miasto Lubawskie 5 695,01 41 948 10 296 gm. Biskupiec, Grodziczno, Kurzętnik, gm. i m. Nowe Miasto Lubawskie (pow. Iława)
Nowy Dwór Gdański 5 652,75 35 243 9544 gm. Nowy Dwór Gdański, Ostaszewo, Stegna, Sztutowo, m. Krynica Morska (pow. Elbląg)
Nowy Dwór Mazowiecki 7 833,90 82 040 27 146 —
Nowy Sącz 16 1607,30 258 740 80 192 —
Nowa Sól 9 906,69 93 081 43 545 —
Nowy Targ 16 1946,28 231 999 33 423 —
Nowy Tomyśl 5 831,90 56 286 14 606 —
Nysa 7 940,48 132 310 48 263 —
Oborniki 4 854,62 59 379 16 692 gm. Połajewo (pow. Czarnków)
Olecko 4 873,83 34 983 16 845 —
Olesno 7 973,62 72 665 10 492 —
Oleśnica 8 1049,74 102 871 38 605 —
Olkusz 9 780,56 140 536 41 187 m. Sławków (pow. Dąbrowa Górnicza)
Olsztyn 1 87,89 166 381 — —
Olsztyn 9 2158,06 77 487 — gm. Dobre Miasto (pow. Lidzbark Warmiński)
Oława 4 523,73 70 854 31 735 —
Opatów 7 747,74 55 099 7237 —
Opoczno 9 1133,40 84 254 21 690 —
Opole 1 96,21 129 853 — —
Opole 11 1322,47 118 442 — —
Opole Lubelskie 7 804,14 66 314 9003 —
Ostrołęka 12 2128,32 133 474 52 696 —
Ostrowiec Świętokrzyski 6 616,33 123 563 80 004 —
Ostróda 6 1106,53 68 639 35 177 —
Ostrów Mazowiecka 11 1250,76 80 078 21 398 —
Ostrów Wielkopolski 7 1034,98 142 512 74 429 —
Ostrzeszów 7 772,37 53 814 14 657 —
Oświęcim 9 393,80 152 959 45 022 —
Otwock 9 734,22 114 129 43 142 gm. Osieck, Sobienie-Jeziory, Wilga (pow. Garwolin); gm. Celestynów, Karczew, Kołbiel, Wiązowna, m. Józefów, Otwock (pow. Warszawa-Wschód)
Pabianice 4 363,05 103 528 76 027 gm. Dłutów, Pabianice, Tuszyn, m. Pabianice (pow. Łódź)
Pajęczno 8 804,14 54 934 7051 —
Parczew 7 952,62 39 627 10 834 —
Piaseczno 5 506,89 98 284 24 749 gm. Góra Kalwaria, Konstancin-Jeziorna, Lesznowola, Piaseczno, Prażmów (pow. Warszawa-Zachód)
Piekary Śląskie 3 104,64 90 504 68 317 gm. Bobrowniki, m. Piekary Śląskie, Wojkowice (pow. Bytom)
Piła 7 1165,04 126 351 74 466 —
Pińczów 5 611,40 45 026 12 348 —
Piotrków Trybunalski 11 1424,27 170 129 81 427 —
Pisz 4 1776,17 58 723 19 094 —
Pleszew 6 711,91 61 747 18 216 —
Płock 1 66,44 126 714 — —
Płock 14 1708,79 100 143 — gm. Gąbin, Nowy Duninów, Słubice (pow. Gostynin)
Płońsk 11 1237,60 82 025 22 222 —
Poddębice 5 752,21 37 261 7859 —
Poznań 1 261,31 587 902 — —
Poznań 16 1713,03 217 913 — gm. Murowana Goślina (pow. Oborniki)
Proszowice 6 412,73 44 227 6573 —
Prudnik 5 750,94 74 775 24 748 —
Pruszcz Gdański[f] 8 793,17 71 458 — —
Pruszków 5 202,42 113 360 53 230 gm. Brwinów, Michałowice, Nadarzyn, m. Piastów, Pruszków (pow. Warszawa-Zachód)
Przasnysz 6 1116,88 50 981 17 395 —
Przemyśl 11 1257,39 139 312 69 355 —
Przeworsk 7 436,82 68 077 16 107 —
Przysucha 7 705,85 42 873 6676 —
Pszczyna 9 578,76 143 950 34 241 m. Lędziny (pow. Katowice)
Puck 7 580,91 67 668 11 574 —
Puławy 11 933,00 122 220 53 558 —
Pułtusk 7 829,51 51 243 18 707 —
Pyrzyce 6 725,71 40 634 13 265 —
Racibórz 7 517,68 116 700 64 946 —
Radom 1 111,71 230 669 — —
Radom 13 1529,75 137 059 — gm. Gózd (pow. Zwoleń)
Radomsko 14 1442,78 123 318 51 014 —
Radziejów 8 755,05 52 265 6138 —
Radzyń Podlaski 7 817,50 55 183 16 486 —
Rawa Mazowiecka 7 932,80 67 010 18 375 —
Rawicz 5 553,23 58 956 21 684 —
Ropczyce[g] 5 548,89 69 070 11 966 —
Ruda Śląska 1 77,67 171 903 — —
Rybnik 1 135,10 145 595 — —
Rybnik 7 315,55 145 643 — —
Ryki[h] 7 766,55 72 885 11 060 —
Rypin 7 662,20 49 259 16 429 —
Rzeszów 1 53,70 156 971 — —
Rzeszów 13 1145,52 153 707 — —
Sandomierz 9 675,89 85 757 26 223 —
Sanok 8 1225,12 93 839 41 152 —
Sejny 5 856,07 22 088 5964 gm. Giby, Krasnopol, Puńsk, gm. i m. Sejny (pow. Suwałki)
Sępólno Krajeńskie[i] 4 790,86 41 015 8757 gm. Sośno (pow. Bydgoszcz); gm. Kamień Krajeński, Sępólno Krajeńskie (pow. Chojnice); gm. Więcbork (pow. Nakło nad Notecią)
Siedlce 12 1412,82 146 783 73 900 —
Siemianowice Śląskie 1 25,16 80 598 — m. Siemianowice Śląskie (pow. Bytom)
Siemiatycze 8 1353,26 49 065 14 762 —
Sieradz 11 1491,04 124 250 43 938 —
Sierpc 7 852,89 55 553 19 605 —
Skarżysko-Kamienna 3 323,07 77 230 51 522 —
Skierniewice 11 931,39 95 278 47 265 —
Sławno 6 1043,62 58 908 14 247 —
Słubice 5 981,01 44 892 16 453 —
Słupca 6 659,64 53 243 15 024 —
Słupsk 1 43,15 102 828 — —
Słupsk 10 2275,16 90 407 — gm. Kępice (pow. Miastko)
Sochaczew 9 815,05 87 705 39 359 —
Sokołów Podlaski 9 1131,42 61 819 17 929 —
Sokółka 10 2054,42 80 048 19 927 —
Sopot 1 17,31 45 153 — —
Sosnowiec 1 91,20 258 717 — —
Stalowa Wola 5 653,32 107 549 71 752 —
Starachowice 5 559,45 104 436 57 033 —
Stargard Szczeciński 10 1519,59 118 968 72 278 gm. Ińsko (pow. Łobez); gm. Dolice (pow. Pyrzyce)
Starogard Gdański 13 1345,28 117 259 50 034 —
Staszów 8 936,95 77 361 16 705 —
Strzelce Opolskie 7 744,28 87 182 21 982 —
Strzelin 5 622,27 46 077 13 230 —
Strzyżów 5 503,36 61 327 8293 —
Sucha Beskidzka 9 685,75 76 940 9758 —
Sulechów 5 640,71 44 324 17 864 gm. Babimost, Kargowa (pow. Wolsztyn); gm. Bojadła, Sulechów, Trzebiechów (pow. Zielona Góra)
Sulęcin 5 1177,43 34 714 10 069 gm. Krzeszyce (pow. Gorzów Wielkopolski); gm. Lubniewice, Sulęcin (pow. Międzyrzecz); gm. Słońsk (pow. Słubice); gm. Torzym (pow. Świebodzin)
Suwałki 10 1372,81 99 938 64 648 —
Szamotuły 8 1119,55 83 972 18 701 —
Szczecin 1 300,83 415 453 — —
Szczecin 4 664,16 54 394 — —
Szczecinek 6 1820,87 81 103 42 237 —
Szczytno 8 1933,10 69 087 27 455 —
Sztum 6 834,13 47 763 10 728 gm. Ryjewo (pow. Kwidzyn); gm. Dzierzgoń, Mikołajki Pomorskie, Stary Dzierzgoń, Stary Targ, Sztum (pow. Malbork)
Szydłowiec 5 487,78 44 964 12 735 —
Śrem 5 761,26 70 073 29 128 —
Środa Śląska 5 703,68 48 114 8470 —
Środa Wielkopolska 4 503,76 44 639 21 095 —
Świdnica 7 656,43 162 240 64 562 —
Świdnik 6 539,66 79 782 40 765 gm. Fajsławice, Mełgiew, Piaski, Rybczewice, Trawniki, m. Świdnik (pow. Lublin)
Świdwin 6 1093,10 51 240 16 625 —
Świebodzin 6 937,45 57 207 22 587 —
Świecie 8 1054,23 73 325 27 035 —
Świętochłowice 1 13,22 60 434 — m. Świętochłowice (pow. Bytom)
Świnoujście 1 195,10 43 796 — —
Tarnobrzeg 7 832,20 119 691 50 456 —
Tarnowskie Góry 7 629,48 129 787 77 199 —
Tarnów 1 72,38 122 409 — —
Tarnów 15 1344,94 171 387 — gm. Jodłowa (pow. Dębica)
Tczew 6 697,54 111 230 60 096 —
Tomaszów Lubelski 12 1413,52 89 305 20 969 —
Tomaszów Mazowiecki 10 897,54 121 212 69 852 gm. Rokiciny (pow. Brzeziny)
Toruń 1 115,75 202 606 — —
Toruń 9 1229,71 78 325 — —
Trzebnica 6 1053,12 73 192 11 745 —
Tuchola 6 1075,35 46 488 13 675 —
Turek 11 1152,36 96 324 30 130 gm. Świnice Warckie (pow. Łęczyca); gm. Uniejów (pow. Poddębice)
Tychy 1 81,72 139 343 — —
Ustrzyki Dolne 3 1064,72 21 570 10 303 —
Wadowice 10 657,81 149 429 19 432 —
Wałbrzych 1 84,79 140 758 — —
Wałbrzych 8 429,39 63 884 — —
Wałcz 5 1407,39 55 906 27 018 —
Warszawa 8 494,96 1 655 421 — —
Warszawa-Wschód 13 853,69 190 877 — gm. Wieliszew (pow. Nowy Dwór Mazowiecki); gm. Dąbrówka, Radzymin (pow. Wołomin)
Warszawa-Zachód 6 492,63 94 207 — —
Wąbrzeźno 5 501,94 35 372 13 724 —
Wągrowiec 7 1040,80 66 552 23 797 —
Wejherowo 9 1043,97 149 023 47 083 —
Węgorzewo 3 693,43 25 056 11 886 gm. Budry, Pozezdrze, Węgorzewo (pow. Giżycko)
Węgrów 8 1074,46 64 792 12 567 —
Wieliczka 4 344,68 85 079 17 755 gm. Gdów (pow. Bochnia); gm. Biskupice, Niepołomice, Wieliczka (pow. Kraków)
Wieluń 13 1163,45 95 206 25 260 —
Wieruszów 5 440,19 33 206 8354 gm. Bolesławiec, Czastary, Galewice, Sokolniki, Wieruszów (pow. Kępno)
Włocławek 1 84,78 123 119 — —
Włocławek 14 1532,25 92 144 — gm. Przedecz (pow. Koło)
Włodawa 9 1404,70 46 278 14 861 —
Włoszczowa 6 906,38 48 051 10 911 —
Wodzisław Śląski 6 286,92 157 945 88 635 —
Wolsztyn 4 867,28 66 127 13 801 gm. Przemęt (pow. Kościan); gm. Zbąszyń (pow. Nowy Tomyśl)
Wołomin 7 599,02 104 386 36 528 —
Wołów 3 675,00 49 022 12 174 —
Wrocław 1 292,84 644 428 — —
Wrocław 9 1114,41 90 307 — —
Września 5 704,07 72 873 28 524 —
Wschowa 4 686,19 40 901 14 496 gm. Sława, Szlichtyngowa (pow. Głogów); gm. Wijewo, Wschowa (pow. Leszno)
Wysokie Mazowieckie 10 1232,62 59 232 9183 —
Wyszków 6 876,49 69 222 24 888 —
Zabrze 1 80,47 207 512 — —
Zambrów 6 851,75 50 610 23 013 —
Zamość 17 1976,33 182 994 64 341 gm. Komarów-Osada, Krynice (pow. Tomaszów Lubelski)
Zawiercie 10 1003,27 131 706 57 014 gm. Żarnowiec (pow. Olkusz)
Ząbkowice Śląskie 7 801,75 73 678 17 209 —
Zduńska Wola 4 369,19 68 739 45 606 —
Zgierz 5 455,71 103 389 59 436 gm. Parzęczew, gm. i m. Ozorków, gm. i m. Zgierz (pow. Łódź)
Zgorzelec 7 838,11 99 685 36 384 —
Zielona Góra 1 58,32 115 553 — —
Zielona Góra 5 929,93 39 030 — —
Złotoryja 6 575,45 47 928 17 243 m. Wojcieszów (pow. Jelenia Góra)
Złotów 7 1335,03 59 856 18 408 —
Zwoleń 5 571,24 38 563 8336 —
Żagań 8 995,18 78 963 27 966 —
Żary 10 1393,49 100 914 40 671 —
Żnin 7 1492,58 90 356 14 064 —
Żuromin 6 805,01 41 829 8165 —
Żyrardów 4 390,22 68 144 43 271 —
Żywiec 15 1039,96 146 266 32 166 —

Nowy podział był krytykowany przez niektóre samorządy, które po złożeniu wniosków otrzymały informację o otrzymaniu propozycji negocjacji „w najbliższym czasie”, za czym jednak nie poszły żadne kolejne kroki. Mapa była przygotowywana w pośpiechu, wywołanym nadchodzącymi we wrześniu wyborami parlamentarnymi[111].

Po przedstawieniu nowej wersji podziału na powiaty, rząd ogłosił, że w ciągu dwóch miesięcy przedstawione zostaną propozycje nowego podziału administracyjnego na województwa[112]. Do oficjalnej prezentacji nigdy jednak nie doszło; pojawiły się jedynie ogólne informacje na temat rozważania trzech wariantów: utworzenia 12, 17 lub 25 województw[113][114].

„Program pilotażowy”[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy projekt ustawy o samorządzie powiatowym, złożony w Sejmie w styczniu 1992 roku, zawierał artykuł 28., stanowiący o wyłączeniu miast, liczących powyżej 100 tysięcy mieszkańców z powiatów. Miały one wykonywać zarówno zadania gmin, jak i zadania powiatów[72].

Na początku maja 1993 roku upubliczniony został projekt tzw. „programu pilotażowego” lub „programu miasta–metropolie” reformy powiatowej[115]. Polegał on na przekazaniu wydzielonym w przyszłości z powiatów miastom zadań, którymi docelowo miały zajmować się wszystkie powiaty:

Przejęcie wymienionych zadań miało ponadto na celu złagodzenie skutków zrównania w prawach i obowiązkach wszystkich gmin w Polsce, zarówno tych wiejskich, jak i tych, stanowiących największe miasta. Zadania miały być finansowane z przeznaczonych specjalnie na ten cel środków budżetu państwa.

Do programu zaproszono wstępnie 44 największe polskie miasta, co spotkało się z jednomyślną odpowiedzią pozytywną ze strony ich samorządów[116].

Program został umocowany w prawie dwa miesiące później; 13 lipca Rada Ministrów wydała rozporządzenie, zawierające listę przejmowanych przez miasta zadań, ostateczny wykaz 46 biorących udział w programie miast oraz jego kalendarz[117]:

  • do 20 sierpnia 1993 roku rada miasta miała wydać zgodę na przystąpienie do programu,
  • do 30 października 1993 roku reprezentujący samorząd prezydent miasta oraz wojewoda jako przedstawiciel rządu mieli podpisać porozumienie,
  • 1 stycznia 1994 roku miasto miało przejąć obowiązki, wymienione w rozporządzeniu.

Zgodę na przystąpienie do programu wyraziły w terminie wszystkie miasta[118].

Spowolnienie prac nad reformą[edytuj | edytuj kod]

Wybory parlamentarne we wrześniu 1993 roku zakończyły się klęską dotychczasowo rządzącego tzw. „obozu solidarnościowego” oraz zwycięstwem Sojuszu Lewicy Demokratycznej oraz Polskiego Stronnictwa Ludowego, które zawiązały koalicję rządową. Zarówno w programach wyborczych, jak i w późniejszych wypowiedziach i działaniach, SLD opowiadał się za dokładną analizą pozostawionego przez poprzedni rząd pakietu reform (według pełnomocnika ds. reformy Michała Kuleszy, projekty reform były na ukończeniu[119]), zaś PSL postulował brak konieczności dokonywania jakichkolwiek zmian w podziale terytorialnym kraju (podobne stanowisko miała Unia Pracy, która ostatecznie nie weszła w skład koalicji rządzącej)[120][121].

15 października 1993 roku rozpoczęło się podpisywanie porozumień w sprawie „programu pilotażowego” pomiędzy rządem a władzami dużych miast[122]. W ciągu następnych dwóch tygodni 26 z 46 miast zawarło porozumienia, lecz 27 października premier nowego rządu, Waldemar Pawlak, nakazał wstrzymanie podpisywania kolejnych umów[123], a jednocześnie Rada Ministrów wydała rozporządzenie, potwierdzające zawieszenie zawierania umów do 30 listopada oraz przesuwające termin ich zawarcia do 20 grudnia[124]. Decyzję tę skrytykował Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego oraz największa partia opozycyjna, Unia Demokratyczna[125].

30 listopada wydano nowelizację rozporządzenia, wyłączającą z listy przekazywanych samorządom placówek największe szkoły artystyczne, morskie i kolejowe oraz muzea, teatry, filharmonie, opery, biblioteki i centra kultury; konieczne stało się poprawienie już zawartych umów[126]. Wszystkie umowy podpisano do 20 grudnia[127], a „program pilotażowy” wszedł w życie 1 stycznia. Z 46 biorących udział w projekcie miast, szybko wycofały się trzy: Chorzów, Grudziądz i Sosnowiec[128].

Już wtedy ze strony rządzących pojawiały się głosy, że reforma powiatowa zostanie odłożona w czasie przynajmniej do 1996 roku[129]. Według nowego szefa Urzędu Rady Ministrów, Michała Strąka, reforma oficjalnie nie została odłożona w czasie, gdyż PSL obawiał się wpływu tego ruchu na wyniki nadchodzących wyborów samorządowych w 1994 roku[130]. Pomimo tego, działania nowego rządu były przyjmowane przez samorządowców skrajnie źle[131].

Koncepcje reformy administracyjnej w latach 1994–96[edytuj | edytuj kod]

W marcu 1994 roku klub poselski Unii Wolności, będący teraz w opozycji, złożył w Sejmie po raz kolejny projekt ustawy o samorządzie powiatowym[132]. Polskie Stronnictwo Ludowe, wchodzące w skład koalicji rządzącej, nie miało jednak w planach szybkiego procedowania projektu; w marcu szef Urzędu Rady Ministrów, Michał Strąk potwierdził, że „w dającej się przewidzieć perspektywie” rząd nie miał w planach wdrożenia powiatów[133].

Inne stanowisko wyrażał drugi koalicjant, Sojusz Lewicy Demokratycznej. W kwietniu 1994 roku politycy Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej, wchodzącej w skład SLD, zapowiedzieli rozpoczęcie „programu pilotażowego” dla powiatów ziemskich w lipcu, przeprowadzenie wyborów do rad powiatowych w maju 1995 roku oraz wprowadzenie samych powiatów od 1996 roku, z jednoczesnym wpisaniem ich do tworzonego projektu konstytucji. SdRP miała również w planach zmniejszenie liczby województw, czemu również sprzeciwiał się PSL[134].

Pełnomocnik do spraw reformy, Michał Kulesza, jeszcze w kwietniu próbował przekonywać rządzących do reformy administracyjnej, publikując jego program w prasie[135]. Jego starania od objęcia władzy przez koalicję SLD–PSL nie powiodły się, dlatego też podczas kongresu samorządu terytorialnego w maju 1994 roku w Poznaniu ogłosił swoją dymisję ze stanowiska[136]. Swoją decyzję tłumaczył brakiem możliwości pogodzenia lojalności wobec rządu oraz programu reform[137].

Pod koniec maja koalicjanci doszli do porozumienia[138], a projekt ustawy powiatowej trafił pod obrady Sejmu, gdzie – już po wyborach samorządowych – 24 czerwca większością głosów 205–78 przy 46 wstrzymujących się został przekazany do prac komisyjnych w specjalnie powołanej w tym celu komisji nadzwyczajnej[139]. Rząd zaś na kilka dni przed posiedzeniem Sejmu zajął stanowisko, aby prace nad reformą powiatową odłożyć do okresu po uchwaleniu nowej konstytucji[140].

Zamiast wprowadzania stopnia pośredniego, pomysłem władz w tym okresie było przekazanie gminom większego zakresu kompetencji – docelowo wszystkiego poza nadzorem budowlanym i geodezyjnym. Plan ten ogłosił premier Waldemar Pawlak pod koniec lipca 1994 roku[141], a w sierpniu Urząd Rady Ministrów rozesłał do gmin ankiety z pytaniem o przejęcie nowych zadań, stosunek wobec reformy powiatowej oraz ewentualną chęć przejścia do innego rejonu[142]. Ankieta została skrytykowana przez Związek Miast Polskich, opozycję oraz samorządy dużych miast za niejasność i tendencyjność pytań[143][144]. W międzyczasie, termin reformy powiatowej został przesunięty po raz kolejny – we wrześniu SLD ogłosiło, że wybory do rad zaplanowano na wiosnę 1996 roku, zaś rozpoczęcie działalności powiatów na rok 1997[145].

Ostateczne wyniki ankiety ogłoszono w lutym 1995 roku. Odpowiedziało na nią 1765 samorządów (ok. 70% ogółu); 65% opowiedziała się przeciwko reformie powiatowej, zaś 25% – za nią[146]. Pomimo krytyki, URM później powoływał się na wyniki ankiety, tłumacząc brakiem poparcia społecznego swoją niechęć do reformy[147].

Pod koniec 1994 roku w inny sposób wyrażali swoją opinię radni samorządowi w badaniach opinii publicznej. Według badań CBOS z października, 45% ankietowanych popierało utworzenie powiatów, a 40% było przeciwko. Podobne stanowisko ankietowani zajmowali wobec potencjalnej likwidacji części województw; 49% było za, 47% – przeciwko[148].

Podzielona wobec reformy administracyjnej pozostawała koalicja rządząca. W marcu 1995 roku nowy premier z ramienia SLD, Józef Oleksy, w Nowym Targu stwierdził, że prędzej czy później do niej dojdzie, ponieważ „powiaty są potrzebne”[149]. Nowy szef URM, Marek Borowski, kilka dni później ogłosił plany rządu w tym zakresie: przeanalizowanie kosztów reformy oraz późniejsze jej wprowadzenie od 1997 roku[150]. Z drugiej strony, marszałek Senatu z ramienia PSL, Adam Struzik, nazwał w czerwcu powiaty strukturami „zbędnymi, archaicznymi i kosztownymi”[151].

Równocześnie, nadzwyczajna komisja kontynuowała prace nad ustawą o samorządzie powiatowym. W grudniu 1995 roku zakończyła nad nią prace[152], a w lutym 1996 roku podjęła prace nad ustawami jej towarzyszącymi, m.in. na temat finansów powiatowych oraz podziału kompetencji[153][154]. Prace zakończyły się w listopadzie, po łącznie 14 posiedzeniach komisji, złożeniem przez nią sprawozdania[155]. Poprawiony projekt ustawy nie został jednak już włączony w prace Sejmu II kadencji[156], co było w marcu 1997 roku jedną z przyczyn opuszczenia komisji przez posłów opozycyjnej Unii Wolności[157].

Również w lutym 1996 roku doszło do kolejnej zmiany rządu. Nowym premierem został Włodzimierz Cimoszewicz, zaś stanowisko szefa Urzędu Rady Ministrów zajął Jerzy Miller (obydwaj z SLD). Miller ujawnił plany przekonania współkoalicjantów z PSL do koncepcji 12 województw, wprowadzenia powiatów oraz przeprowadzenia wyborów do rad powiatowych w 1998 roku[158]. Jednym z pierwszych podjętych przez rząd działań w tym zakresie było rozesłanie kolejnej ankiety. Tym razem nie objęła ona jednak wszystkich samorządów, lecz jedynie te, które od reformy w 1975 roku wysyłały wnioski o zmianę przynależności wojewódzkiej[159].

Jednym z najważniejszych reformatorskich osiągnięć rządu Cimoszewicza było zaakceptowanie w czerwcu 1996 roku[160] i późniejsze wdrożenie tzw. „reformy centrum”, zapowiadanej jeszcze w 1993 roku[120].

Prace nad ustawą zasadniczą i dwa warianty reformy[edytuj | edytuj kod]

W tym samym czasie toczyły się prace nad projektem nowej ustawy zasadniczej. Po długich negocjacjach, w październiku 1995 roku głosami SLD oraz Unii Wolności do konstytucji wprowadzono zapis o trójszczeblowym podziale administracyjnym państwa, na gminy, powiaty i województwa[161]. Przeciwne pomysłowi PSL zagroziło wezwaniem społeczeństwa do bojkotu referendum konstytucyjnego w przypadku utrzymania tego zapisu[162].

W grudniu 1996 roku PSL oraz Unia Pracy ogłosiły, że nie poprą projektu konstytucji z zapisem o powiatach, co znaczyłoby brak możliwości jej przyjęcia[163]. Kilka dni później PSL eskalowało konflikt, grożąc opuszczeniem rządzącej koalicji[164]. Spowodowało to wykreślenie w styczniu 1997 roku z projektu kontrowersyjnego zapisu i pozostawienie jedynie zapisu o gminie[165], która według artykułu 164. uchwalonej ostatecznie w kwietniu i obowiązującej od października ustawy zasadniczej jest „podstawową jednostką samorządu terytorialnego”, zaś „inne jednostki samorządu regionalnego (...) określa ustawa”[166].

W połowie 1996 roku, w funkcjonującym jeszcze Urzędzie Rady Ministrów powstał nowy program reformy administracyjnej państwa. Zawarły się w nim dwie koncepcje, zgodne z poglądami obydwu wchodzących w skład rządzącej koalicji partii[167]:

  • utworzenie 12–17 województw oraz ok. 260 powiatów, zgodnie z poglądami SLD,
  • usamorządowienie istniejących do tamtej pory 49 województw, za czym opowiadał się PSL.

16 lipca 1996 roku dwuwariantowy projekt zaakceptował rząd, po czym odbyły się konsultacje w samorządach[168]. Były one podzielone co do kierunku reform. Za wprowadzeniem powiatów opowiadało się 26 sejmików wojewódzkich, Związek Miast Polskich, Unia Metropolii, Unia Miasteczek Polskich i Związek Gmin Wiejskich; przeciwko były pozostałe 23 sejmiki i Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego[169].

Konsultacje w samorządach zakończyły się w listopadzie[170]. Większość ankietowanych opowiedziała się za wariantem reformy z powiatem, przez co pod koniec roku do rządu przesłano tylko tę koncepcję; w styczniu jednak nieoczekiwanie do propozycji dołączono wariant z 49 województwami, co zostało uzasadnione koniecznością spójności stanowisk w sytuacji wykreślenia powiatu z projektu konstytucji[171]. Zawierający obydwa warianty program decentralizacji państwa, pod nazwą „Państwo sprawne, przyjazne, bezpieczne”, w wersji z kwietnia 1997 roku, rząd przedłożył Sejmowi 15 maja[172].

W odmienny sposób do sporu na temat reformy powiatowej odnosił się ówczesny prezydent, Aleksander Kwaśniewski. Podczas swoich wypowiedzi, m.in. w Płocku w grudniu 1996 roku oraz w Zabrzu w maju 1997 roku nawoływał do jego rozstrzygnięcia poprzez ogólnopolskie referendum, które ze względu na koszty powinno było być przeprowadzone równocześnie z referendum konstytucyjnym lub wyborami parlamentarnymi w 1997 roku[173][174].

Alternatywne konstrukcje powiatowe[edytuj | edytuj kod]

Ustawa o samorządzie terytorialnym z 1990 roku dała możliwość samorządom gminnym wchodzenia w celowe związki międzygminne, służące do wykonywania różnych zadań komunalnych, np. zarządzania sieciami kanalizacyjnymi lub wodociągowymi. Do końca 1992 roku powstało 79 takich związków różnej wielkości, od najmniejszych, liczących 2–3 gminy, do największego Związku Gmin Zachodnich z siedzibą w Zielonej Górze, do którego należało 77 gmin[175].

W opinii m.in. Stefana Bratkowskiego, który prowadził na ten temat w lecie 1993 na łamach prasy spór z Michałem Kuleszą, takie celowe, dobrowolne związki gmin powinny zastąpić koncepcję obligatoryjnych powiatów[176].

Taki też pogląd rozpowszechnił się w sytuacji zahamowania reform pod koniec 1993 roku. W lutym 1994 roku sam Kulesza stwierdził, że próba zastąpienia powiatów związkami celowymi nie jest „bardzo dobrym pomysłem”, jednak w ówczesnej sytuacji było to jedyne rozwiązanie. Podobne stanowisko wyraził Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego[177]. Związki celowe, mające imitować powiaty, powstały w 1994 roku m.in. w Nowym Targu[178].

Pod koniec 1994 roku rozpoczęły się prace nad zmianą formy Miejskiego Programu Pilotażowego. W założeniu miał on trwać przez rok i zakończyć się z końcem 1994 roku wraz z wejściem w życie reformy powiatowej, lecz w sytuacji spadku tempa reform został on przedłużony na rok 1995[179], a we wrześniu posłowie SLD złożyli w Sejmie projekt ustawy „o zakresie działania niektórych dużych miast”[180].

Podczas posiedzenia Sejmu w lipcu 1995 roku został on skierowany do prac komisyjnych[181], a po ich zakończeniu został on uchwalony w listopadzie i wszedł w życie 1 stycznia 1996 roku, zastępując „program pilotażowy”[182]. W stosunku do niego, cechował się dwiema dużymi zmianami:

  • przejęcie przez miasta pełnego zakresu zadań stało się obligatoryjne; w programie pilotażowym, zakres obowiązków ustalany był z każdym miastem w porozumieniu[183],
  • wprowadzono nowy mechanizm tzw. „miejskich stref usług publicznych”, na mocy których również inne związki gmin mogły przejmować określone w ustawie zadania.

Możliwość tworzenia miejskich stref usług publicznych początkowo istniała dla miast wojewódzkich oraz związanych z nimi gminami. Po nowelizacji ustawy, od początku 1997 roku strefy mogła stworzyć każda gmina miejska[184].

Pierwsza, pilotażowa miejska strefa usług publicznych zaczęła działać od początku 1997 roku w Nowym Sączu[185]. Pozytywne doświadczenia z tym związane sprawiły, że do połowy roku wnioski o stworzenie strefy od 1998 roku złożyło około 30 miast[186] (m.in. Śrem[187], Ostrów Wielkopolski[188], Dąbrowa Tarnowska[189], Olkusz i Mikołów[190]), a w niektórych przypadkach strefami zostały pokryte całe obszary województw (jak w województwie olsztyńskim, gdzie utworzono 12 stref[191]).

Powrót do reformy administracyjnej oraz jej przeprowadzenie[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 1997 roku zostały przeprowadzone wybory parlamentarne, wskutek których władzę objęła nowa koalicja, składająca się ze zintegrowanej grupy partii postsolidarnościowych pod nazwą Akcja Wyborcza Solidarność oraz znajdującej się dotychczas w opozycji Unii Wolności. Podstawą umowy koalicyjnej, zawartej pod koniec października, stała się lista dziesięciu punktów, spośród których na pozycji 9. znalazł się postulat „decentralizacji państwa przez wzmocnienie gmin, utworzenie powiatów samorządowych i zmniejszenie liczby województw”[192].

Premierem utworzonego rządu został Jerzy Buzek, zaś na stanowisko pełnomocnika rządu ds. reform ustrojowych z dniem 10 grudnia powołano Michała Kuleszę, który zajmował podobne stanowisko w rządzie Hanny Suchockiej w latach 1992–93[193][194].

Projekt ustawy o samorządzie powiatowym wpłynął do Sejmu po raz kolejny już na początku listopada 1997 roku. Wstępne plany rządzących obejmowały przeprowadzenie wyborów do rad powiatowych na wiosnę 1998 roku razem z wyborami do rad gmin oraz przeprowadzenie reformy wojewódzkiej w późniejszym czasie, z planowaną datą wejścia jej w życie w roku 2000. Ponownie pod uwagę brano trzy jej warianty, utworzenie 12–13, 17 lub 25–27 województw[195].

Kalendarz reformy skonkretyzowano na przełomie roku, kiedy rząd Jerzego Buzka 23 grudnia ogłosił przeprowadzenie całej reformy administracyjnej w 1998 roku oraz rozpoczęcie działalności nowych województw i powiatów 1 stycznia 1999 roku. Do końca kwietnia 1998 roku miały być gotowe projekty ustaw, ich uchwalenie w parlamencie miało się odbyć przed przerwą wakacyjną, zaś wybory samorządowe przeniesiono z wiosny na jesień[194].

W stanowiącej większość w rządzącej koalicji AWS podczas posiedzenia klubu w dniach 5–6 stycznia 1998 roku w Mierkach w województwie olsztyńskim przeważył wariant 12 województw, z możliwością dodania kilku nowych (w zdecydowanej mniejszości byli zwolennicy wariantu 25 oraz 31 województw)[196]. Wchodząca w skład koalicji Unia Wolności popierała tę koncepcję; opozycyjny SLD opowiadał się za wariantem 17 województw, zaś PSL pozostawał na stanowisku utrzymania wszystkich istniejących 49[197].

W połowie stycznia CBOS przeprowadził badania sondażowe, dotyczące opinii na temat przeprowadzenia reformy w ogóle oraz ewentualnego utworzenia w jej ramach powiatów. W obydwu przypadkach respondenci odpowiedzieli podobnie: 40% respondentów uznało ogół reformy za sprawę ważną lub bardzo ważną, a 51% za mało ważną lub w ogóle niepotrzebną[198]; w drugim badaniu, 41% uważało reformę powiatową za potrzebną, zaś 47% – nie[199]. Prawie równy podział społeczeństwa wobec sprawy pokazało również kolejne badanie CBOS, przeprowadzone w lutym: na pytanie o ogólny stosunek do reformy 40% ankietowanych określiło się jako jej zwolennicy, zaś 38% – jako przeciwnicy. Jednocześnie, poziom wiedzy na temat reformy był bardzo niski: jedynie 20% respondentów uznało, że wie o niej „dość dużo” lub „bardzo dużo”, w przeciwieństwie do 78% Polaków, którzy wiedzieli „raczej niewiele” albo „nic lub prawie nic”[200].

28 stycznia 1998 roku do Sejmu wpłynęły dwa przyjęte poprzedniego dnia przez rząd projekty ustaw: o administracji rządowej w województwie w formie wojewody oraz o samorządzie województwa w postaci sejmiku województwa, które to stanowiłyby dwa ośrodki władzy w województwie[201]. Zostały rozpatrzone, razem z projektem ustawy o samorządzie powiatowym, na kolejnym posiedzeniu parlamentu w dniu 6 lutego. Po długiej debacie, większością głosów projekty zostały skierowane do prac komisyjnych (projekt ustawy o samorządzie wojewódzkim większością 213–170, ustawy o administracji rządowej w województwie większością 213–169, zaś ustawy o samorządzie powiatowym większością 229–35). Jednocześnie, w pierwszym czytaniu odrzucono dwa mniejszościowe projekty stworzenia 31 oraz 49 województw (większością odpowiednio 333–48 i 335–42)[202].

W marcu 1998 roku Polskie Stronnictwo Ludowe zakończyło zbieranie podpisów pod projektem przeprowadzenia referendum „w sprawie reformy podziału i ustroju terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej”. Łącznie zebrano około 520 tysięcy podpisów[203], z których jednak kilkadziesiąt tysięcy zostało zakwestionowanych przez Państwową Komisję Wyborczą, dlatego też wniosek został złożony w trybie poselskim[204]. Projektowana karta referendalna zawierała trzy warianty odpowiedzi[205].

Za którym z wariantów opowiadasz się:

  1. Za wzmocnieniem samorządu gminnego i powołaniem samorządu w obecnych 49 województwach wraz ze zwiększeniem ich zadań i finansów.
  2. Za likwidacją Twojego województwa w obecnych granicach, utworzeniem nowych 12 wielkich województw-regionów i ponad 300 powiatów.
  3. Za likwidacją Twojego województwa w obecnych granicach, utworzeniem powiatów i nowych 17 dużych województw.

Wniosek został rozpatrzony podczas posiedzenia Sejmu w dniach 22–24 kwietnia 1998 i ostatecznie nie został przyjęty. Za referendum głosowały opozycyjne PSL oraz SLD, zaś przeciwko – rządzący AWS oraz UW; wniosek upadł mniejszością 189–250[206].

Również w marcu, znowelizowana została ustawa o ordynacji wyborczej do rad gmin. Nowelizacja przedłużała okres, w którym należało przeprowadzić te wybory z 60 do 120 dni po upływie kadencji, co pozwoliło na przeprowadzenie ich na jesieni wraz z wyborami do rad powiatów oraz sejmików wojewódzkich. Nowelizacja weszła w życie 22 kwietnia 1998 roku[207][208]. Została ona wkrótce zaskarżona do Trybunału Konstytucyjnego przez grupę posłów opozycji, który jednak 26 maja orzekł jej zgodność z ustawą zasadniczą[209].

Równolegle toczyły się prace nad nową ordynacją wyborczą dla wyborów samorządowych, którą ostatecznie uchwalono 19 czerwca 1998 roku[210]. Ustalono w niej system większościowy w wyborach rad gmin do 20 tys. mieszkańców oraz system proporcjonalny w większych gminach, powiatach oraz województwach, z zachowaniem progu wyborczego na poziomie 5%[211].

Trzeci projekt mapy powiatowej oraz wojewódzkiej[edytuj | edytuj kod]

Rząd Jerzego Buzka złożył w Sejmie 13 marca 1998 roku projekt ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. Zgodnie ze stanowiskiem AWS, zakładał on stworzenie 12 dużych województw od 1 stycznia 1999 roku[212][213]. Projekt aktu wykonawczego ustawy (zawierającego opis granic powiatów oraz województw) złożono w Sejmie osobno 19 marca[213].

Pomorze
Zachodnie
Pomorze
Nadwiślańskie
Warmia i Mazury
Ziemia
Białostocka
Wielkopolska
Ziemia
Łódzka
Mazowsze
Ziemia
Lubelska
Dolny Śląsk
Śląsk
Małopolska
Małopolska
Wschodnia
Zestawienie województw według rządowego projektu z marca 1998 r.[213]
Nazwa
województwa 		Siedziba
województwa 		Powiaty
(+m. wył.) 		Gminy Pow.
(1998)[214] 		Ludność
(1997)[214] 		Miasta powiatowe włączone w skład województwa
w porównaniu z 1975 r.
Dolny Śląsk Wrocław 33 (+4) 216 26 726,96 3 555 816 Głogów, Krosno Odrzańskie, Nowa Sól, Wschowa, Zielona Góra, Żagań, Żary (woj. zielonogórskie)
Małopolska Kraków 30 (+4) 291 26 691,40 4 814 274 Bielsko-Biała (woj. katowickie); Busko-Zdrój, Jędrzejów, Kazimierza Wielka, Kielce, Końskie, Opatów, Ostrowiec Świętokrzyski, Pińczów, Skarżysko-Kamienna, Starachowice, Staszów, Włoszczowa (woj. kieleckie)
Małopolska Wschodnia Rzeszów 23 (+1) 178 19 509,67 2 306 183 Sandomierz (woj. kieleckie)
Mazowsze Warszawa 37 (+2) 318 34 741,70 4 999 054 Kozienice, Lipsko, Przysucha, Radom, Szydłowiec, Zwoleń (woj. kieleckie)
Pomorze Nadwiślańskie Gdańsk 30 (+7) 241 32 421,60 3 918 490 Aleksandrów Kujawski, Brodnica, Bydgoszcz, Chełmno, Chojnice, Golub-Dobrzyń, Grudziądz, Inowrocław, Lipno, Nakło nad Notecią, Radziejów, Rypin, Świecie, Toruń, Tuchola, Wąbrzeźno (woj. bydgoskie); Bytów, Człuchów, Słupsk (woj. koszalińskie)
Pomorze Zachodnie Szczecin 19 (+4) 123 24 521,95 1 927 276 Białogard, Drawsko Pomorskie, Kołobrzeg, Koszalin, Sławno, Szczecinek, Świdwin, Wałcz (woj. koszalińskie); Gorzów Wielkopolski (woj. zielonogórskie)
Śląsk Katowice 26 (+17) 214 20 411,44 5 533 692 Jaworzno (woj. krakowskie); Brzeg, Głubczyce, Kędzierzyn-Koźle, Kluczbork, Krapkowice, Namysłów, Nysa, Olesno, Opole, Prudnik, Racibórz, Strzelce Opolskie
Warmia i Mazury Olsztyn 21 (+2) 116 24 202,95 1 460 432 Ełk, Gołdap, Olecko (woj. białostockie); Elbląg (woj. gdańskie)
Wielkopolska Poznań 35 (+2) 249 36 078,56 3 593 915 Mogilno, Żnin (woj. bydgoskie); Złotów (woj. koszalińskie); Międzyrzecz, Słubice, Strzelce Krajeńskie, Sulęcin, Świebodzin (woj. zielonogórskie)
Ziemia Białostocka Białystok 14 (+1) 118 20 179,58 1 223 944 —
Ziemia Lubelska Lublin 20 (+1) 214 25 265,49 2 250 056 Ryki (woj. warszawskie)
Ziemia Łódzka Łódź 22 (+2) 211 21 933,72 3 076 847 Włocławek (woj. bydgoskie); Opoczno (woj. kieleckie); Koło, Turek (woj. poznańskie); Gostynin (woj. warszawskie)

W porównaniu z 1975 rokiem, pozycję siedziby województwa utraciło pięć miast: Bydgoszcz, Kielce, Koszalin, Opole oraz Zielona Góra. Większa część województwa bydgoskiego stała się częścią Pomorza Nadwiślańskiego (z wyjątkiem m.in. okolic Włocławka, które włączono do Ziemi Łódzkiej). Województwo kieleckie podzielono głównie pomiędzy Małopolskę (okolice Kielc) i Mazowsze (okolice Radomia), a województwo koszalińskie pomiędzy Pomorze Zachodnie (część z Koszalinem) a Pomorze Nadwiślańskie (część ze Słupskiem). Stare województwo opolskie włączono w granice Śląska, a zielonogórskie podzielono pomiędzy Dolny Śląsk (okolice Zielonej Góry), Pomorze Zachodnie (okolice Gorzowa Wielkopolskiego) oraz Wielkopolskę (centralna część województwa)[213].

Pomiędzy złożeniem w Sejmie projektów ustawy oraz aktu wykonawczego do niej na mapie powiatowej zaszły ostatnie korekty: 13 marca zakładano stworzenie 307 powiatów[215], zaś przez następny tydzień liczba ta wzrosła o trzy (przywrócono m.in. wykreślony w pierwotnej wersji powiat wschowski[216]).

Ostatecznie, w akcie wykonawczym do ustawy znalazło się 310 powiatów oraz 47 miast wyłączonych z powiatu[217]. W porównaniu z projektem mapy powiatowej Polski z sierpnia 1993 roku dokonano następujących zmian[108][213]:

Mająca stać się wcześniej miastem wydzielonym Warszawa przyjęła postać powiatu warszawskiego, w którego skład miało wejść 11 istniejących wówczas tzw. gmin warszawskich[218]. Jej ustrój miała uregulować nowa ustawa[213].

Zarówno mapa podziału na powiaty, jak i województwa, wywołała w środowiskach samorządowych gwałtowne reakcje. Samorządowcy z Gubina i Lubska byli rozczarowani faktem włączenia ich miast do powiatu krośnieńskiego, zaś z Zakopanego i okolic – do powiatu nowotarskiego. Władze niektórych gmin z okolic Poznania nieprzychylnie odnosiły się do pomysłu utworzenia jednego powiatu poznańskiego, proponując zamiast tego jego podział[219]. W wielu przeniesionych do sąsiednich województw miastach powiatowych podział na nowe województwa wywołał niezadowolenie; negatywnie wypowiedzieli się o nim m.in. burmistrzowie Sandomierza, Koła i Turku, prezydent Gorzowa Wielkopolskiego, wiceprezydent Elbląga oraz samorządowcy z Ełku, Gołdapi, Gorlic, Olecka i Pisza[220][221][222].

O utworzenie dodatkowych województw oprócz planowanych 12 walkę zapowiedzieli również politycy z obszaru województwa bielskiego, województw kaliskiego, konińskiego i sieradzkiego, województw bydgoskiego i toruńskiego, województw częstochowskiego, kieleckiego i radomskiego, województw gorzowskiego i zielonogórskiego, województwa koszalińskiego oraz województwa opolskiego[223][224][225][226].

Mapa powiatów według poselskiego projektu z marca 1998 roku.
Mapa powiatów według poselskiego projektu z marca 1998 roku.

Zestawienie powiatów według rządowego projektu z marca 1998 r.[213]
Nazwa
powiatu 		Siedziba
powiatu 		Województwo Gminy Pow.
(1998)[214] 		Ludność (1997)[214] Przyłączono w porównaniu z projektem podziału administracyjnego z VIII 1993 r.
aleksandrowski Aleksandrów Kujawski Pomorze Nadwiślańskie 9 475,61 56 762 —
augustowski Augustów Ziemia Białostocka 7 1658,27 60 959 —
bartoszycki Bartoszyce Warmia i Mazury 5 1104,99 57 503 —
bełchatowski Bełchatów Ziemia Łódzka 8 955,85 110 242 gm. Rząśnia (pow. Pajęczno)
będziński Będzin Śląsk 5 266,66 127 801 —
bialski (podlaski) Biała Podlaska Ziemia Lubelska 19 2654,65 172 949 gm. Drelów, gm. i m. Międzyrzec Podlaski (pow. Międzyrzec Podlaski)
białogardzki Białogard Pomorze Zachodnie 4 845,36 50 265 —
białostocki Białystok Ziemia Białostocka 15 2986,96 139 484 gm. Łapy, Poświętne, Suraż (pow. Łapy)
Białystok Ziemia Białostocka 1 89,75 282 530 —
bielski Bielsko-Biała Małopolska 10 457,23 144 737 —
bielski (podlaski) Bielsk Podlaski Ziemia Białostocka 8 1385,20 64 466 —
Bielsko-Biała Małopolska 1 124,93 179 835 —
biłgorajski Biłgoraj Ziemia Lubelska 13 1515,77 98 706 —
biskupiecki Biskupiec Warmia i Mazury 4 885,78 40 124 —
bocheński Bochnia Małopolska 10 714,58 107 937 —
bolesławiecki Bolesławiec Dolny Śląsk 6 1303,26 89 596 —
braniewski Braniewo Warmia i Mazury 8 1448,67 59 476 —
brodnicki Brodnica Pomorze Nadwiślańskie 10 1038,79 75 495 gm. Osiek (pow. Rypin)
brzeski Brzesko Małopolska 7 590,00 88 732 —
brzeski (śląski) Brzeg Śląsk 6 876,52 93 930 gm. Grodków (pow. Niemodlin)
brzeziński Brzeziny Ziemia Łódzka 8 593,44 67 441 gm. Andrespol, Nowosolna (pow. Łódź)
brzozowski Brzozów Małopolska Wschodnia 6 540,46 65 541 —
buski Busko-Zdrój Małopolska 8 967,39 77 549 —
bydgoski Bydgoszcz Pomorze Nadwiślańskie 9 1557,56 89 102 gm. Sośno (pow. Sępólno Krajeńskie)
Bydgoszcz Pomorze Nadwiślańskie 1 174,48 386 268 —
bystrzycki Bystrzyca Kłodzka Dolny Śląsk 4 790,67 48 229 —
Bytom Śląsk 1 69,32 207 566 —
bytowski Bytów Pomorze Nadwiślańskie 10 2192,81 76 034 gm. Miastko, Trzebielino (pow. Miastko)
chełmiński Chełmno Pomorze Nadwiślańskie 7 527,62 53 291 —
chełmski Chełm Ziemia Lubelska 16 1921,15 154 694 —
chodzieski Chodzież Wielkopolska 6 834,25 54 095 gm. Ryczywół (pow. Oborniki)
chojnicki Chojnice Pomorze Nadwiślańskie 7 1756,64 113 386 gm. Kamień Krajeński, Sępólno Krajeńskie (pow. Sępólno Krajeńskie)
Chorzów Śląsk 1 33,60 123 045 —
choszczeński Choszczno Pomorze Zachodnie 6 1327,95 51 150 —
chrzanowski Chrzanów Małopolska 5 371,49 131 496 —
ciechanowski Ciechanów Mazowsze 11 1283,87 102 473 gm. Czernice Borowe (pow. Przasnysz)
cieszyński Cieszyn Śląsk 12 730,20 169 993 —
czarnkowski Czarnków Wielkopolska 8 1808,19 87 401 gm. Połajewo (pow. Oborniki); gm. Trzcianka (pow. Piła)
Częstochowa Śląsk 1 159,61 258 193 —
częstochowski Częstochowa Śląsk 19 1846,54 157 182 gm. Nowa Brzeźnica, Pajęczno, Strzelce Wielkie (pow. Pajęczno)
człuchowski Człuchów Pomorze Nadwiślańskie 7 1574,41 58 639 gm. Koczała (pow. Miastko)
Dąbrowa Górnicza Śląsk 1 187,81 131 394 —
dąbrowski Dąbrowa Tarnowska Małopolska 8 575,62 62 860 —
dębicki Dębica Małopolska Wschodnia 7 876,14 139 886 gm. Radomyśl Wielki (pow. Mielec)
drawski Drawsko Pomorskie Pomorze Zachodnie 6 1771,61 60 790 —
działdowski Działdowo Warmia i Mazury 6 964,33 67 239 —
dzierżoniowski Dzierżoniów Dolny Śląsk 7 478,72 112 857 —
Elbląg Warmia i Mazury 1 79,52 129 723 —
elbląski Elbląg Warmia i Mazury 7 999,42 34 361 —
ełcki Ełk Warmia i Mazury 5 1111,87 84 867 —
garwoliński Garwolin Mazowsze 13 1133,28 99 895 gm. Wilga (pow. Otwock)
Gdańsk Pomorze Nadwiślańskie 1 262,03 461 354 —
gdański Pruszcz Gdański Pomorze Nadwiślańskie 8 793,17 74 721 —
Gdynia Pomorze Nadwiślańskie 1 135,49 251 585 —
giżycki Giżycko Warmia i Mazury 6 1118,74 59 432 —
Gliwice Śląsk 1 133,85 212 781 —
gliwicki Gliwice Śląsk 8 676,53 126 493 —
głogowski Głogów Dolny Śląsk 6 443,37 91 656 —
głubczycki Głubczyce Śląsk 4 673,10 53 716 —
gnieźnieński Gniezno Wielkopolska 11 1334,49 142 906 —
goleniowski Goleniów Pomorze Zachodnie 7 1733,09 81 778 —
golubsko-dobrzyński Golub-Dobrzyń Pomorze Nadwiślańskie 6 612,98 45 446 —
gołdapski Gołdap Warmia i Mazury 3 771,93 28 198 —
gorlicki Gorlice Małopolska Wschodnia 10 967,36 107 845 —
gorzowski Gorzów Wielkopolski Pomorze Zachodnie 7 1217,43 62 323 —
Gorzów Wielkopolski Pomorze Zachodnie 1 77,16 125 736 —
gostyniński Gostynin Ziemia Łódzka 5 615,56 49 436 —
gostyński Gostyń Wielkopolska 7 810,34 76 224 —
górowski Góra Dolny Śląsk 4 738,11 37 976 —
grajewski Grajewo Ziemia Białostocka 6 967,24 51 771 —
grodziski (mazowiecki) Grodzisk Mazowiecki Mazowsze 6 366,87 70 949 —
grodziski (wielkopolski) Grodzisk Wielkopolski Wielkopolska 5 643,72 48 426 —
grójecki Grójec Mazowsze 11 1345,24 105 265 gm. Promna (pow. Białobrzegi)
Grudziądz Pomorze Nadwiślańskie 1 58,74 102 829 —
grudziądzki Grudziądz Pomorze Nadwiślańskie 9 1146,86 64 526 —
gryficki Gryfice Pomorze Zachodnie 6 1018,19 62 910 —
gryfiński Gryfino Pomorze Zachodnie 9 1869,54 84 126 gm. Cedynia, Chojna, Mieszkowice, Moryń, Trzcińsko-Zdrój (pow. Chojna)
hajnowski Hajnówka Ziemia Białostocka 9 1623,65 54 318 —
hrubieszowski Hrubieszów Ziemia Lubelska 8 1269,45 75 767 —
iławski Iława Warmia i Mazury 7 1385,00 90 397 gm. Zalewo (pow. Morąg)
inowrocławski Inowrocław Pomorze Nadwiślańskie 10 1346,02 185 321 —
janowski Janów Lubelski Ziemia Lubelska 7 875,34 50 376 —
jarociński Jarocin Wielkopolska 5 707,24 79 685 —
jarosławski Jarosław Małopolska Wschodnia 11 1029,15 123 184 —
jasielski Jasło Małopolska Wschodnia 11 912,65 124 042 —
Jastrzębie-Zdrój Śląsk 1 85,44 102 778 —
jaworski Jawor Dolny Śląsk 7 667,71 60 436 —
Jaworzno Śląsk 1 152,20 97 926 —
jeleniogórski Jelenia Góra Dolny Śląsk 10 736,57 160 996 —
jędrzejowski Jędrzejów Małopolska 9 1256,80 93 888 —
kaliski Kalisz Wielkopolska 12 1300,19 97 230 —
Kalisz Wielkopolska 1 55,27 106 719 —
kamiennogórski Kamienna Góra Dolny Śląsk 4 396,13 49 260 —
kamieński Kamień Pomorski Pomorze Zachodnie 6 1006,65 50 033 —
kartuski Kartuzy Pomorze Nadwiślańskie 8 1120,04 98 049 —
Katowice Śląsk 1 164,54 348 974 —
kazimierski Kazimierza Wielka Małopolska 5 422,48 38 558 —
kędziersko-kozielski Kędzierzyn-Koźle Śląsk 6 625,28 110 569 —
kępiński Kępno Wielkopolska 12 1048,58 88 304 gm. Bolesławiec, Czastary, Galewice, Sokolniki, Wieruszów (pow. Wieruszów)
kętrzyński Kętrzyn Warmia i Mazury 6 1212,97 71 610 —
Kielce Małopolska 1 109,40 212 596 —
kielecki Kielce Małopolska 19 2247,50 193 468 gm. Chmielnik (pow. Busko-Zdrój)
kluczborski Kluczbork Śląsk 4 851,59 72 700 —
kłobucki Kłobuck Śląsk 9 889,15 86 057 —
kłodzki Kłodzko Dolny Śląsk 10 852,70 133 459 —
kolbuszowski Kolbuszowa Małopolska Wschodnia 5 618,13 50 598 —
kolneński Kolno Ziemia Białostocka 6 939,73 41 532 —
kolski Koło Ziemia Łódzka 13 1297,92 107 048 gm. Przedecz (pow. Włocławek)
kołobrzeski Kołobrzeg Pomorze Zachodnie 7 725,86 77 283 —
konecki Końskie Małopolska 8 1139,90 88 721 —
koniński Konin Wielkopolska 15 1660,39 202 741 gm. Wierzbinek (pow. Radziejów)
Koszalin Pomorze Zachodnie 1 83,20 112 096 —
koszaliński Koszalin Pomorze Zachodnie 8 1669,09 63 063 —
kościański Kościan Wielkopolska 5 722,53 78 064 —
kościerzyński Kościerzyna Pomorze Nadwiślańskie 8 1165,85 64 992 —
kozienicki Kozienice Mazowsze 7 916,96 66 633 —
krakowski Kraków Małopolska 20 1520,92 314 857 gm. Krzeszowice (pow. Chrzanów); gm. Jerzmanowice-Przeginia (pow. Olkusz); gm. Biskupice, Gdów, Niepołomice, Wieliczka (pow. Wieliczka)
Kraków Małopolska 1 326,84 740 537 —
krapkowicki Krapkowice Śląsk 5 442,35 73 663 —
krasnystawski Krasnystaw Ziemia Lubelska 10 1122,95 77 090 —
kraśnicki Kraśnik Ziemia Lubelska 10 1005,34 103 696 —
krośnieński Krosno Małopolska Wschodnia 10 967,27 157 967 —
krośnieński (odrzański) Krosno Odrzańskie Dolny Śląsk 7 1389,91 60 190 —
krotoszyński Krotoszyn Wielkopolska 6 714,23 77 544 —
kutnowski Kutno Ziemia Łódzka 11 886,29 112 362 —
kwidzyński Kwidzyn Pomorze Nadwiślańskie 5 731,36 76 725 —
legionowski Legionowo Mazowsze 5 392,78 85 983 gm. Jabłonna, Nieporęt, Serock, Wieliszew, m. Legionowo (pow. Warszawa-Wschód)
Legnica Dolny Śląsk 1 56,29 108 970 —
legnicki Legnica Dolny Śląsk 8 744,60 54 465 —
leski Lesko Małopolska Wschodnia 5 908,31 28 727 —
leszczyński Leszno Wielkopolska 7 767,70 106 346 —
leżajski Leżajsk Małopolska Wschodnia 5 583,01 69 422 —
lęborski Lębork Pomorze Nadwiślańskie 6 939,80 75 800 —
lidzbarski Lidzbark Warmiński Warmia i Mazury 4 680,29 32 411 —
limanowski Limanowa Małopolska 12 951,96 116 218 —
lipnowski Lipno Pomorze Nadwiślańskie 8 900,16 60 104 —
lipski Lipsko Mazowsze 7 911,35 47 342 —
lubaczowski Lubaczów Małopolska Wschodnia 8 1308,37 58 501 —
lubański Lubań Dolny Śląsk 7 428,19 60 463 m. Świeradów-Zdrój (pow. Lwówek Śląski)
lubartowski Lubartów Ziemia Lubelska 13 1290,35 93 225 —
lubelski Lublin Ziemia Lubelska 16 1679,42 134 585 —
lubiński Lubin Dolny Śląsk 4 711,99 110 675 —
Lublin Ziemia Lubelska 1 147,50 356 010 —
lubliniecki Lubliniec Śląsk 8 822,13 80 194 —
lwówecki Lwówek Śląski Dolny Śląsk 5 709,94 51 615 —
łańcucki Łańcut Małopolska Wschodnia 7 451,95 77 087 —
łaski Łask Ziemia Łódzka 6 711,75 58 915 —
łęczycki Łęczyca Ziemia Łódzka 6 525,21 46 315 —
łęczyński Łęczna Ziemia Lubelska 6 633,75 57 492 gm. Cyców (pow. Chełm); gm. Ludwin, Łęczna, Milejów, Puchaczów, Spiczyn (pow. Lublin)
łobeski Łobez Pomorze Zachodnie 4 949,51 34 614 —
łomżyński Łomża Ziemia Białostocka 10 1386,64 115 827 —
łosicki Łosice Mazowsze 8 994,04 42 958 —
łowicki Łowicz Ziemia Łódzka 10 987,13 86 902 —
Łódź Ziemia Łódzka 1 294,39 812 317 —
łukowski Łuków Ziemia Lubelska 11 1394,09 111 169 —
makowski Maków Mazowiecki Mazowsze 10 1064,56 50 148 —
malborski Malbork Pomorze Nadwiślańskie 12 1328,76 114 673 gm. Dzierzgoń, Mikołajki Pomorskie, Ryjewo, Stary Dzierzgoń, Stary Targ, Sztum (pow. Sztum)
miechowski Miechów Małopolska 7 676,73 53 362 —
mielecki Mielec Małopolska Wschodnia 8 650,02 115 880 —
międzychodzki Międzychód Wielkopolska 6 1098,80 46 702 —
międzyrzecki Międzyrzecz Wielkopolska 4 1025,69 50 770 —
mikołowski Mikołów Śląsk 5 231,53 92 764 —
milicki Milicz Dolny Śląsk 3 715,01 37 319 —
miński Mińsk Mazowiecki Mazowsze 11 1081,75 108 487 —
mławski Mława Mazowsze 10 1171,15 75 922 —
mogileński Mogilno Wielkopolska 5 773,98 51 512 —
moniecki Mońki Ziemia Białostocka 7 1384,28 46 042 —
morąski Morąg Warmia i Mazury 5 1089,98 61 904 gm. Godkowo, Pasłęk (pow. Elbląg)
mrągowski Mrągowo Warmia i Mazury 5 1065,23 51 886 —
Mysłowice Śląsk 1 66,09 79 459 —
myszkowski Myszków Śląsk 5 478,62 73 405 —
myślenicki Myślenice Małopolska 9 673,30 110 948 —
myśliborski Myślibórz Pomorze Zachodnie 5 1186,71 70 338 gm. Boleszkowice, Dębno (pow. Chojna)
nakielski Nakło nad Notecią Pomorze Nadwiślańskie 4 727,08 62 424 gm. Więcbork (pow. Sępólno Krajeńskie)
namysłowski Namysłów Śląsk 5 747,67 44 477 —
nidzicki Nidzica Warmia i Mazury 4 960,70 35 215 —
niżański Nisko Małopolska Wschodnia 7 785,58 67 342 —
nowodworski (gdański) Nowy Dwór Gdański Pomorze Nadwiślańskie 5 652,75 36 527 —
nowodworski (mazowiecki) Nowy Dwór Mazowiecki Mazowsze 7 833,92 82 697 —
nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie Warmia i Mazury 5 695,01 43 513 —
nowosądecki Nowy Sącz Małopolska 17 1607,30 271 448 —
nowosolski Nowa Sól Dolny Śląsk 8 770,58 88 728 —
nowotarski Nowy Targ Małopolska 19 1946,28 241 915 —
nowotomyski Nowy Tomyśl Wielkopolska 5 831,90 57 868 —
nyski Nysa Śląsk 9 1223,87 150 224 gm. Skoroszyce (pow. Niemodlin); gm. Korfantów (pow. Prudnik)
olecki Olecko Warmia i Mazury 4 873,83 35 447 —
oleski Olesno Śląsk 7 973,62 71 815 —
oleśnicki Oleśnica Dolny Śląsk 8 1049,74 104 496 —
olkuski Olkusz Małopolska 8 712,17 130 408 —
Olsztyn Warmia i Mazury 1 87,89