French
DeutschSMS Karlsruhe (1912) – Wikipedia, wolna encyklopedia
 | |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ | |
| Historia | |
| Stocznia | |
| Położenie stępki | 21 września 1911 |
| Wodowanie | 11 listopada 1912 |
 Kaiserliche Marine | |
| Wejście do służby | 15 stycznia 1914 |
| Zatonął | 4 listopada 1914 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność | 4900 t konstrukcyjna |
| Długość | 142,2 m |
| Szerokość | 13,7 m |
| Zanurzenie | 5,5 m |
| Napęd | |
| 14 kotłów parowych, 2 zespoły turbin o łącznej mocy 26 000 KM | |
| Prędkość | 27,8 węzła |
| Zasięg | 5500 Mm przy 12 w. |
| Uzbrojenie | |
| 12 dział kal. 105 mm 2 wyrzutnie torped kal. 500 mm do 120 min morskich | |
| Załoga | 18 oficerów, 355 marynarzy |
SMS Karlsruhe – niemiecki krążownik lekki (w oryginalnej nomenklaturze mały krążownik – Kleiner Kreuzer) z okresu I wojny światowej. Budowany w latach 1911–1914, wszedł do służby w Kaiserliche Marine niedługo przed rozpoczęciem działań wojennych. Został wysłany na wody amerykańskie, dla reprezentowania bandery niemieckiej w Indiach Zachodnich. Od sierpnia do października działał z sukcesami jako rajder zwalczający brytyjską żeglugę na Oceanie Atlantyckim. Zatonął 4 listopada 1914 roku w wyniku wewnętrznej eksplozji, z dużymi stratami w załodze.
Zamówienie i budowa[edytuj | edytuj kod]
„Karlsruhe” był pierwszym z dwóch okrętów swojego typu, będącego rozwinięciem wcześniejszego typu Magdeburg. Były to jednostki lekko uzbrojone, ale szybkie i dysponujące dużym zasięgiem, mające prowadzić rozpoznanie na rzecz floty lub zwalczać statki handlowe na liniach żeglugowych przeciwnika[1]. Ich budowę sfinansowano w ramach programu rozbudowy floty na rok budżetowy 1910[2].
Stępkę pod krążownik (numer stoczniowy 181[3]) położono w stoczni Germaniawerft w Kilonii 21 września 1911 roku[4]. Zgodnie z niemieckim zwyczajem na czas budowy otrzymał tymczasową nazwę „Ersatz Seeadler”, jako planowany następca planowanego do wycofania starego krążownika „Seeadler”[3]. Wodowanie, w obecności burmistrza miasta Karlsruhe[1], nastąpiło 11 listopada 1912 roku, zaś wejście do służby w Kaiserliche Marine 15 stycznia 1914 roku[5].
Opis konstrukcji[edytuj | edytuj kod]
„Karlsruhe” miał długość całkowitą 142,2 m (139 m na konstrukcyjnej linii wodnej[2]), szerokość maksymalną 13,7 m oraz zanurzenie 5,38 m na dziobie i 6,2 m na rufie[5] (średnio 5,5 m[2]). Wyporność konstrukcyjna wynosiła według projektu 4900 ton, pełna 6191 ton metrycznych[3]. Kadłub był podzielony na 15 przedziałów wodoszczelnych i miał podwójne dno na 45% długości[5].
Napęd stanowiły dwa zespoły turbin parowych typu Marine o łącznej projektowanej mocy 26 000 KM[3], z których każdy napędzał jedną trójłopatową śrubę o średnicy 3,5 m[5]. Parę do turbin dostarczało 14 dwupaleniskowych kotłów typu Marine, z których 12 było opalanych węglem, dwa zaś paliwem płynnym. Okręt miał pojedynczy ster. Instalację elektryczną o napięciu 220 V zasilały dwa turbogeneratory o mocy 200 i 240 kW[5]. Projektowana prędkość maksymalna miała wynosić 27,8 węzła[3], na próbach osiągnięto 28,5 węzła przy mocy na wałach 37 885 KM[2]. Zapas paliwa, wynoszący 1300 t węgla i 200 t mazutu pozwalał uzyskać zasięg 5500 mil morskich przy prędkości ekonomicznej 12 węzłów lub 900 mil morskich przy 25 węzłach[1].
Uzbrojenie składało się z 12 dział 10,5 cm SK L/45, o długości lufy równej 45 kalibrom, umieszczonych na pojedynczych podstawach: dwóch na pokładzie dziobowym, obok siebie, dwóch w identycznej pozycji na pokładzie rufowym oraz po czterech na stanowiskach każdej burty na śródokręciu, z zapasem 1800 jednostek amunicji[5]; dwóch podwodnych wyrzutni torpedowych kal. 500 mm z zapasem pięciu torped oraz maksymalnie 120 min morskich[1].
Opancerzenie było analogiczne do wcześniejszych jednostek typu Magdeburg: burtowy pas pancerny grubości do 60 mm, rozciągający się na około 80% długości kadłuba, pokład pancerny o grubości maksymalnej 60 mm, stanowisko dowodzenia chronione płytami o maksymalnej grubości 100 mm[1], działa artylerii głównego kalibru opancerzone 50 mm płytami[3]. Całość wykonana była ze stali Kruppa[5].
Etatowa załoga liczyła 18 oficerów oraz 355 podoficerów i marynarzy[5].
Przebieg służby[edytuj | edytuj kod]
Wkrótce po wcieleniu do służby i osiągnięciu gotowości „Karlsruhe”, dowodzony przez Fregattenkapitäna Fritza Lüdecke[6] został wysłany w rejon Morza Karaibskiego, dla zmiany stacjonującego tam starszego krążownika „Dresden”. Miał również reprezentować banderę niemiecką podczas planowanego na połowę sierpnia uroczystego otwarcia Kanału Panamskiego, a następnie na wystawie światowej w San Francisco, ale zamierzenia te zniweczył wybuch wojny[1]. Krążownik, płynąc przez Azory i St. Thomas, dotarł do Port-au-Prince na Haiti, gdzie 25 lipca spotkał się z „Dresdenem”[6]. Zgodnie z otrzymanymi rozkazami, dowódcy obu okrętów zastąpili się rolami: Fregattenkapitän Erich Köhler, biegły w polityce środkowoamerykańskiej, przeszedł z „Dresdena” na „Karlsruhe”, zaś Lüdecke miał na starszym z krążowników powrócić do kraju[7].
3 sierpnia 1914 roku dowódca okrętu otrzymał depeszę informującą o wybuchu wojny z Francją, a następnego dnia z Wielką Brytanią. Odtąd jego zadaniem miało być zwalczanie żeglugi brytyjskiej na południowym Atlantyku, u wybrzeży Brazylii[8]. 6 sierpnia spotkał się w morzu w pobliżu Bahamów z niemieckim statkiem pasażerskim „Kronprinz Wilhelm”, na który przekazał uzbrojenie (dwie armaty kal. 88 mm oraz broń ręczną[6]) i amunicję, celem przekształcenia go w krążownik pomocniczy. Oficer nawigacyjny „Karlsruhe”, kapitan Wolfgang Thierfelder, objął dowództwo zmobilizowanego liniowca[9]. W trakcie transferu ludzi i materiałów Niemcy zostali zaskoczeni przez brytyjski krążownik pancerny „Suffolk”, okręt flagowy eskadry kontradmirała Christophera Cradocka. Zmusiło to oba okręty do rozdzielenia się i opuszczenia akwenu. Ścigany przez „Suffolka” „Karlsruhe” uszedł korzystając ze swej przewagi prędkości[1]. Płynąc w kierunku Newport News, gdzie miał zamiar uzupełnić zapasy paliwa płynnego, natknął się wieczorem tego dnia na kolejny brytyjski okręt: krążownik lekki „Bristol”. Po krótkiej, bezskutecznej wymianie ognia „Karlsruhe” zniknął w zapadających ciemnościach. Z braku paliwa skierował się do portorykańskiego San Juan a następnie Willemstad na Curaçao. Ten ostatni port opuścił wieczorem 12 sierpnia, rozpoczynając działania rajderskie[6].
Mając na uwadze możliwe kłopoty z zaopatrzeniem w paliwo na wodach karaibskich, komandor Köhler zdecydował się skierować bardziej na południe, ku wybrzeżom Brazylii. Tamten rejon, słabiej patrolowany przez okręty Royal Navy, sprzyjał skrytej działalności korsarskiej i umożliwiał swobodne zaopatrywanie się rajdera bądź w portach neutralnych, bądź z oczekujących go niemieckich statków[8]. 18 sierpnia „Karlsruhe” przechwycił na morzu swój pierwszy łup: brytyjski parowiec „Bowes Castle”[10]. Do końca października lista sukcesów załogi krążownika osiągnęła 17 zatopionych bądź przejętych jako pryzy statków o łącznym tonażu przekraczającym 76 600 BRT: 16 brytyjskich i jeden holenderski, pływający w brytyjskim czarterze. Wszyscy członkowie załóg i pasażerowie zajętych statków byli umieszczani na pokładach towarzyszących parowców bądź w łodziach ratunkowych i bezpiecznie docierali do brzegu[8]. Poszukiwania rajderów (oprócz „Karlsruhe” na wodach południowoamerykańskich pozostał również „Dresden” pod komandorem Lüdecke), prowadzone przez brytyjskie okręty, okazały się nieskuteczne[6].
25 października krążownik obrał kurs na północ, w kierunku Indii Zachodnich, gdzie komandor Köhler miał zamiar nadal zwalczać żeglugę państw ententy. Planował również przeprowadzenie ataku na port Bridgetown na Barbadosie[11]. 4 listopada 1914 roku wieczorem, gdy znajdował się około 350 mil morskich na wschód od Trynidadu, został zniszczony przez niespodziewaną eksplozję w dziobowej części kadłuba[1]. Przełamany na dwie części okręt zatonął w ciągu kilku minut. Zginęło 263 członków załogi, w tym dowódca i większość obsady mostka[12]. Pozostałych 146 (17 oficerów i 129 marynarzy, w tym wielu rannych i poparzonych[6]) uratowały towarzyszące „Karlsruhe” zaopatrzeniowce „Indrani” i „Rio Negro”. Rozbitkowie powrócili do Niemiec 6 grudnia na pokładzie tego ostatniego[8]. Najprawdopodobniej przyczyną utraty okrętu był wybuch głowic torpedowych, znajdujących się w magazynie poniżej pomostu bojowego[6].
Statki zatopione i zdobyte przez SMS „Karlsruhe”[13]:
| Data | Nazwa | BRT | Los statku | Los załogi |
|---|---|---|---|---|
18 sierpnia 1914 | „Bowes Castle” | 4650 | zatopiony | 2 września 1914 wylądowali w rejonie Maranhão |
31 sierpnia 1914 | „Strathroy” | 4336 | przejęty jako KD I | przeniesieni na parowiec „Krefeld” 22 października wyokrętowani na Teneryfie |
3 września 1914 | „Maple Branch” | 4328 | zatopiony | jak „Strathroy” |
14 września 1914 | „Highland Hope” | 5150 | zatopiony | jak „Strathroy” |
17 września 1914 | „Indrani” | 5706 | przejęty jako KD II | jak „Strathroy” |
21 września 1914 | „Cornish City” | 3816 | zatopiony | jak „Strathroy” |
21 września 1914 | „Maria” (holenderski) | 3804 | zatopiony | jak „Strathroy” |
22 września 1914 | „Rio Iguassu” | 3817 | zatopiony | jak „Strathroy” |
5 października 1914 | „Farn” | 4393 | przejęty jako KD III | jak „Strathroy” |
6 października 1914 | „Niceto de Larrinaga” | 5018 | zatopiony | jak „Strathroy” |
7 października 1914 | „Lynrowan” | 3384 | zatopiony | jak „Strathroy” |
8 października 1914 | „Cervantes” | 4635 | zatopiony | jak „Strathroy” |
8 października 1914 | „Pruth” | 4408 | zatopiony | jak „Strathroy” |
11 października 1914 | „Condor” | 3053 | zatopiony 14 października | jak „Strathroy” |
18 października 1914 | „Glanton” | 3021 | zatopiony | przeniesieni na parowiec „Asuncion” 2 listopada wyokrętowani w Belém |
23 października 1914 | „Hurstdale” | 2752 | zatopiony | jak „Glanton” |
26 października 1914 | „Vandyck” (z 210 pasażerami na pokładzie) | 10 328 | zatopiony 28 października | jak „Glanton” |
Nazwa zatopionego okrętu została użyta powtórnie dla lekkiego krążownika „Karlsruhe” (II), który wszedł do służby w 1916 roku[14]. Kolejny krążownik o tej nazwie: „Karlsruhe” (III), wszedł do służby w Reichsmarine w 1929 roku, zaś podczas ceremonii wodowania dwa lata wcześniej matką chrzestną była wdowa po komandorze Köhlerze[15].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h С.Б. Трубицын: Легкие крейсера Германии (1914–1918 гг.). Санкт-Петербург: 1997, s. 49–50. (S.B. Trubicyn: Liegkije kriejsiera Giermanii (1914–1918 gg.). Sankt-Petersburg: 1997).
- ↑ a b c d Robert Gardiner, Randal Gray (red.): Conway's All the World's Fighting Ships 1906-1921. London: 1986, s. 160. ISBN 0-85177-245-5.
- ↑ a b c d e f Dieter Jung: Die Schiffe der Kaiserlichen Marine 1914-1918 und ihr Verbleib. Bonn: 2004, s. 18–19. ISBN 3-7637-6247-7.
- ↑ Klaus Lehmann: Karlsruhe, eine Stadt – fünf Schiffe. s. 12.
- ↑ a b c d e f g h Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815−1945. Band 1: Panzerschiffe, Linienschiffe, Schlachtschiffe, Flugzeugträger, Kreuzer, Kanonenboote. München: 1982, s. 137. ISBN 3-7637-4800-8.
- ↑ a b c d e f g Wojciech Holicki. Nieuchwytny korsarz. „Militaria XX wieku”. 5(38)/2010. ISSN 1732-4491.
- ↑ Andrzej Perepeczko: Wojna samotnych krążowników. s. 50.
- ↑ a b c d Klaus Lehmann: Karlsruhe, eine Stadt – fünf Schiffe. s. 13.
- ↑ Andrzej Perepeczko: Wojna samotnych krążowników. s. 52.
- ↑ Andrzej Perepeczko: Wojna samotnych krążowników. s. 62.
- ↑ Paul G. Halpern: A Naval History of World War I. Abingdon: 2003, s. 79. ISBN 1-85728-498-4.
- ↑ Hans Jürgen Hansen: Die Schiffe der deutschen Flotten 1848−1945. Augsburg: 1998, s. 141. ISBN 3-86047-329-8.
- ↑ Klaus Lehmann: Karlsruhe, eine Stadt – fünf Schiffe. s. 18–20.
- ↑ Klaus Lehmann: Karlsruhe, eine Stadt – fünf Schiffe. s. 24–25.
- ↑ Klaus Lehmann: Karlsruhe, eine Stadt – fünf Schiffe. s. 35.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Klaus Lehmann: Karlsruhe, eine Stadt – fünf Schiffe: vom kaiserlichen Kleinen Kreuzer KARLSRUHE (I) zur Fregatte F212 KARLSRUHE (V) der Deutschen Marine. Eine Bildchronik seit 1912. Norderstedt: 2005. ISBN 3-8334-2299-8.
- Andrzej Perepeczko: Wojna samotnych krążowników. Warszawa: 1997. ISBN 83-86776-30-7.