French
DeutschStanisław Mańkowski (senator) – Wikipedia, wolna encyklopedia
 Stanisław Mańkowski (1935) | |
| Data i miejsce urodzenia | 12 marca 1876 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 24 marca 1937 |
| Senator IV kadencji (II RP) | |
| Okres | od 1935 |
| Przynależność polityczna | |
| Odznaczenia | |
    | |
| Maria Grzegorz | |
 Herb Zaremba | |
| Senator | |
| Rodzina | |
|---|---|
| Ojciec | Wacław Mańkowski |
| Matka | Antonina Chłapowska |
| Żona | Wanda Plater-Zyberk |
| Dzieci |
|
| Rodzeństwo |
|
Stanisław Maria Grzegorz Mańkowski h. Zaremba (ur. 12 marca 1876 w Borówce (powiat jampolski) lub w Szołdrach, zm. 24 marca 1937 w Poznaniu) – polski szlachcic, ziemianin, właściciel kilku majątków, działacz społeczny, senator[1].
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Młodość[edytuj | edytuj kod]
Pierwsze kroki w edukacji stawiał najprawdopodobniej pod okiem zatrudnianego przez rodziców guwernera. W późniejszym czasie ukończył gimnazjum w Lesznie oraz Lycée St. Louis i Institut National Agronomique (Instytut Agronomiczny) w Paryżu, odbył studia uzupełniające na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium oraz Uniwersytecie Jagiellońskim[2][3][4].
Praktykował w Wielkim Księstwie Poznańskim agronomię w majątku w Niechanowie u Żółtowskich. W późniejszym czasie przeniósł się na Podole, żeby administrować majątkami ojca, np. w Trościańcu, które miał odziedziczyć[5][1].
Działalność gospodarcza[edytuj | edytuj kod]
W 1906 roku, przy dużym finansowym wsparciu ojca i z wykorzystaniem środków ze spadku po zmarłym w 1905 roku Wacławie Mańkowskim, kupił, od Ignacego Mielżyńskiego, majątek Kazimierz Biskupi (1777 ha ziemi ornej, 4300 ha lasów, 400 ha wód otwartych i 40 ha gospodarstw stawowych). W 1912 roku przeniósł się z Brodnicy do Kazimierza Biskupiego[2][6][7].
Majątek był podzielony na cztery folwarki: Nieświastów, Jóźwin, Słaboludź i Kamienica, którymi kierowali czterej rządcy. Natomiast lasem zajmował się nadleśniczy z dwójką podległych mu leśniczych i borowymi w dziesięciu rewirach[2][8].
Dzięki działaniom Mańkowskiego nowo nabyty majątek przeszedł przez szereg pozytywnych i nowoczesnych zmian (m.in. przeprowadzono meliorację w folwarkach Słaboludź i Nieświastów, zbudowano tartak[6], wprowadzono hodowlę rasowego bydła, koni wojskowych typu kawaleryjskiego i karpi oraz zaprowadzono najnowsze metody gospodarowania w uprawie zbóż i hodowli zwierząt). Mańkowski wybudował na terenie Kazimierza Biskupiego nieistniejący już dzisiaj pałac. Po śmierci Mańkowskiego majątek Kazimierz Biskupi odziedziczył jego syn – Antoni. W tym samym czasie dobra po Stanisławie Mańkowskim były oceniane na ponad milion ówczesnych złotych[2][6][5].
Mańkowski starał się o godne warunki bytowe dla swoich pracowników (m.in. wybudował leśniczówki dla służby leśnej, przekazywał nieodpłatnie do uprawy po kilka arów ziemi, umożliwiał korzystanie z bezpłatnej pomocy lekarskiej oraz zapewniał emerytury dla części swoich zatrudnionych). Ponadto zdolnym dzieciom służby dworskiej, które ukończyły szkołę elementarną, opłacał dalszy ciąg nauki. Dzięki jego działaniom bezrobocie w okolicznych wsiach zostało znacząco zniwelowane[6][8].
Oprócz ziemi posiadał również kamienicę w Poznaniu, przy dzisiejszej ulicy Kościuszki, i w Warszawie na rogu ulicy Nowogrodzkiej i Kruczej, a także place budowlane w Wierzbnie[1]. Jako jedyny spadkobierca ojca i opiekun matki zajmował się również gospodarowaniem majątkami w Brodnicy i Grabianowie[8].
Działalność polityczna[edytuj | edytuj kod]
Od 1916 roku był członkiem Rady Gminy w Kazimierzu Biskupim[9]. W czasie dwudziestolecia międzywojennego był członkiem Rady Gminnej i Powiatowej, Wydziału Powiatowego w Koninie oraz Izby Rolniczej w Łodzi. Był politycznie związany z Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem[10]. W 1918 roku powierzono mu kierownictwo Zarządu Cywilnego Powiatu Konińsko-Słupeckiego, jednak zrezygnował z tego stanowiska już po trzech dniach[6]. Mimo rezygnacji w dalszym ciągu utrzymywał relacje z władzami powiatu słupeckiego. Działał w słupeckiej Komisji Opieki Społecznej, występując wielokrotnie z wnioskami dotyczącymi pomocy dla bezrobotnych, i Komisji Drogowej[1][11].
W 1935 roku został senatorem IV kadencji (1935–1938) z województwa łódzkiego. Pracował w komisjach: administracji (1935–1936), rolnej (1937) i skarbowej (1937)[10][12][13][14]. W lutym 1937 roku dołączył do Obozu Zjednoczenia Narodowego[15].
Działalność społeczna[edytuj | edytuj kod]
Stanisław Mańkowski czynnie angażował się w działalność społeczną. Przyczynił się do powstania 15 szkół powszechnych[1], w tym m.in. placówka edukacyjna w Kozarzewie. W 1909 roku był współzałożycielem i pierwszym prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Kazimierzu Biskupim[9], a w 1910 roku także współinicjatorem powstania spółki, która dwa lata później uruchomiła cukrownię w Gosławicach (w latach 1925-1928 wchodził w skład Zarządu Towarzystwa Cukrowni i Rafinerii „Gosławice” S.A.)[16]. Zakładał kókła rolnicze[1]. Był ofiarodawcą składek dla przytułku starców i schroniska dla sierot Towarzystwa Dobroczynności w Koninie[1]. Wspomagał bezpłatną kuchnię dla najbiedniejszych w Koninie. Był jednym z głównych ofiarodawców Oddziału Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet w Kleczewie, zajmującego się pomocą dla najbiedniejszych[1]. W czasie I wojny światowej zapewniał opiekę setce dzieci pochodzących z Łodzi i Pabianic, zapewniał również wsparcie działaczom Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Organizacji Wojskowej[9]. Po 1918 roku organizował także wsparcie dla byłych jeńców wojennych z obozu jenieckiego pod Strzałkowem[17]. Na początku lat dwudziestych oddał gminie Kazimierz Biskupi ziemię z przeznaczeniem na budowę stacji kolejowej[1]. Oprócz tego skutecznie działał na rzecz budowy dróg bitych, łączących Kazimierz z innymi miejscowościami: Słupcą, Kleczewem i Goliną[1].
Wraz z żoną angażował się w działalność katolickiego Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej i Akcji Katolickiej[18]. Był prezesem miejscowego Związku Ziemian oraz czynnym członkiem Centralnego Towarzystwa Rolniczego i Zrzeszenia Właścicieli Lasów. Wspierał Powiatowy Komitet Funduszu Pracy i Fundusz Obrony Narodowej[19][1]. W 1935 roku został przewodniczącym Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Społecznych Powiatu Konińskiego[6][8][20][21][11]. W tym samym roku wszedł w skład Prezydium Komitetu Zlotowego Jubileuszowego Zlotu Harcerstwa Polskiego w Koninie[1]. Pełnił funkcję prezesa Związku Leśników i Związku Hodowców Koni. Był także inicjatorem powstania w Kazimierzu Biskupim oddziału Związku Strzeleckiego[22], dla którego był również prezesem i darczyńcą[1]. Wspierał także działalność Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Na potrzeby organizacji paramilitarnych wybudował w Kazimierzu strzelnicę[1]. Był także jednym z ofiarodawców sztandaru Związku Podoficerów Rezerwy w Koninie[1]. Jako członek diecezjalnego Zarządu Katolickiego Stowarzyszenia Mężów inicjował rekolekcje dla mężczyzn[1]. W latach 30. XX wieku był prezesem Fundacji Mańkowskich[9].
Przez długie lata starał się o powrót kamedułów do zniszczonego klasztoru położonego na terenie Bieniszewa, który musieli opuścić, pod przymusem ze strony zaborcy, w XIX wieku. W 1932 roku odremontował pierwszą wieżę kościelną, nakrywając ją hełmem z blachy miedzianej, na którym osadzono w pozłacanej kuli krzyż, odnaleziony w klasztornych katakumbach. W 1936 roku przekazał kamedułom kościół wraz z dwoma pozostałymi jeszcze w całości budynkami klasztornymi oraz przylegającą do nich ziemią (w większości pokrytą lasem) o powierzchni 6,5 ha[23][14].
Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie; 2 kwietnia 1937) - za zasługi na polu pracy społecznej[24]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1932) - za zasługi na polu pracy społecznej i samorządowej[25]
- Złoty Krzyż Zasługi (20 grudnia 1927) - za zasługi na polu pracy narodowej, społecznej i samorządowej[26]
- Order Zasługi Rolniczej (Francja; 1933)[10]
Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w rodzinie Wacława Henryka Mańkowskiego (ur. 1850, zm. 1909) i Antoniny z Chłapowskich (ur. 1852 lub 1864, zm. 1936)[3]. Miał brata Kazimierza Ignacego oraz trzy siostry: Marię, Teklę i Jadwigę[27][8].
Ożenił się 5 lipca 1904 roku w Wilnie[1] z Wandą Plater-Zyberk (1884–1966), z którą miał dziewięcioro dzieci[16]:
- Marię (1905–1962) - późniejszą Mycielską;
- Wojciecha (1907–1996);
- Kazimierza (1908–1988) - działacza konspiracji antyniemieckiej;
- Antoniego (1909–1991) - ostatniego właściciela majątku Kazimierz Biskupi[1];
- Wacława (1914–?) - działacza konspiracji antyniemieckiej;
- Jadwigę (1916–1944) - łączniczkę w Powstaniu Warszawskim;
- Barbarę (1918–2011) - późniejszą Jordan;
- Zygmunta (1920–2009) - działacza konspiracji antyniemieckiej;
- Pawła (1922–1998) - powstańca warszawskiego[5][28][29][30]
Zmarł nagle podczas wizyty u lekarza w Poznaniu[15]. 29 marca 1937 roku został pochowany na cmentarzu parafialnym w Kazimierzu Biskupim[30]. W jego pogrzebie uczestniczyli m.in. ks. Franciszek Szczygłowski (prałat)[1], ks. biskup Karol Radoński[1], Marian Koczorowski (starosta koniński), senator Aleksander Heiman-Jarecki (przedstawiciel Senatu), Ludomił Pułaski (przedstawiciel Związku Leśników) oraz przedstawiciele wielu organizacji lokalnych[15][31].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Jego pamięć uczczono specjalnym posiedzeniem Senatu w dniu 28 maja 1937 roku, na którym przybliżono jego życiorys[1].
W 2019 roku szkoła podstawowa w Kozarzewie przyjęła Stanisława Mańkowskiego za swojego patrona. W tym samym roku placówka odsłoniła tablicę pamiątkową poświęconą swojemu patronowi[20][21].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Jarosław Durka, Z działalności Stanisława Mańkowskiego (1876-1937) - Właściciel majątku w Kazimierzu Biskupim, Polonia Maior Orientalis 2018, T. V, s. 221-231, ISSN 2392-0106
- ↑ a b c d Robert Olejnik, Ziemianin i milioner z kresów, których... Wołodyjowski strzegł [online], LM.pl - pierwszy portal w regionie [dostęp 2022-06-05] (pol.).
- ↑ a b Durka 2018 ↓, s. 221.
- ↑ Durka 2018 ↓, s. 222.
- ↑ a b c Antoni Mańkowski, Wspomnienia mego życia, wyd. wyd 1, Warszawa: Wydawnictwo ODEON, 1997, ISBN 83-900028-8-4
- ↑ a b c d e f Robert Olejnik, Zbudował pałac z dziesiątkami pokoi, własną kaplicą i biblioteką [online], LM.pl – pierwszy portal w regionie [dostęp 2022-06-05] (pol.).
- ↑ Europa w Rodzinie – Spis majątków ziemskich – woj. łódzkie [online], ziemianie.pamiec.pl [dostęp 2022-06-05].
- ↑ a b c d e Robert Olejnik, Zarządzał majątkiem po śmierci brata na polowaniu i zawale ojca [online], LM.pl - pierwszy portal w regionie [dostęp 2022-06-05] (pol.).
- ↑ a b c d Durka 2018 ↓, s. 224.
- ↑ a b c Biblioteka sejmowa – Parlamentarzyści RP: Stanisław Mańkowski. [dostęp 2012-05-25].
- ↑ a b Praca zbiorowa pod redakcją Zbigniewa Chodyły, Dzieje Kazimierza Biskupiego, wyd. 2, Konin: Wydawnictwo „Aspeks”, 2001, ISBN 83-88349-03-1
- ↑ Scriptor (opr.): Sejm i Senat 1935–1938 IV kadencja. Warszawa: nakładem Księgarni F. Hoesicka, 1936, s. 391.
- ↑ Jerzy Jaworski, Blizny, wyd. 1, Marki, wydano nakładem autora, 2018, ISBN 978-83-934718-8-1
- ↑ a b Durka 2018 ↓, s. 228.
- ↑ a b c Durka 2018 ↓, s. 229.
- ↑ a b Durka 2018 ↓, s. 223.
- ↑ Durka 2018 ↓, s. 225.
- ↑ Durka 2018 ↓, s. 226.
- ↑ Jarosław Durka, Mieczysław Seweryn (1895–1940) i Stanisław (1896–1939) Kwileccy – uczestnicy Powstania Wielkopolskiego i właściciele ziemscy, Polonia Maior Orientalis, 2022, T. IX, ISSN 2392-0106
- ↑ a b Senator, społecznik, organizator życia. Szkoła w Kozarzewie nosi imię Stanisława Mańkowskiego. [dostęp 2022-06-05].
- ↑ a b LM.pl, Kozarzew. Szkoła oficjalnie otrzymała imię lokalnego bohatera [online], LM.pl – pierwszy portal w regionie [dostęp 2022-06-05] (pol.).
- ↑ Durka 2018 ↓, s. 227.
- ↑ Robert Olejnik, Który po ponad stu latach zakonników do Bieniszewa sprowadził [online], LM.pl - pierwszy portal w regionie [dostęp 2022-06-05] (pol.).
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 77, poz. 111 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
- ↑ M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 295 „za zasługi na polu pracy społecznej i samorządowej”.
- ↑ M.P. z 1927 r. nr 296, poz. 818 „za zasługi na polu pracy narodowej, społecznej i samorządowej”.
- ↑ Stanisław Mańkowski z Brodnicy h. Zaremba [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2022-06-05].
- ↑ Powstańcze Biogramy - Paweł Mańkowski [online], www.1944.pl [dostęp 2022-06-05] (pol.).
- ↑ Robert Olejnik, Szedł przez kanały dwanaście godzin, jego siostra nie przeżyłađ§ [online], LM.pl - pierwszy portal w regionie [dostęp 2022-06-05] (pol.).
- ↑ a b Stanisław Mańkowski w Wielkiej genealogii Minakowskiego. [dostęp 2012-05-25].
- ↑ Durka 2018 ↓, s. 230.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jarosław Durka, Z działalności Stanisława Mańkowskiego (1876–1937) – właściciela majątku w Kazimierzu Biskupim, Piotr Gołdyn (red.), „Polonia Maior Orientalis”, V, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2018, ISSN 2392-0106.