French
DeutschWładysław Folkierski (ojciec) – Wikipedia, wolna encyklopedia
.JPG) Płaskorzeźba Folkierskiego na Pomniku Polskich Inżynierów w Parque Polonia w Limie | |
| Data i miejsce urodzenia | 24 października 1841 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 24 kwietnia 1904 |
| Zawód, zajęcie | inżynier |
| Odznaczenia | |
 | |
Władysław Folkierski (ur. 24 października 1841 w Warszawie, zm. 24 kwietnia 1904 w Zakopanem) – polski matematyk, inżynier budowlany, uczestnik powstania styczniowego oraz profesor uniwersytetu w Limie w Peru.
Rodzina[edytuj | edytuj kod]
Władysław Folkierski urodził się w Warszawie w 1841 roku ze związku szlachcica herbu Radwan – Piotra Aleksandra Folkierskiego oraz Barbary Rydeckiej. Piotr Folkierski był właścicielem majątku ziemskiego oraz jednym z pionierów stosowania w rolnictwie na terenie Królestwa Polskiego maszyn z napędem parowym[1].
Władysław Folkierski był ojcem profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, również Władysława, a także urodzonych w Peru: Carlosa (ur. 1878), Marii Lucii Elizy (ur. 1879), Marii Julii Eleny (ur. 5 maja 1882) oraz Marii Inès Sophii Trinidad (ur. 3 maja 1884).
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Warszawa, Karlsruhe, Paryż[edytuj | edytuj kod]
Po skończeniu szkoły średniej w Warszawie w wieku dwudziestu jeden lat ukończył studia na wydziale inżynierii Wielkoksiążęcej Badeńskiej Szkoły Politechnicznej w Karlsruhe[2]. Później podjął studia w paryskiej Szkole Dróg i Mostów oraz na Sorbonie[3]. Był współzałożycielem polskiego Towarzystwa Nauk Ścisłych w Paryżu, publikującego dzieła naukowe Polaków na emigracji. W towarzystwie tym pełnił funkcję sekretarza. Był również redaktorem „Pamiętnika Towarzystwa Nauk Ścisłych”.
Gdy w roku 1863 wybuchło powstanie styczniowe, wrócił do kraju i zgłosił się na ochotnika do oddziałów powstańczych. Wcielony został do pułku „Dzieci Warszawy”, gdzie uzyskał awans na kapitana[4]. Po upadku powstania wrócił do Paryża, żeby ukończyć przerwane studia. Ukończył inżynierię dróg i mostów, dodatkowo uzyskując na Sorbonie stopnie naukowe licencjata nauk matematycznych oraz nauk fizycznych[3]. W 1870 roku w Paryżu Folkierski opublikował w dwóch tomach swoją najbardziej znaną pracę Zasady rachunku różniczkowego i całkowego z zastosowaniami, która po latach (w prasowym plebiscycie) została uznana za najlepszą polską książkę naukową XIX wieku[1][5].
W latach 1870–1871 brał udział po stronie francuskiej w wojnie z Prusami. Po klęsce Napoleona III uczestniczył w obronie Paryża, pełniąc funkcję oficera służby elektrotechnicznej, za co został odznaczony Oficerskim Krzyżem Legii Honorowej[3][6]. Po zakończeniu wojny wystąpił z wojska.
Ameryka Południowa[edytuj | edytuj kod]
W 1873 roku na zaproszenie rządu w Limie wyjechał do Peru, gdzie pracował jako inżynier rządowy. Podczas tzw. wojny o Pacyfik pomiędzy połączonymi siłami Boliwii i Peru przeciw siłom Chile, która toczyła się w latach 1879–1884, Władysław Folkierski zajmował się fortyfikacją portów La Punta i Callao. Po wojnie rozbudowywał sieć kolejową w południowym Peru[7]. Rząd tego państwa powierzył mu odbudowę zniszczonej wojną i powodzią linii kolejowej Mollendo–Arequipa–Puno oraz przedłużenie jej do Cuzco, słynącego z licznych zabytków cywilizacji Inków. Wraz z rozbudową kolei polski inżynier kierował również budową linii telegraficznej pomiędzy Puno a Cuzco. Zarządzał również przez pewien czas żeglugą parową na jeziorze Titicaca.
W 1874 opracował własny projekt mostu wiszącego, który był tani w produkcji oraz łatwy do przewożenia i montażu. Jego przeznaczeniem było zapewnienie przepraw mostowych przez górskie i trudne do przekroczenia peruwiańskie rzeki[8].
W latach 1876–1885 wykładał na uniwersytecie w Limie, gdzie unowocześnił nauczanie przedmiotów ścisłych. Po szesnastu latach pobytu w Ameryce Południowej w 1889 roku powrócił do Paryża gdzie w Conservatoire National des Arts et Métiers uczestniczył w wykładach na temat nowej wówczas dziedziny wiedzy – elektrotechniki.
Powrót do Polski[edytuj | edytuj kod]
W 1892 roku podjął decyzję powrotu do ojczyzny, ale ze względu na udział w powstaniu styczniowym nie mógł wrócić do Warszawy, znajdującej się w zaborze rosyjskim, i osiedlił się we Lwowie w zaborze austriackim. Tam pracował m.in. przy budowie kolei na liniach Stanisławów-Woronienka w latach 1894 roku do 1896 roku i Chabówka-Zakopane[9] w 1898 roku do 1899 roku prowadził też roboty inżynierskie przy wodociągach w Kuźnicach[10]. Spoczywa na Cmentarzu na Pęksowym Brzysku w Zakopanem (sektor L-I-50)[11].
Dzieła[edytuj | edytuj kod]
Władysław Folkierski był poliglotą, który opublikował wiele prac naukowych w języku polskim, francuskim oraz hiszpańskim z dziedziny matematyki, mechaniki, geodezji, astronomii oraz meteorologii. Zamieszczał swoje artykuły na te tematy w hiszpańskojęzycznych czasopismach „Anales del Saber”, „Anales Universitarias del Perú” i „Memorias de Ciencias”[1]. Wydał wiele prac naukowych w tym m.in.:
- Zasady rachunku różniczkowego i całkowego z zastosowaniami I i II tom (1870)[12][5],
- O równaniach różniczkowych częściowych jednoczesnych (1873)[13],
- Kilka słów o słownictwie w naukach ścisłych (1873),
- Materyały do słownictwa naukowego polskiego (1875),
- Puentes hamacas (1875),
- Ernest Malinowski i kolej przez Kordylierę Andów (1899),
- Kolej Chabówka-Zakopane i udział kraju w budowie kolei lokalnych (1900)[14].
Materiały archiwalne Władysława Folkierskiego znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-132[15].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
- Płaskorzeźba Władysława Folkierskiego znajduje się na pomniku wdzięczności Polakom w parku nazwanym na ich cześć Parkiem Polonia. Pomnik nazywany Monumento a los Ingenieros Polacos wzniesiony został w 1914 roku w Limie w dzielnicy Jesus Maria. Centralna jego część poświęcona jest Edwardowi Janowi Habichowi na obu bokach znajdują się także rzeźby na cześć innych polskich inżynierów, którzy budowali obiekty w Peru w tym oprócz Folkierskiego także Aleksandra Babińskiego oraz Ksawerego Franciszka Wakulskiego[16].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Bolesław Orłowski: Władysław Folkierski (1841–1904). [w:] Inżynierowie polscy XIX i XX wieku, 100 najwybitniejszych polskich twórców techniki (red. Józef Piłatowicz) [on-line]. Polskie Towarzystwo Historii Techniki, 2001. s. 72–75. [dostęp 2014-02-21]. (pol.).
- ↑ Bolesław Orłowski: Nie tylko szablą i piórem. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1985, s. 169. ISBN 83-206-0509-1.
- ↑ a b c Władysław Folkierski. W: Bolesław Orłowski: Polacy na szlakach techniki. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1985, s. 90–97.
- ↑ Żychliński Ludwik, Pamiętniki byłego dowódzcy dzieci warszawskich i byłego naczelnika sił zbrojnych powiatów warszawskiego i rawskiego, 1885, s. 127 i 179 [dostęp 2016-10-23].
- ↑ a b Władysław Folkierski: Zasady rachunku różniczkowego i całkowego z zastosowaniami. [w:] Książka w katalogu HINT [on-line]. hint.org.pl. [dostęp 2014-04-09]. (pol.).
- ↑ Nazwisko Folkierskiego na liście odznaczonych Legią honorową. Archives nationales site de Paris. [dostęp 2014-04-08]. (fr.).
- ↑ Maciej Iłowiecki: Dzieje nauki polskiej. Warszawa: Interpress, 1981, s. 199. ISBN 83-223-1876-6.
- ↑ Bolesław Orłowski: Osiągnięcia inżynierskie wielkiej emigracji. Warszawa: Instytut Nauki, Oświaty i Nauki PAN, 1992. ISBN 83-900482-4-8.
- ↑ Franciszek Chłapowski: Władysław Folkierski: wspomnienie pośmiertne. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie, 1904.
- ↑ Krzysztof Czyżewski, Bartłomiej Kaczorowski (red.), Wielkie biografie. 3: Odkrywcy, wynalazcy, uczeni, Encyklopedia PWN, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008, s. 365, ISBN 978-83-01-15108-9 [dostęp 2024-02-13].
- ↑ Cmentarz na Pęksowym Brzysku w Zakopanem - wyszukiwarka osób pochowanych [online], zakopane-parafia.grobonet.com [dostęp 2021-12-17].
- ↑ Władysław Folkierski: Zasady rachunku różniczkowego i całkowego z zastosowaniami (…). Paryż: Biblioteka Kórnicka, 1870.
- ↑ Władysław Folkierski: O Równaniach różniczkowych częściowych jednoczesnych. Paryż: Towarzystwo Nauk Ścisłych, 1873.
- ↑ Władysław Folkierski: Kolej Chabówka-Zakopane i udział kraju w budowie kolei lokalnych. Warszawa: Towarzystwo Politechniczne, 1900.
- ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-02-28].
- ↑ Nowy stary park w rocznicę nawiązania stosunków z Polską. kochamyperu.pl. [dostęp 2014-04-08]. (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Wielka encyklopedia PWN, Warszawa 2001-2005