Teodor Axentowicz – Wikipedia, wolna encyklopedia

Teodor Axentowicz

Teodor Axentowicz w swojej pracowni
Data i miejsce urodzenia	13 maja 1859 Braszów
Data i miejsce śmierci	26 sierpnia 1938 Kraków
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	malarstwo
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Teodor Axentowicz herbu Gryf (ur. 13 maja 1859 w Braszowie, zm. 26 sierpnia 1938 w Krakowie) – polski malarz, rysownik i grafik pochodzenia ormiańskiego^[1], profesor i rektor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie.

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 13 maja 1859 r. w Braszowie w Siedmiogrodzie, w rodzinie polskich Ormian, która w XVII w. otrzymała szlachectwo i herb Gryf (Jaxa). Ojciec Deodat był austriackim urzędnikiem sądowym, matka Agnieszka pochodziła z węgierskiej rodziny Plucharschów. Niedługo po urodzeniu został ochrzczony w obrządku rzymskokatolickim. Gdy Teodor miał trzy lata, jego rodzina zamieszkała we Lwowie. Wtedy też urodziła się jego siostra Helena^[2].

W latach 1878–1882 Axentowicz kształcił się w Monachium (w połowie października 1878 r. zgłosił się do Akademii Sztuk Pięknych – Antikenklasse)^[3], 1882–1895 studiował w Paryżu (pracownia Carolusa-Durana^[4]). Pracował jako ilustrator w czasopismach oraz wykonywał kopie obrazów dawnych mistrzów, m.in. Botticellego i Tycjana. W latach 1890–1899 odbył wiele podróży do Londynu i Rzymu, gdzie malował portrety kobiet i polskiej arystokracji. W Anglii poznał Izę z Giełgudów, z którą w 1893 roku wziął ślub. Mieli ośmioro dzieci: urodzony jeszcze w Londynie Filip Tomasz Stanisław, zwany Tomym (1893–1915), zginął pod Łuckiem w 1915 r. jako oficer wojska austriackiego, po jego śmierci powstał obraz „Matka nad grobem syna” (1915 r.); córka Gladys (1896 r.); Jan Bronisław (1898–1967), oficer Wojska Polskiego; Jadwiga (1900 r.); Wanda (1901 r.); Irena /Renia/ (1903 r.); Kazimiera Józefa (1905 r.); Jerzy Archibald (1908 r.)^[5].

W 1894 współpracował z Wojciechem Kossakiem i Janem Styką przy realizacji Panoramy Racławickiej. W 1895 przyjechał do Krakowa, gdzie objął stanowisko profesora w Szkole Sztuk Pięknych, które piastował do 1934. W 1897 założył szkołę malarstwa dla kobiet przy ul. Gołębiej 14, w której uczyli także Stanisławski i Wyczółkowski^[6]. Był współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, którego celem było organizowanie wystaw; do członków założycieli należeli także: Józef Chełmoński, Julian Fałat, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer, Jan Stanisławski, Włodzimierz Tetmajer, Leon Wyczółkowski i Stanisław Wyspiański. Był również jednym ze współzałożycieli Towarzystwa Przyjaciół Muzeum Narodowego w Krakowie, powstałego w 1903 r. z inicjatywy Axentowicza, Feliksa Jasieńskiego, Feliksa Kopery i Leona Wyczółkowskiego^[7].

W 1910 został rektorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Od 1928 członek honorowy Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Wystawiał swe prace m.in. w Berlinie (1896, 1913), St. Louis (1904), Monachium (1905, 1935), Londynie (1906), Wiedniu (1908), Rzymie (1911), Wenecji (1914, 1926), Paryżu (1921), Chicago (1927), Pradze (1927). Przed 1923 był prezesem honorowym Związku Polskich Artystów Plastyków w Krakowie^[8].

Zmarł 26 sierpnia 1938^[9]. Pochowany na cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera XXXVI-płn-12)^[10].

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Axentowicz zdobył uznanie jako portrecista (m.in. Gazda Pająk z Nowego Żywczańskiego, 1934), malarz pięknych kobiet (m.in. Portret damy w czarnej sukni (1906)) oraz autor scen rodzajowych pokazujących obrzędy i obyczaje Hucułów (cenione prace: Pogrzeb Huculski (1882), Święto Jordanu (1893) i Kołomyjka (1895). W latach 1911–1912 wykonał według olejnego szkicu z 1900 r. kompozycję Poselstwo polskie u Henryka Walezego, a także dzieła dotyczące Ormian: Chrzest Armenii (1900) czy Ormianie w Polsce (ok. 1930)^[4][11].

Zajmował się także grafiką ilustracyjną i projektowaniem plakatów wystaw. Był autorem projektu witraża dla katedry ormiańskiej we Lwowie (1895), który nie został zrealizowany. Był również współzałożycielem towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków w Krakowie oraz wiedeńskiej „Secesji” (Secession) i Stowarzyszenia Narodowego Sztuk Pięknych we Francji. W 1906 r. abp Józef Teodorowicz zaprosił Teodora Axentowicza i jego przyjaciela z Akademii, Józefa Mehoffera, do udziału w pracach nad renowacją katedry ormiańskiej we Lwowie. Propozycję poparł komitet przebudowy świątyni. Axentowiczowi zaproponowano zaprojektowanie nowego ołtarza z marmuru oraz mozaiki w absydzie centralnej i ambony.

W 1998 roku w Muzeum Narodowym w Krakowie odbyła się wystawa monograficzna artysty. Towarzyszył jej wyczerpujący katalog^[12].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

• 
  Pod brzemieniem nieszczęścia
• 
  Wizja – wspomnienie; inne tytuły: Starość i młodość, Starzec i zjawa młodej kobiety, Starzec z dziewczyną
• 
  Portret księcia Władysława Czartoryskiego, 1892, Muzeum Narodowe w Krakowie
• 
  Kołomyjka z 1895 roku
• 
  Dama w parku z 1899 roku
• 
  Portret młodej kobiety, 1899–1900, Muzeum Narodowe w Krakowie
• 
  Wiosna z 1900 roku
• 
  Teodor Axentowicz, Nimfa i satyr, po 1900, Muzeum Narodowe w Krakowie
• 
  Portret kobiety w futrze z lisa, 1906, Muzeum Narodowe w Krakowie
• 
  Portret Janiny Poznańskiej z około 1910 roku
• 
  Polskie poselstwo u Henryka Walezego z 1910 roku

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1936)^[13][14]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)^[15]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

• Tadeusz Z. Bednarski: Krakowskim szlakiem Teodora Axentowicza. Kraków: Secesja, 2004, s. 227.
• Teodor Axentowicz – Katalog Wystawy Pośmiertnej TPSP, 1938 R.. 2015-02-06. [dostęp 2015-02-23].
• Teodor Axentowicz. sejm-wielki.pl. [dostęp 2018-03-30].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

• Teodor Axentowicz – malarz, pedagog, społecznik, biografia na portalu NiezlaSztuka.net
• Wirtualne muzeum secesji
• Twórczość Teodora Axentowicza
• Pocztówki z obrazami Teodora Axentowicza w bibliotece Polona