Sosna Elliotta – Wikipedia, wolna encyklopedia

Sosna Elliotta
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	sosna
Gatunek	sosna Elliotta
	Nazwa systematyczna
	Pinus elliottii Engelm.; Trans. Acad. Sci. St. Louis. 4: 186. 1880.
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sosna Elliotta^[5] (Pinus elliottii Engelm.) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Występuje na południowym wschodzie USA, ale została introdukowana w subtropikalnych i ciepłych rejonach całego świata. Sosna Elliotta nosi nazwę na cześć Stephena Elliotta (1771–1830), botanika i bankiera z Karoliny Południowej.

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Naturalnie sosna Elliotta występuje w USA w stanach: Alabama, Floryda, Georgia, Luizjana, Missisipi, Karolina Południowa. Przy tym 45% drzewostanów znajduje się w Georgii^[6].

Gatunek został wprowadzony do wielu ekosystemów w cieplejszych rejonach świata, w niektórych z nich okazał się inwazyjny. Uprawiany w południowej Afryce jako źródło drewna zajął siedliska na obrzeżach lasów i łąki w Mpumalanga. Rozprzestrzenił się także w Zimbabwe, na niższych wysokościach na obszarach o wyższym poziomie opadów.

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Korona drzewa stożkowata, z czasem zaokrąglona lub płaska.
Pień: Osiąga 30 m wysokości i 0,8 m średnicy. Kora dorosłych drzew pomarańczowo-brązowa i spękana na podłużne, nieregularne, łuszczące się płaty.
Liście: Igły zebrane po 2–3 na krótkopędzie. Osiągają 15–20 cm długości i 1,2–1,5 mm średnicy.
Szyszki: Szyszki męskie cylindryczne, purpurowo-brązowe, o długości 30–40(50) mm^[7]^[6]. Wyrastają jesienią u podstawy tegorocznych pędów, w ciasnych spiralach, w grupach po 12 lub więcej, w środkowej lub dolnej części korony^[6]. Szyszki żeńskie wyrastają głównie w górnej części korony, pojedynczo lub w grupach. W momencie zapylenia są koloru czerwonego do purpurowego, i długości 2,5 cm. Szyszki nasienne prawie symetryczne, przed otwarciem podłużnie jajowate, po otwarciu jajowato-cylindryczne, długości (7) 9–18 (20) cm^[7].

Kora
Igły i męskie kwiatostany
Szyszka nasienna

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Sosna Elliotta jest jednopienna i wiatropylna. Rozpoczyna kwitnienie relatywnie wcześnie jak na iglaste, bo między 10 a 15 rokiem życia, przy czym zdarza się, że kwitną drzewa zaledwie trzyletnie^[6]. Kwiatostany męskie pojawiają się w czerwcu. Igły pozostają na drzewie przez ok. 2 lata. Szyszki nasienne dojrzewają w ciągu 2 lat i wkrótce potem uwalniają nasiona^[7].

Systematyka i zmienność[edytuj | edytuj kod]

Synonimy: Pinus heterophylla (Elliott) Sudworth, Pinus taeda L. var. heterophylla Elliott.

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus^[8]:

podrodzaj Pinus
- sekcja Trifoliae
  - podsekcja Australes
    - gatunek P. elliottii

Wyróżnia się dwie odmiany^[9]:

Pinus elliottii var. elliottii – występuje w stanach: Luizjana, Missisipi, Alabama, Floryda, Georgia i Karolina Południowa, na wysokościach 0–150 m n.p.m.^[10]
Pinus elliottii var. densa (syn. P. elliottii subsp. densa (Little & Dorman) Murray 1982, P. densa (Little & Dorman) Silba var. austro-keyensis Silba 1990, P. heterophylla (Elliott) Sudworth non Koch 1849, P. densa (Little & Dorman) de Laubenfels & Silba.) – występuje na południu Florydy, na wysokościach 0–10 m n.p.m.^[11]

Zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

Międzynarodowa organizacja IUCN umieściła ten gatunek w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych, ale przyznała mu kategorię zagrożenia LC (least concern), uznając go za gatunek najmniejszej troski, o niskim ryzyku wymarcia^[4]. Klasyfikację tę utrzymano w kolejnym wydaniu księgi w 2013 roku^[12]. Odmianę P. elliottii var. densa uznano za bliską zagrożeniu i przyznano jej kategorię NT (near threatened)^[13]. Zagrożeniem dla tej odmiany jest silna hybrydyzacja z odmianą typową, uprawianą w zasięgu występowania var. densa.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ ^a ^b A.A. Farjon A.A., Pinus elliottii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2009-11-13] (ang.).
↑ Michał Zasada, Jacek P. Siry, Chris J. Cieszewski. Intensywna gospodarka leśna na Południu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. „Sylwan”. 2, s. 61−72, 2004. [dostęp 2013-08-14]. (pol.). Autorzy konsultowali się z profesorem Jerzym Zielińskim z Zakładu Systematyki i Geografii Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku.
↑ ^a ^b ^c ^d Russell M. Burns, Barbara H. Honkala. Silvics of North America / v.1, Pinus elliottii. „Agriculture Handbook”. 654, s. 677-698, 1990. Dept. of Agriculture, Forest Service. [dostęp 2013-08-15]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c R. Kral. Pinus. „Flora of North America North of Mexico”, 1993.
↑ Christopher J. Earle: Pinus. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2009-11-03]. (ang.).
↑ Christopher J. Earle: Pinus elliottii. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2009-11-14]. (ang.).
↑ Christopher J. Earle: Pinus elliottii var. elliottii. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2013-08-14]. (ang.).
↑ Christopher J. Earle: Pinus elliottii var. densa. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2013-08-14]. (ang.).
↑ A.A. Farjon A.A., Pinus elliottii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-08-14] (ang.).
↑ A.A. Farjon A.A., Pinus elliottii var. densa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-08-14] (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

R. Kral. Pinus. „Flora of North America North of Mexico”. Vol. 2, 1993. Flora of North America Editorial Committee (red.). Oxford University Press. [dostęp 2009-11-14]. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[christenhusz2011-3] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[iucn-4] A.A. Farjon A.A., Pinus elliottii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2009-11-13] (ang.).

[Zasada-5] Michał Zasada, Jacek P. Siry, Chris J. Cieszewski. Intensywna gospodarka leśna na Południu Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. „Sylwan”. 2, s. 61−72, 2004. [dostęp 2013-08-14]. (pol.). Autorzy konsultowali się z profesorem Jerzym Zielińskim z Zakładu Systematyki i Geografii Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku.

[AH_Burns-6] Russell M. Burns, Barbara H. Honkala. Silvics of North America / v.1, Pinus elliottii. „Agriculture Handbook”. 654, s. 677-698, 1990. Dept. of Agriculture, Forest Service. [dostęp 2013-08-15]. (ang.).

[Kral1993-7] R. Kral. Pinus. „Flora of North America North of Mexico”, 1993.

[Gymn-8] Christopher J. Earle: Pinus. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2009-11-03]. (ang.).

[Gymn2-9] Christopher J. Earle: Pinus elliottii. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2009-11-14]. (ang.).

[Gymn_elliottii-10] Christopher J. Earle: Pinus elliottii var. elliottii. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2013-08-14]. (ang.).

[Gymn_densa-11] Christopher J. Earle: Pinus elliottii var. densa. [w:] The Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2013-08-14]. (ang.).

[IUCN2013-12] A.A. Farjon A.A., Pinus elliottii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-08-14] (ang.).

[IUCN2013-densa-13] A.A. Farjon A.A., Pinus elliottii var. densa, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2013-08-14] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]