Willamette (rzeka) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Willamette River
Ilustracja
Rzeka Willamette widziana z Parrot Mountain
Kontynent

Ameryka Północna

Państwo

 Stany Zjednoczone

Rzeka
Długość 301 km
Powierzchnia zlewni

29 730 km²

Średni przepływ

900 m³/s

Źródło
Współrzędne

44°01′23″N 123°01′25″W/44,023056 -123,023611

Ujście
Recypient Kolumbia
Miejsce

Portland

Współrzędne

45°39′10″N 122°45′53″W/45,652778 -122,764722

Mapa
Mapa rzeki
Położenie na mapie Oregonu
Mapa konturowa Oregonu, po lewej znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „ujście”
Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych
Mapa konturowa Stanów Zjednoczonych, blisko lewej krawiędzi u góry znajduje się punkt z opisem „źródło”, powyżej na prawo znajduje się również punkt z opisem „ujście”
Multimedia w Wikimedia Commons

Willamette River − jeden z głównych dopływów rzeki Kolumbii, dostarczający 12-15% jej zasobów wodnych. Rzeka ma 301 km długości i w całości znajduje się w północno-zachodnim Oregonie w Stanach Zjednoczonych płynąc w kierunku północnym pomiędzy pasmami Gór Nadbrzeżnych i Kaskadowych. Rzeka i jej dopływy mają swoje źródła w żyznej dolinie Willamette, zamieszkiwanej przez dwie trzecie populacji Oregonu. Znajdują się tu stolica stanu Salem i jego największe miasto Portland. Portland leży u ujścia Willamette do Kolumbii.

Zlewnia Willamette, utworzona przez ruchy litosfery ziemskiej około 35 milionów lat temu, a następnie przeobrażana na skutek aktywności wulkanicznej i erozji, została w znacznym stopniu zmodyfikowana przez katastrofalną powódź glacjalną, jaka miała miejsce na tych terenach pod koniec ostatniego zlodowacenia. Ludzie pojawili się tam ponad 10 tysięcy lat temu. Wtedy, w dolnym biegu rzeki i u jej ujścia, powstały liczne wioski plemienne.

Bogata w osady, których dostarczyła powódź, a do chwili obecnej zasilana przez obfite opady deszczu z zachodnich zboczy Gór Kaskadowych, dolina Willamette jest jednym z najżyźniejszych regionów rolniczych Ameryki Północnej. Z tego powodu stała się w XIX wieku celem pionierów wędrujących wzdłuż oregońskiego szlaku. Rzeka była w owym czasie ważną arterią komunikacyjną, jakkolwiek wodospad, grodzący ją tuż powyżej Oregon City, stanowił poważną przeszkodę dla łodzi. Obecnie wodospad nie stanowi już przeszkody. Rzekę przecina w ponad pięćdziesiąt mostów.

Główny nurt[edytuj | edytuj kod]

Górne dopływy Willamette mają źródła w górach na południe i południowy wschód od Eugene i Springfield. Od zbiegu Middle Willamette i Coast Willamette w pobliżu Springfield, główny nurt rzeki płynie meandrami głównie na północ pokonując odległość 301 km, by wpaść do rzeki Kolumbii. Dwie najbardziej znaczące zmiany biegu rzeki znajdują się w miejscowości Newberg, gdzie Willamette skręca gwałtownie na wschód i około 24 km poniżej tego miasta, gdzie ponownie obiera kierunek północny. W pobliżu ujścia, na północ od śródmieścia Portland, rzeka dzieli się na dwa kanały opływające wyspę Sauvie[1]. Jako wykorzystywane dla celów żeglugowych, kanały te są zarządzane przez rząd federalny Stanów Zjednoczonych. Kanał główny, głębokości 12 m i szerokości do 580 m[2][3], łączy się z Kolumbią około 163 km powyżej ujścia tej ostatniej do Oceanu. Kanał ten stanowi główną drogę wodną dla portu w Portland i nadrzecznych stref przemysłowych. Mniejsza odnoga rzeki, Multnomah Channel, ma 34 km długości, około 180 m szerokości i 12 m głębokości. Wpada do Kolumbii około 23 km bliżej jej ujścia, w pobliżu miejscowości St. Helens w hrabstwie Columbia[2][3][4]. Multnomah jest wykorzystywana przede wszystkim dla celów rekreacyjnych[5][6].

Głównymi dopływami, od źródeł Middle i Coast Wilamette do ujścia poniżej Portland, są rzeki McKenzie, Marys, Calapooia, Santiam, Luckiamute, Molalla i Clackamas (prawe) oraz Long Tom, Yamhill i Tualatin (lewe)[7].

Rozpoczynając się na wysokości 134 m n.p.m., główny nurt rzeki opada 130 m pomiędzy źródłami a ujściem, czyli około 0,4 m na kilometr[8]. Spadek jest nieco większy na odcinku od źródeł do Albany niż pomiędzy Albany a Oregon City[9]. U wodospadu pomiędzy West Linn i Oregon City rzeka opada gwałtownie o około 12 m[9]. Na ostatnim, dolnym odcinku spadek jest bardzo niewielki i zakłócany działalnością pływową Oceanu Spokojnego na Kolumbii[9]. Szerokość głównego nurtu Willamette waha się w granicach 100-200 metrów[9].

Dorzecze[edytuj | edytuj kod]

Dorzecze rzeki Willamette obejmuje obszar 29 730 km², co stanowi 12% powierzchni Oregonu[10]. Ograniczone od zachodu przez pasmo Gór Nadbrzeżnych i Kaskadowych od wschodu, ma około 290 km długości i 160 km szerokości[10]. Wysokość względem poziomu morza sięga od 3199 m (Mount Jefferson w Górach Kaskadowych) do 3 m n.p.m. u ujścia do Kolumbii[10].

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwsi mieszkańcy[edytuj | edytuj kod]

Willamette przy połączeniu z rzeką Molalla

Przez co najmniej 10 000 lat nad brzegami Willamette i jej dopywów zamieszkiwały liczne plemiona Indian, a wśród nich Kalapuya, Czinukowie i Klakamasowie[11]. Klakamasowie mieszkali w północno-wschodniej części doliny, w większości nad rzeką Clackamas (która od nich wzięła swą nazwę). Terytorium Chinooków objęło − choć nie wiadomo kiedy − całe północne ziemie dorzecza aż po rzekę Kolumbię. Nazwa doliny i rzeki, Willamette, jest autochtonicznego pochodzenia i stanowi zapis nazwy głównej wioski Klakamasów w języku francuskim[7]. Języki tubylcze Oregonu były z sobą spokrewnione[12], więc nazwa mogła być także wywiedziona z dialektu Indian Kalapuya[13].

W połowie XIX wieku plemię Kalapuya liczyło od dwóch do trzech tysięcy osób podzielonych na kilka (8-16) grup[14]. Klakamasów było w tym czasie nie więcej niż 1800[15]. U.S. Census Bureau przyjmuje, że populacja Chinooków sięgała 5000 głów[16], choć nie wszyscy Chinookowie mieszkali w dolinie Willamette[17]. Populacja Indian doliny w omawianym okresie nie przekraczała 15 000 osób[7].

Tubylcze ludy żyjące nad rzeką Willamette prowadziły różny tryb życia. Te z dolnego biegu rzeki, bliżej wybrzeża Pacyfiku, żyły najczęściej z rybołówstwa. Najważniejszą dla nich rybą był łosoś, który stanowił istotny element wymiany z handlarzami futer. Plemiona z górnego biegu rzeki również łowiły łososie i pstrągi, często budując tamy na dopływowych strumieniach, ale zajmowały się głównie uprawą roli. Ogólnie rzecz biorąc plemiona doliny Willamette prowadziły osiadły tryb życia. Chinookowie mieszkali w dużych, drewnianych chatach[18], praktykowali niewolnictwo i mieli dobrze zorganizowany system kastowy[18]. Plemiona z południa były w większości wędrowne, przemieszczając się z miejsca na miejsce wraz ze zmianami pór roku. Znane były z kontrolowanego wypalania łąk i zagajników dla zyskania terenów pod uprawę roślin (szczególnie kamasji)[19].

Handlarze futer[edytuj | edytuj kod]

Rzeka Willamette po raz pierwszy pojawiła się w zapiskach brytyjskiego porucznika Williama Broughtona, uczestnika ekspedycji George'a Vancouvera[20]. Od XVIII do połowy XIX wieku na północnych wybrzeżach Oceanu Spokojnego i na uchodzących doń rzekach kwitł handel futer, przy czym traperzy (głównie kanadyjscy Francuzi) pracowali dla Kompanii Zatoki Hudsona i Kompanii Północno-Zachodniej, polując głównie na bobry i wydry. Futra tych zwierząt osiągały zawrotne ceny tak w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie, jak i w Europie i na Dalekim Wschodzie, ze względu na swą „gęstość, połysk, luksusowy wygląd i nieprzepuszczalność wody”[21]. W tym czasie powstał szlak Oregon-Kalifornia. Droga ta, o długości prawie 1000 km, zaczynała się u ujścia Willamette w okolicach dzisiejszego Portland i biegła przez dolinę Willamette, Góry Kaskadowe i Góry Siskiyou, by przez Dolinę Sacramento dotrzeć do San Francisco[22].

XIX wiek[edytuj | edytuj kod]

W roku 1805 Ekspedycja Lewisa i Clarka przebyła wiele tysięcy kilometrów, by skartować i zbadać niedawno pozyskane Terytorium Luizjany i Krainę Oregonu, zamieszkiwane przez północnoamerykańskich Indian i nielicznych osadników z Francji i Wielkiej Brytanii. Ekspedycja pokonała wprawdzie rzekę Kolumbia w górę i w dół jej biegu, ale nie dostrzegła szerokiego ujścia Willamette, jednego z największych dopływów Kolumbii. Dopiero w kwietniu 1806 roku inny badacz, William Clark, opierając się na informacjach uzyskanych od tubylców, odkrył ją dla Europejczyków. Kolejna wyprawa, sponsorowana przez władze, przemierzyła dolinę Willamette w roku 1841, podróżując wzdłuż pasma Siskiyou. Jej członkowie odnotowali, że Indianie łowią w wodospadzie na Willamette znaczne ilości łososia[23].

W połowie XIX wieku żyzna gleba, ciepły klimat i bogactwo ryb w rzekach doliny Willamette zaczęły przyciągać coraz większe ilości osadników ze wschodu Stanów Zjednoczonych[24]. Wielu z nich wędrowało szlakiem oregońskim, który zaczynał się w Independence (Missouri), a kończył w wielu różnych miejscach przy ujściu Willamette River. Chociaż ludzie wędrowali do Oregonu od roku 1836, migracja na wielką skalę rozpoczęła się dopiero w 1843 roku, kiedy na szlak ruszyło blisko tysiąc pionierów. W ciągu następnych 25 lat około 500 000 ludzi przemierzyło szlak oregoński[24].

Oregon City ok. 1867; w tle wodospad

W latach dwudziestych XIX wieku u stóp Wodospadu Willamette powstała osada Oregon City. Prawa miejskie otrzymała w roku 1844, stając się tym samym pierwszym miastem na zachód od Gór Skalistych. John McLoughlin, przedstawiciel Kompanii Zatoki Hudsona, był jednym z założycieli miasta[25]. McLoughlin starał się przekonać rząd brytyjski (wciąż sprawujący władzę nad tym obszarem), by dopuścił do osadzania się Amerykanów, co było wbrew polityce Kompanii[26]. Oregon City prosperowało dzięki papierni napędzanej wodami Wodospadu Willamette, ale jednocześnie wodospad tworzył nieprzekraczalną barierę dla żeglugi rzecznej[27].

Gdy w roku 1851 powstało Portland, szybko stając się największym miastem Oregonu, Oregon City zaczęło powoli tracić znaczenie jako gospodarczy i polityczny ośrodek stanu. W latach pięćdziesiątych na Willamette pojawiły się parowce, które jednak nie mogły pokonać wodospadu[28]. W rezultacie żegluga na Willamette była podzielona na dwa odcinki: dolny, 43-kilometrowy z Portland do Oregon City − który zapewniał łączność z systemem żeglugowym rzeki Kolumbia − i górny na całej niemal długości Willamette[29]. Każda łódź, której właściciel uważał za niezbędne przebycie wodospadu, musiała być przenoszona. To doprowadziło do powstania kilku firm specjalizujących się w przenoszeniu jednostek pływających[30]. W roku 1873 wybudowano omijający wodospad kanał żeglugowy ze śluzami, co ułatwiło nawigację pomiędzy dolnym i górnym odcinkiem rzeki. Obecnie kanał jest rzadko używany.

W latach pięćdziesiątych XIX wieku osadnicy, poszukujący nowych ziem pod uprawę, zaczęli wkraczać na tereny indiańskie. W dolinach rzek Umpqua i Rogue dochodziło do starć, co skłoniło władze stanowe do usunięcia Indian siłą[31]. W 1855 roku Joel Palmer, prawnik z Oregonu, wymusił na plemionach z doliny Willamette zawarcie traktatu, na mocy którego Indianie oddali swe ziemie białym, po czym zostali osadzeni w rezerwacie[32].

Współczesność[edytuj | edytuj kod]

Do roku 1910 na rzekach zlewni Willamette zbudowano 15 dużych i wiele mniejszych zapór. Przy większości z nich istnieją elektrownie wodne, a jeziora zaporowe, będące miejscem rekreacji, pozwalają kontrolować bieg rzeki i zapobiegać powodziom.

Porozumienie z roku 1991, zawarte przez miasto Portland i stan Oregon, zmierzające do ostatecznego zmniejszenia zagrożenia powodziowego[33] doprowadziło do uruchomienia tzw. Big Pipe Project. To zamierzenie, zrealizowane w 2011 roku kosztem 1,44 mld USD[34], odseparowało kanalizację miejską od kanalizacji burzowej, która w przeszłości powodowała zalewanie miasta. W roku 2011 miasto Portland uznało, że Big Pipe zmniejszy w przyszłości zagrożenie powodziowe o 94%[35].

W roku 1998 rzeka Willamette została uznana przez prezydenta Billa Clintona za jedną z czternastu rzek amerykańskiego dziedzictwa[36].

Zapory[edytuj | edytuj kod]

Detroit Dam jest największą zaporą wodną w dorzeczu Willamette River

Na dopływach Willamette znajduje się ponad dwadzieścia zapór, nie licząc dziesiątek jazów, śluz i kanałów, które pozwalają lepiej kontrolować skłonną do wylewów rzekę.

Jedyną zaporą w głównym nurcie rzeki jest zapora przy Wodospadzie Willamette powyżej Oregon City, niska konstrukcja typu grobla na samej krawędzi wodospadu, która kieruje wodę do turbin hydroelektrowni, papierni i innych zakładów przemysłowych[37]. Kanał żeglowny, ze śluzami pozwalającymi omijać wodospad, powstał w roku 1873[20].

Zapory na głównych dopływach Willamette to głównie duże, kontrolujące poziom wody i dostarczające energii elektrycznej konstrukcje. Trzynaście z nich zostało zbudowanych i jest utrzymywanych przez Korpus Inżynieryjny Armii Stanów Zjednoczonych (USACE) w ramach projektu „Willamette Valley”[38], a 11 z nich produkuje energię elektryczną[39].

Zapory kontrolujące poziom wód, a obsługiwane przez USACE, teoretycznie mogą zatrzymać do 27% wylewów Willamette. Używane są do regulacji przepływu rzek, jak również do zapobiegania powodziom i zwiększenia poziomu wód w rzekach późnym latem i jesienią[20][37][40][41]. Zapora Detroit Dam na North Santiam River jest największą z nich. Ma 141 m wysokości i może zgromadzić 561 mln m³ wody[42].

Inne większe zapory w dorzeczu Willamette są własnością firm prywatnych; na przykład kilka hydroelektrowni na rzece Clackamas należy do Portland General Electric, głównego dostawcy energii elektrycznej dla największego miasta stanu[43].

Powodzie[edytuj | edytuj kod]

Vanport City w czerwcu 1948

Zasilana wodami rzek płynących z wilgotnych wiosną i wczesnym latem, a bardzo śnieżnych zimą Gór Kaskadowych, Willamette River jest niezwykle trudna do opanowania i często występuje z brzegów.

W roku 1861 gwałtowne deszcze i wysokie temperatury, przy znacznie grubszej niż zazwyczaj pokrywie śnieżnej w górnych partiach Gór Kaskadowych, spowodowały największą powódź w historii rzeki Willamette. Jak pisał świadek katastrofy „cała dolina Willamette zniknęła pod wodą”[44]. Od Eugene do Portland tysiące hektarów bogatych gruntów rolnych zostało zniszczonych, a wiele miast w dolinie poważnie ucierpiało. Ta „Wielka Powódź”, jak ją wówczas nazwano, przyniosła ogromne szkody dla działalności człowieka, bowiem działalność ta miała miejsce w nadrzecznej dolinie, która zapewniała łatwy dostęp do transportu wodnego i najlepsze dla rolnictwa ziemie. Powódź z 1861 roku niosła − w czasie największego nasilenia − 18 000 m³ wody na sekundę, więcej niż Missisipi w czasie powodzi w XXI wieku, czyniąc niezdatnymi do użytku 1430 km² terenów[44][45].

Latem 1866 roku Willamette osiągnęła 6,4 m ponad „najniższym poziomem wody” (patrz: pływy morskie), a były też inne oznaki możliwej powodzi. Wody Kolumbii podniosły się tak, że nawet wysoko położone miasto The Dalles było bliskie zalania[46].

Powódź nawiedziła Willamette zimą roku 1890, kiedy to rzeka gwałtownie przybrała, by zaraz gwałtownie opaść[47][48]. Główna ulica Portland znalazła się całkowicie pod wodą, szlaki komunikacyjne w Górach Kaskadowych zostały poprzecinane, a wiele linii kolejowych zostało zamkniętych[48].

W latach czterdziestych XX wieku Willamette nadal zalewała dolinę. W grudniu 1942 roku zniszczyła pięć mostów w hrabstwie Lane[49], powodując siedem ofiar śmiertelnych w Portland i zmuszając mieszkańców Eugene do ewakuacji[50][51]. W listopadzie 1946 roku powódź o mniejszej sile dotknęła Corvallis[52], ale w maju 1948 roku potężna fala całkowicie zniszczyła Vanport City, zabierając 15 jego mieszkańców[53][54], a w grudniu tego samego roku ledwie uniknęło zalania Salem[55].

Chociaż do połowy stulecia Willamette została uregulowana i zabezpieczona systemem zapór, śluz, kanałów i wałów przeciwpowodziowych, nadal zdarzały się potężne powodzie. Taka powódź, spowodowana przez silne burze, nastąpiła przed Bożym Narodzeniem 1964 roku. Willamette i inne rzeki wystąpiły z brzegów zalewając blisko 620 km² okolicznych terenów[56]. Przed świtem 21 grudnia Willamette osiągnęła poziom 9 m, czyli wyżej niż 8,5-metrowy wał przeciwpowodziowy miasta Portland. Zginęło 15 osób, a około 8 tysięcy musiało opuścić swe domy i szukać schronienia gdzie indziej[57].

24 grudnia prezydent Lyndon B. Johnson przyznał pomoc federalną ofiarom powodzi, a Willamette ciągle przybierała[58]. Przez następne dwa dni rzeka opadała, ale 27 grudnia miała 9,1 m, blisko 4 m powyżej stanu alarmowego[59]. Zagrożenie powodziowe utrzymywało się przez cały styczeń 1965 roku[60].

W lutym 1996 roku bardzo obfite, ciepłe deszcze, przygnane przez subtropikalny prąd strumieniowy, uwolniły masy wody z zalegającej górne partie dorzecza Willamette pokrywy śnieżnej. W tych warunkach, podobnych tym z roku 1861, Dolina Willamette doznała jednej z najkosztowniejszych katastrof w swoich dziejach[61], ale zniszczony obszar był mniejszy niż w 1964 roku: około 470 km²[56].

450 betonowych ścian przeciwpowodziowych, które wzniesiono podczas lutowej powodzi (każda ważyła około 2,5 t), usunięto w kwietniu[62]. W październiku zastąpiła je większa, stalowa ściana, której budowa kosztowała miasto blisko 300 000 USD. Nowa ściana składa się z ruchomych płyt o grubości 6,4 mm i ma być pewniejszym zabezpieczeniem przed powodziami w przyszłości[63].

Flora i fauna[edytuj | edytuj kod]

Rybołów jest często widywany nad rzeką Willamette.

W ciągu minionych stu pięćdziesięciu lat nad brzegami Willamette nastąpiły ogromne zmiany; wytrzebiono lasy nadrzeczne pokrywające w roku 1850 około 90% szerokiego na ponad 100 m pasa wybrzeża[64]. W roku 1990 jedynie 37% tego obszaru było zadrzewione; cała reszta została oddana pod uprawy lub ustąpiła zabudowie[64]. Istniejące lasy zawierają duże skupiska takich drzew jak topola kalifornijska, wierzba i klon wielkolistny[9].

Centrum doliny – dawniej porośnięte trawami preriowymi i wolno stojącymi dębami, sosnami żółtymi i kępami innych drzew – obecnie jest niemal całkowicie wykorzystywane rolniczo. Choina zachodnia i żywotnik olbrzymi to główne gatunki drzew lasów porastających wschodnie, względnie suche zbocza Gór Nadbrzeżnych. Wilgotne lasy na zachodnich stokach Gór Kaskadowych zdominowane są przez świerk biały, jedlicę Douglasa i sekwoję wieczniezieloną[9].

W wodach dorzecza Willamette, mimo zanieczyszczeń generowanych przez miasta i uprawy, żyje trzydzieści jeden miejscowych gatunków ryb, w tym kilka odmian troci, pstrągów, łososi (jak np. czawycza czy keta), czukuczanowatych, a także minóg rzeczny i jesiotr ostronosy. Wśród dwudziestu dziewięciu gatunków napływowych można wymienić suma, okonia i karpia.

Oprócz ryb i osiemnastu gatunków gadów i płazów w nadrzecznej dolinie żyje sześćdziesiąt dziewięć gatunków ssaków, w tym m.in. niedźwiedzie czarne, rysie kanadyjskie, jelenie wapiti, bobry kanadyjskie i wydry rzeczne oraz ponad sto pięćdziesiąt gatunków ptaków, jak bielik amerykański, pluszcz meksykański, rybołów amerykański, czy kaczka kamieniuszka[65].

Willamette River przepływająca przez Portland, największe miasto stanu Oregon.
Willamette River przepływająca przez Portland, największe miasto stanu Oregon.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Benke i in. 2005 ↓, s. 618.
  2. ↑ a b Oregon Atlas & Gazetteer. DeLorme Mapping, 1991, s. 41–43, 47–48, 53, 59–60, 66. ISBN 0-89933-235-8.
  3. ↑ a b Bureau of Planning and Sustainability: Willamette River Dredged Material Management Plan Project. City of Portland. [dostęp 2010-06-07].
  4. ↑ U.S. Geological Survey: United States Geological Survey Topographic Map. TopoQuest. [dostęp 2010-06-29].
  5. ↑ Multnomah Channel. Oregon State Marine Board; Oregon State Parks Department, s. 30. [dostęp 2011-09-14].
  6. ↑ Background Project. [w:] Columbia River Project—Columbia River Channel Improvement Reconsultation Project [on-line]. Sustainable Ecosystems Institute, 28 lutego 2001. [dostęp 2010-06-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-10-05)].
  7. ↑ a b c Bright 2004 ↓, s. 567.
  8. ↑ Willamette River Źródło Google Earth
  9. ↑ a b c d e f Benke i in. 2005 ↓, s. 617.
  10. ↑ a b c Benke i in. 2005 ↓, s. 616.
  11. ↑ Ronald Spores. Too Small a Place: The Removal of the Willamette Valley Indians, 1850–1856. „American Indian Quarterly”. 17 (2), s. 172, 1993. University of Nebraska Press. DOI: 10.2307/1185526. 
  12. ↑ Campbell 1997 ↓, s. 120.
  13. ↑ A Bridge Too Far Along to Be Renamed. „The Register-Guard”, s. B1, 18 marca 2010. Eugene, Oregon. [dostęp 2011-07-29]. 
  14. ↑ Thornton 1990 ↓, s. 125.
  15. ↑ Clackamas Indians. „National Geographic”, 1996. National Geographic Society. [dostęp 2010-06-06]. 
  16. ↑ Snipp 1989 ↓, s. 344.
  17. ↑ Ruby i Brown 1976 ↓, s. 4.
  18. ↑ a b Ruby i Brown 1976 ↓, s. 16.
  19. ↑ Deur i Turner 2005 ↓, s. 220.
  20. ↑ a b c Willamette River Recreation Guide. Oregon State Marine Board, grudzień 2007. s. 1–3, 10.. [dostęp 2010-07-07].
  21. ↑ Mackie 1997 ↓, s. 115.
  22. ↑ Engeman 2009 ↓, s. 63.
  23. ↑ Wilkes 1845 ↓, s. 341–374.
  24. ↑ a b Meinig 1998 ↓, s. 71.
  25. ↑ Samson 2010 ↓, s. 125.
  26. ↑ Holman 1907 ↓, s. 96–97.
  27. ↑ McArthur 2003 ↓, s. 102.
  28. ↑ Gulick 2004 ↓, s. 28–29.
  29. ↑ Gulick 2004 ↓, s. 22.
  30. ↑ Timmen 1973 ↓, s. 14, 17, 27.
  31. ↑ Edwards i Schwantes 1986 ↓, s. 61.
  32. ↑ Edwards i Schwantes 1986 ↓, s. 62.
  33. ↑ Sheila Bacon: West Side Big Pipe. Northwest Construction, listopad 2003. [dostęp 2008-06-03].
  34. ↑ Beth Slovic. Going Down the Tube, At Last. „The Oregonian”, 26 listopada 2011. Portland, Oregon: Sunrise. 
  35. ↑ East Side CSO Tunnel Project. City of Portland. [dostęp 2011-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-08)].
  36. ↑ American Heritage Rivers News. U.S. Environmental Protection Agency, 19 listopada 2009. [dostęp 2011-o7-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (22 lipca 2011)].
  37. ↑ a b Willamette Falls Hydroelectric Project, Oregon. Low Impact Hydropower Institute. [dostęp 2010-06-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-05)].
  38. ↑ Willamette BiOp. Columbia River Basin Federal Caucus. [dostęp 2012-07-26].
  39. ↑ Willamette Basin Reservoirs. Oregon Water Resources Department; U.S. Army Corps of Engineers. [dostęp 2011-09-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-13)].
  40. ↑ About Our Willamette Valley Locations. U.S. Army Corps of Engineers. [dostęp 2012-07-26].
  41. ↑ U.S. Geological Survey: USGS Topo Maps for United States. ACME Mapper. [dostęp 2010-06-07].
  42. ↑ Bob Reinhardt: Detroit Dam. [w:] The Oregon Encyclopedia [on-line]. Portland State University. [dostęp 2010-06-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-20)].
  43. ↑ Hydro Plants & Fish Passage. Portland General Electric. [dostęp 2012-07-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-08)].
  44. ↑ a b Cain Allen: The Great Flood of 1861. [w:] The Oregon History Project [on-line]. Oregon Historical Society, 2004. [dostęp 2010-06-06].
  45. ↑ Mississippi River Anatomy: How Much Water Does the Mississippi Handle?. America's Wetland Foundation. [dostęp 2013-08-27].
  46. ↑ News of the Day: General News [PDF], „The New York Times”, 1 lipca 1866 [dostęp 2011-07-02].
  47. ↑ The Floods and the Storm. „The Philadelphia Record”, s. 1, 9 lutego 1890. [dostęp 2011-07-023]. 
  48. ↑ a b Oregon's Great Floods [PDF], „The New York Times”, 7 lutego 1890 [dostęp 2011-07-02].
  49. ↑ Floods Wash Out Oregon Bridges. „The Vancouver Sun”, s. 1, 1 grudnia 1942. [dostęp 2011-07-02]. 
  50. ↑ Lower River Areas Hit by Flood Crest. „The Register-Guard”, s. 1, 2 stycznia 1943. Eugene, Oregon: Associated Press. [dostęp 2011-07-02]. 
  51. ↑ Flood Peril Wanes in Ohio Valley. „Reading Eagle”, s. 1, 18, 1 stycznia 1943. Reading, Pennsylvania. [dostęp 2011-07-02]. 
  52. ↑ Willamette River Is Nearing Crest of Flood Stage. „The Spokesman-Review”, s. 2, 28 listopada 1946. Spokane, Washington. [dostęp 2011-07-02]. 
  53. ↑ Delta Park. Portland Parks & Recreation. [dostęp 2013-08-26].
  54. ↑ Hall Landon. After the Flood: Portland State Pays Tribute to Vanport Pioneers. „Daily Record”, s. B3, 4 października 2001. Ellensburg, Washington. [dostęp 2013-08-26]. 
  55. ↑ River Flood Waters Reach Oregon Capital. „Telegraph Herald”, s. 16, 14 grudnia 1948. Dubuque, Iowa. [dostęp 2011-07-02]. 
  56. ↑ a b S. Gregory i inni, Flood Inundations/FEMA Floodplains: Floods and Floodplains in the Willamette River, [w:] Willamette River Basin Atlas (2nd edition), Corvallis Forestry Research Community, Oregon State University [dostęp 2010-06-06].
  57. ↑ Portland Threatened by Rampaging River. „Tri-City Herald”, s. 20, 21 grudnia 1964. Kennewick, Washington. [dostęp 2011-06-29]. 
  58. ↑ Floods Spoil Holiday in Oregon. „The Spokesman-Review”, s. 2, 25 grudnia 1964. Spokane, Washington. [dostęp 2011-06-29]. 
  59. ↑ Portland Gets Reprieve from a Big Flood Threat. „The Nevada Daily Mail”, s. 1, 27 grudnia 1964. Nevada, Missouri. [dostęp 2011-06-29]. 
  60. ↑ 1000 Flee Flood in Northwest; Nation Shivers. „The Pittsburgh Press”, s. 1, 30 stycznia 1965. [dostęp 2011-07-02]. 
  61. ↑ George H. Taylor, The Great Flood of 1996: Its Causes and a Comparison to Other Climate Events [PDF], Oregon State University, listopad 1996, s. 2 [dostęp 2011-08-03].
  62. ↑ Flood Wall Comes Down Today in Portland. „The Register-Guard”, s. 3C, 1 kwietnia 1996. Eugene, Oregon. [dostęp 2011-06-26]. 
  63. ↑ Flood Wall Readied for Next Time. „The Register-Guard”, s. 5C, 14 października 1996. Eugene, Oregon. [dostęp 2011-06-27]. 
  64. ↑ a b Benke i in. 2005 ↓, s. 619.
  65. ↑ Benke i in. 2005 ↓, s. 620-621.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Arthur C. Benke (red.), Colbert E. Cushing (red.), Jack A. Stanford, Stanley V. Gregory, Richard F. Hauer, Eric B. Snyder: Rivers of North America: Columbia River Basin. Burlington, Massachusetts: Elsevier Academic Press, 2005. ISBN 0-12-088253-1.
  • William Bright: Native American Placenames of the United States. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press, 2004. ISBN 0-8061-3576-X.
  • Lyle Campbell: American Indian Languages. New York: Oxford University Press, 1997. ISBN 0-19-509427-1.
  • Douglas Deur, Nancy J. Turner: Keeping it Living: Traditions of Plant Use and Cultivation on the Northwest Coast of North America. Seattle: University of Washington Press, 2005. ISBN 0-7748-1267-2.
  • G. Thomas Edwards, Carlos A. Schwantes: Experiences in a Promised Land: Essays in Pacific Northwest History. Seattle: University of Washington Press, 1986. ISBN 0-295-96328-X.
  • Richard H. Engeman: The Oregon Companion: A Historical Gazetteer of the Useful, the Curious, and the Arcane. Portland: Timber Press, 2009. ISBN 0-88192-899-2.
  • Bill Gulick: Steamboats on Northwest Rivers. Caldwell, Idaho: Caxton Press, 2004. ISBN 0-87004-438-9.
  • Frederick Van Voorhies Holman: Dr. John McLoughlin, the Father of Oregon. Cleveland: A. H. Clark Company, 1907. ISBN 1-131-13770-1.
  • Richard S. Mackie: Trading Beyond the Mountains: the British Fur Trade on the Pacific 1793–1843. Vancouver: UBC Press, 1997. ISBN 0-7748-0613-3.
  • Lewis A. McArthur: Oregon Geographic Names. Portland: Oregon Historical Society Press, 2003. ISBN 0-87595-277-1.
  • D.W. Meinig: The Shaping of America: A Geographical Perspective on 500 Years of History. T. III: Transcontinental America, 1850–1915. New Haven, Connecticut: Yale University Press, 1998. ISBN 0-300-08290-8.
  • Robert H. Ruby, John A. Brown: The Chinook Indians: Traders of the Lower Columbia River. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press, 1976. ISBN 0-8061-2107-6.
  • Karl Samson: Frommer's Oregon. Hoboken, N.J.: Wiley-Blackwell, 2010. ISBN 0-470-53771-X.
  • C. Matthew Snipp: American Indians: The First of This Land. New York: Russell Sage Foundation, 1989. ISBN 0-87154-822-4.
  • Franz Stenzel: Cleveland Rockwell: Scientist and Artist, 1837–1907. Portland: Oregon Historical Society, 1972. ISBN 0-87595-037-X.
  • Russell Thornton: American Indian Holocaust and Survival: A Population History Since 1492. Norman: University of Oklahoma Press, 1990. ISBN 0-8061-2220-X.
  • Fritz Timmen: Blow for the Landing. Atglen, Pennsylvania: Schiffer, 1973.
  • Charles Wilkes: Narrative of the United States' Exploring Expedition, During the Years 1838-1842: Condensed and abridged. London: Whittaker and Co, 1845.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Willamette_(rzeka)&oldid=72287774”