French
DeutschUlica Krzywe Koło w Warszawie – Wikipedia, wolna encyklopedia
| Stare Miasto | |||||||||||||
 Ulica Krzywe Koło przy Rynku Starego Miasta | |||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||||||||||
| Miejscowość | |||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||
| |||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||
 52°15′02,1″N 21°00′42,2″E/52,250574 21,011732 | |||||||||||||
Ulica Krzywe Koło w Warszawie – jedna z ulic warszawskiego Starego Miasta, biegnąca od Rynku Starego Miasta do ul. Nowomiejskiej.
Nazwa ulicy pochodzi od załamania pod kątem prostym jej biegu, warunkowanego przebiegiem murów obronnych.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Wytyczona około 1300 i wzmiankowana jako Curvae Rotae, Curva Rota, Crzive Colo ulica Krzywe Koło była początkowo uliczką gospodarczą dla posesji umiejscowionych przy Rynku Starego Miasta. Zabudowę jej nieparzystej, przyrynkowej pierzei stanowiły oficyny i zabudowania gospodarcze. Tu w pierwszej połowie XIV wieku powstał pierwszy murowany dom w Starej Warszawie, będący zapewne siedzibą wójta. Jego pozostałości odnaleziono w piwnicach kamienicy Benońskiej pod nr. 6, której pierwszym właścicielem był wzmiankowany po 1499 krawiec Biały Xiądz.
Według jednej z warszawskich legend w piwnicy jednej z kamienic przy Krzywym Kole mieszkał Bazyliszek[1][2].
Po 1379 u zbiegu ulic Krzywe Koło i Brzozowej wybudowano Wieżę Marszałkowską zwaną też Okrągłą. Pozostała zabudowa jeszcze w XV wieku była wyłącznie drewniana; u zbiegu z ul. Nowomiejską rozciągał się ogród. Pierwsze murowane, późnogotyckie kamieniczki powstały przy ulicy dopiero w XVI wieku.
Po wielkim pożarze Starej Warszawy w 1607 domy odbudowano, nadając kamienicom cechy późnego renesansu i wczesnego baroku[3]. Obiekty te liczyły zazwyczaj po dwie kondygnacje, po 1700 nierzadko trzy. Północna pierzeja długo była zabudowana domostwami drewnianymi, dopiero w XVIII wieku powstały przy niej murowane kamieniczki.
Mieszkańcami Krzywego Koła w średniowieczu byli drobni cechowi rzemieślnicy. W 1566 odnotowano istnienie browaru na posesji nr 1.
Od 1647 pod nr 14 znajdowały się poczta i zajazd wozów pocztowych[3]. Była to pierwsza poczta w Warszawie[4].
Kamienica pod nr. 6 w 1652 przeszła we władanie benonitów, którzy urządzili w niej działającą niemal przez 200 lat szkołę dla sierot.
W drugiej połowie XVII wieku rozpoczął się proces stopniowej zabudowy uliczki przymurnej na tyłach zabudowań parzystej pierzei Krzywego Koła.
W XVIII wieku mieszkańcami ulicy stały się też znane warszawskie osobistości: podkomorzy warszawski Stanisław Sobolewski, Jakub Florian Narzymski – wojewoda pomorski; Jan Stefani – muzyk, Andrzej Le Brun – królewski rzeźbiarz. Pod nr. 2 mieściła się pierwsza w Warszawie sztycharnia nut, należąca do kompozytora Jana Engela. W końcu XVIII i na początku XIX wieku przy Krzywym Kole mieściły się liczne drukarnie[3].
Pauperyzację ulicy przyniósł wiek XIX. Co prawda zamieszkiwał wtedy przy Krzywym Kole m.in. znany warszawski cukiernik Karol Wedel, jednak domy w tym czasie nadmiernie nadbudowano, pozbawiając ich przy tym wszelkiego wystroju fasad. Działały tu wówczas liczne drukarnie, a znaczny odsetek ludności Krzywego Koła stanowili w tym czasie Żydzi, parający się handlem i drobnym rzemiosłem.
Począwszy od lat 20. XX w. przy Rynku Starego Miasta wyremontowano pierwsze kamienice dla potrzeb Muzeum Dawnej Warszawy (obecnie Muzeum Warszawy). W latach 30. XX w. kompleks muzealny wchłonął też kamienice przy Krzywym Kole, jednak wybuch II wojny światowej przeszkodził w zakończeniu prac. Zagładę ulicy przyniósł 1944. Ocalały tylko domy 7 i 9, wyremontowane krótko przed wybuchem wojny i wyposażone w ogniotrwałe stropy.
Pozostałą zabudowę ulicy rozebrano po wojnie, rekonstruując następnie w latach 1952–56 tylko domy frontowe, z licznymi błędami i zmianami w stosunku do stanu sprzed zniszczenia. Na powstałym podwórzu w okresie powojennym utworzono lapidarium Muzeum Historycznego m.st. Warszawy. W odbudowanych według projektu Stanisława Żaryna kamienicach 7, 9 i 11 działa Archiwum Państwowe w Warszawie.
W latach 1955–1962 przy ulicy działał Klub Krzywego Koła[5].
Ważniejsze obiekty[edytuj | edytuj kod]
- Archiwum Państwowe w Warszawie (nr 7)
- Instytut Słowacki w Warszawie (nr 12/14a)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Anna Marta Zdanowska, Julia Odnous (wyb. i oprac.): Legendy warszawskie. Antologia. Warszawa: Muzeum Warszawy, 2016, s. 55. ISBN 978-83-62189-80-9.
- ↑ Artur Oppman: Legendy warszawskie. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 978-83-7623-014-6, s. 28, 30.
- ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 393. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Ewa Klekot (red.): Dane warszawskie. Warszawa: Muzeum Warszawy, s. Tab. Pierwsze razy. ISBN 978-83-65777-55-3.
- ↑ Andrzej Friszke, Wstęp [w:] Jan Józef Lipski, Dzienniki 1954-1957, oprac. Łukasz Garbal, Warszawa 2010, ss. 5-24.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Praca Zbiorowa: Katalog Zabytków Sztuki tom XI część 1: Stare Miasto. Instytut Sztuki PAN, 1993, s. 311. ISBN 83-221-0375-1.
- Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1963, s. 99.
- Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 8. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, s. 112. ISBN 83-88372-20-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Archiwalne widoki ulicy w bibliotece Polona