French
DeutschThe Formation of Vegetable Mould through the Action of Worms – Wikipedia, wolna encyklopedia
.png) Okładka pierwszego wydania | |||
| Autor | |||
|---|---|---|---|
| Tematyka | |||
| Wydanie oryginalne | |||
| Miejsce wydania | |||
| Język | |||
| Data wydania | |||
| Wydawca | |||
| |||
The Formation of Vegetable Mould through the Action of Worms (pol. O tworzeniu się gruntu przez działalność robaków[a]) – ostatnia praca naukowa Karola Darwina, opublikowana w 1881, będąca pierwszą poważną rozprawą badawczą poświęconą dżdżownicom.
Praca – ostatnia naukowa rozprawa Darwina – została wysłana do druku w maju 1881 i ukazała się 10 października 1881[1]. Była kontynuacją obserwacji Darwina poczynionych czterdzieści lat wcześniej podczas wakacji u jego wuja, Josiah Wedgwooda. Darwina zastanowił fakt, że kamyki, kawałki węgla drzewnego i inne niegnijące, a stosunkowo duże obiekty pozostawione na powierzchni ziemi, po jakimś czasie powoli się w nią zapadają. Jego wuj zasugerował, że powodem może być ruch gleby wywoływany przez dżdżownice[2] – Darwin rozwinął tę myśl w pracy przedstawionej 1 listopada 1837 na posiedzeniu Londyńskiego Towarzystwa Geologicznego i następnie opublikowanej w On the formation of mould w drugim tomie „Proceedings of the Geological Society of London”[3].
W swojej autobiografii Darwin wspominał:
Posłałem teraz do druku rękopis niewielkiego dziełka „O tworzeniu się gruntu przez działalność robaków”. Jest to przedmiot małego znaczenia, a nie wiem, czy zainteresuje on jakichbądź czytelników, ja zaś bardzo się nim zaciekawiłem. Książka ta stanowi uzupełnienie krótkiej rozprawki, którą przed czterdziestu przeszło lały przeczytałem na posiedzeniu Towarzystwa Geologicznego i która obudziła znów we mnie dawne myśli, dotyczące geologii[4].
Wbrew obawom autora książka była bardzo popularna: pierwsze wydanie w nakładzie 1000 egzemplarzy sprzedało się szybko, do końca roku dodrukowano 5 tys. egzemplarzy[1]. Do lutego 1884 sprzedano 8,5 tys. sztuk[4], a do końca XIX w. – 13 tys. Książka sprzedawała się lepiej niż O powstawaniu gatunków[1]. Już w 1882 ukazały się tłumaczenia rosyjskie, niemieckie, francuskie i włoskie; w 1896 wydano przekład na ormiański (z rosyjskiego), w 1938 – japoński, a w 1954 – chiński[5].
Darwin jako pierwszy zwrócił uwagę na ogromny kumulatywny efekt pracy tysięcy niewielkich organizmów jak dżdżownice. Krytycy uważali jego szacunki za przesadne: oceniał liczebność dżdżownic na ok. 50 tys./akr (124 tys./ha), a ilość ich odchodów na 18 ton rocznie. W rzeczywistości Darwin poważnie nie doszacował liczebności (i efektów działań) pierścienic – ich rzeczywista liczba zbliża się do miliona na akr (2,47 mln/ha)[6].
Książka jest powrotem do jednego z wczesnych zainteresowań Darwina – geologii. Podkreśla w niej znaczenie długotrwałych, powolnych procesów zachodzących za sprawą pozornie mało znaczących organizmów. Wyraźne są paralele między tym dziełem a pierwszą rozprawą naukową Darwina, w której pisał o rafach koralowych, także tworzonych przez niewielkie organizmy. Było to także nawiązanie do teorii długotrwałych procesów geologicznych Charlesa Lyella[2].
Przygotowując książkę, Darwin prowadził metodyczne badania nad zachowaniami dżdżownic, zbierając egzemplarze, przygotowując dziko żyjącym w jego ogrodzie dżdżownicom różne rodzaje pożywienia i sprawdzając ich preferencje; wyciągając liście z norek pierścienic i notując, w jakim położeniu zostały wciągnięte do norki (181 z 277 liści zostało wciągniętych końcem do przodu). Aby zbadać efektywność działań dżdżownic, przygotowywał sztuczną „karmę” – trójkątne kawałki papieru – i obserwował, w jaki sposób zostaną wciągnięte do norek – uprzednio sprawdziwszy osobiście, jaki jest najbardziej efektywny sposób wprowadzenia papierka do wąskiej rurki[7]. Prowadził także szeroką korespondencję z uczonymi z innych krajów, którzy nadsyłali mu okazy i próbki ich odchodów. Dzięki szczegółowym badaniom praca ma wartość naukową do czasów współczesnych i stała się podstawą do rozwoju nauki o skąposzczetach (oligochetologii)[8] oraz nowego działu gleboznawstwa[2].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Książka nie została przetłumaczona na polski, w związku z czym nie ma oficjalnego polskiego tytułu; cytowany tytuł pochodzi z tłumaczenia autobiografii Darwina.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c John van Wyhe (red.): Vegetable Mould and Worms. [w:] The Complete Work of Charles Darwin Online [on-line]. 2002. [dostęp 2016-08-19]. (ang.).
- ↑ a b c Gordon Chancellor: Introduction to Earthworms. [w:] The Complete Work of Charles Darwin Online [on-line]. 2010. [dostęp 2016-08-19]. (ang.).
- ↑ Charles. R. Darwin. On the formation of mould. „Proceedings of the Geological Society of London”. 2, s. 574-576, 1838. (ang.).
- ↑ a b Karol Darwin: Autobiografia Karola Darwina, życie i twórczość. Warszawa: Warszawa: Wydawnictwo Przeglądu Tygodniowego, 1891, s. 58.
- ↑ John van Wyhe (red.): Lista wydań z darwin-online.org.uk. [w:] The Complete Work of Charles Darwin Online [on-line]. 2002. [dostęp 2016-08-19]. (ang.).
- ↑ Stewart 2005 ↓, s. 20-22.
- ↑ Stewart 2005 ↓, s. 26-27.
- ↑ Stewart 2005 ↓, s. 25.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Amy Stewart: The earth moved on the remarkable achievements of earthworms. Chapel Hill, N.C: Algonquin Books of Chapel Hill, 2005. ISBN 978-1-56512-655-8. (ang.).