French
DeutschVermont – Wikipedia, wolna encyklopedia
| stan | |||||
| 14. stan od 4 marca 1791 | |||||
 | |||||
| |||||
| Dewiza: Freedom and Unity | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Kod ISO 3166-2 | US-VT | ||||
| Gubernator | Phil Scott (R) | ||||
| Powierzchnia | 24 906 km²[1] | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość | 26,1 os./km² | ||||
| Strefa czasowa | |||||
| Języki urzędowe | de iure brak | ||||
Położenie na mapie USA.svg) | |||||
| Strona internetowa | |||||
Vermont (wym. ⓘ/vərˈmɒnt/) – stan w północno-wschodniej części Stanów Zjednoczonych, położony w regionie Nowej Anglii.
Na północy graniczy z Kanadą, na południu ze stanem Massachusetts, na wschodzie z New Hampshire, a na zachodzie z Nowym Jorkiem.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Pochodzenie nazwy[edytuj | edytuj kod]
Nazwa stanu pochodzi od francuskiego Les Verts Monts, co w dosłownym tłumaczeniu oznacza „zielone wzgórza”. Przydomek stanu, Green Mountain State, nawiązuje do Gór Zielonych.
Kalendarium[edytuj | edytuj kod]
- Tereny obecnego stanu były pierwotnie zamieszkane przez Indian z plemion Irokezów, Algonkinów i Abenaków.
- W 1609 roku na teren dzisiejszego stanu dotarł francuski podróżnik Samuel de Champlain.
- W 1666 roku Francuzi wznieśli Fort St. Anne.
- W 1724 roku powstała pierwsza osada angielska Fort Dummer.
- W latach 1749–1764 władze Prowincji New Hampshire w osobie gubernatora Benninga Wentwortha wydały w sumie 135 aktów (znanych jako New Hampshire Grants) nadających ziemię osadnikom na terenach dzisiejszego Vermontu. Prawa do tej ziemi rościła sobie również Prowincja Nowy Jork. Tereny te decyzją sądu przyznane zostały Nowemu Jorkowi.
- Około 1765 roku do obrony osadników z New Hampshire powstała milicja Green Mountain Boys.
- W 1777 roku Vermont ogłosił się niezależną republiką.
- 4 marca 1791 Vermont został przyjęty jako 14. stan do Unii.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Klimat[edytuj | edytuj kod]
Wilgotny klimat kontynentalny (DFB) strefy umiarkowanej, według klasyfikacji Wladimira Köppena. Zimą występują obfite opady śniegu na terenach górskich.
Warunki hydrologiczne[edytuj | edytuj kod]
Główne rzeki to West River, Otter River, Winooski River.
Miejscowości[edytuj | edytuj kod]
Na terenie stanu Vermont znajduje się 40 miast (city) i wsi (village), w tym 4 o liczbie ludności przekraczającej 10 000, a 18 powyżej 1000 mieszkańców (2022 r.). Lista[3]:
- Burlington (44 595)
- South Burlington (20 624)
- Rutland (15 695)
- Essex Junction (10 917)
- Barre (8430)
- Winooski (8328)
- Montpelier (8023)
- St. Albans (6942)
- Newport (4403)
- Bellows Falls (2770)
- Vergennes (2566)
- Swanton (2381)
- Morrisville (2260)
- North Bennington (1713)
- Enosburg Falls (1350)
- Johnson (1340)
- Lyndonville (1208)
- Poultney (1094)
- Woodstock (939)
- Orleans (788)
- Ludlow (787)
- Manchester (772)
- Jeffersonville (770)
- Barton (741)
- Derby Line (676)
- Derby Center (645)
- Alburgh (611)
- North Troy (608)
- Saxtons River (476)
- Newbury (456)
- Wells River (449)
- Hyde Park (434)
- Westminster (286)
- West Burke (278)
- Marshfield (266)
- Jacksonville (217)
- Cambridge (200)
- Albany (182)
- Old Bennington (134)
- Newfane (93)
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Stan podzielony jest na 14 hrabstw:
- Hrabstwo Addison; siedziba władz: Middlebury,
- Hrabstwo Bennington; siedziba władz: Bennington,
- Hrabstwo Caledonia; siedziba władz: St. Johnsbury,
- Hrabstwo Chittenden; siedziba władz: Burlington,
- Hrabstwo Essex; siedziba władz: Guildhall,
- Hrabstwo Franklin; siedziba władz: St. Albans,
- Hrabstwo Grand Isle; siedziba władz: North Hero,
- Hrabstwo Lamoille; siedziba władz: Hyde Park,
- Hrabstwo Orange; siedziba władz: Chelsea,
- Hrabstwo Orleans; siedziba władz: Newport,
- Hrabstwo Rutland; siedziba władz: Rutland,
- Hrabstwo Washington; siedziba władz: Montpelier,
- Hrabstwo Windham; siedziba władz: Newfane,
- Hrabstwo Windsor; siedziba władz: Woodstock.
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Spis ludności z roku 2010 stwierdza, że stan Vermont liczy 625 741 mieszkańców, co oznacza wzrost o 16 933 (2,8%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2000. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 4,8% populacji, 18,7% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 18,7% to osoby mające 65 i więcej lat. 50,6% ludności stanu stanowią kobiety[4].
Język[edytuj | edytuj kod]
W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami były[5]:
- język angielski – 94,56%,
- język francuski – 1,78%,
- język hiszpański – 1,2%.
Rasy i pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
94,5% mieszkańców stanowi ludność biała (92,9% nie licząc Latynosów), 1,9% ma rasę mieszaną, 1,8% to Azjaci, 1,4% to Afroamerykanie i 0,4% to rdzenna ludność Ameryki. Latynosi stanowią 1,9% ludności stanu[4].
Do największych grup należą osoby pochodzenia francuskiego (20%), angielskiego (16,2%), irlandzkiego (15,8%), niemieckiego (9,5%), „amerykańskiego” (8,4%), włoskiego (7,2%) i szkockiego (5,7%). Liczbę Polaków oszacowano na 22,6 tys. (3,6%)[6].
Religia[edytuj | edytuj kod]
Dane z 2014 r.[7]:
- bez religii – 37% (w tym: 7% agnostycy i 7% ateiści),
- protestanci – 30%:
- baptyści – 7%,
- metodyści – 5%,
- kalwini – 5%,
- pozostali – 13% (głównie: anglikanie, bezdenominacyjni, uświęceniowcy, zielonoświątkowcy, luteranie i adwentyści dnia siódmego),
- katolicy – 22%,
- pozostałe religie – 11% (w tym: mormoni, świadkowie Jehowy, unitarianie, żydzi, buddyści, bahaiści, muzułmanie, prawosławni i hinduiści[8]).
Symbole stanu[edytuj | edytuj kod]
- Dewiza: Freedom and Unity („Wolność i jedność”)
- Symbole: nagórnik, klon cukrowy, koniczyna czerwona
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
- sadownictwo i produkcja syropu klonowego
- hodowla bydła mlecznego
- przemysł: maszynowy, narzędziowy, meblowy i turystyka
Uczelnie[edytuj | edytuj kod]
Inne informacje[edytuj | edytuj kod]
Separatyzm[edytuj | edytuj kod]
Vermont jest jednym z niewielu stanów o tendencjach separatystycznych. W stanie tym istnieje ruch, który chce stworzenia Drugiej Republiki Vermontu; pierwsza istniała w latach 1777–1791, zanim stała się amerykańskim stanem. Vermont jest najbardziej lewicowym stanem Ameryki. Wybory przeważnie wygrywa Partia Demokratyczna, a dodatkowo silne wpływy ma socjaldemokratyczna Progresywna Partia Vermontu.
Prawo o broni oraz inne wolności obywatelskie[edytuj | edytuj kod]
Konstytucja Vermont z 1775 roku, na długo przed Bill of Rights, daje prawa i wolności obywatelskie – jako jedna z pierwszych m.in. głosowania, zniesienia niewolnictwa, publicznego szkolnictwa. Dotyczą one m.in. prawa do posiadania broni – Vermont jest stanem z najlżejszymi ograniczeniami dot. broni. Konstytucja literalnie stwierdza:
„That the people have a right to bear arms for the defence of themselves and the State – and as standing armies in time of peace are dangerous to liberty, they ought not to be kept up; and that the military should be kept under strict subordination to and governed by the civil power”[9][10][11].
Billboardy i reklama[edytuj | edytuj kod]
Vermont jest jednym z 4 stanów Stanów Zjednoczonych zakazujących wznoszenia billboardów[potrzebny przypis].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
- ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Vermont [online], www.census.gov [dostęp 2018-01-04] (ang.).
- ↑ a b City and Town Population Totals: 2020-2022. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-06-18]. (ang.).
- ↑ a b U.S. Census Bureau QuickFacts: Vermont; UNITED STATES [online], www.census.gov [dostęp 2019-02-07] (ang.).
- ↑ Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-02-07].
- ↑ U.S. Census Bureau, SELECTED SOCIAL CHARACTERISTICS IN THE UNITED STATES; 2017 American Community Survey 1-Year Estimates [online], factfinder.census.gov [dostęp 2019-02-07] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-21] (ang.).
- ↑ Adults in Vermont. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-02-07].
- ↑ State Membership Report. The ARDA. [dostęp 2019-02-07].
- ↑ Vermont Gun Laws and Travel Guide [online], www.allstays.com [dostęp 2017-11-27] (ang.).
- ↑ Vermont's Gun Laws - You'll like this one | The High Road [online], www.thehighroad.org [dostęp 2017-11-27] (ang.).
- ↑ Which state has the best gun laws? [Archive] - Calguns.net [online], www.calguns.net [dostęp 2017-11-27] (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
