Wojciech Świętosławski (minister) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wojciech Świętosławski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

21 czerwca 1881
Kiryjówka[a], gubernia wołyńska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

29 kwietnia 1968
Warszawa, Polska

Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Okres

od 5 grudnia 1935
do 30 września 1939

Poprzednik

Konstanty Chyliński (p.o.)

Następca

vacat (Rząd RP na uchodźstwie)

Senator V kadencji (II RP)
Okres

od 28 listopada 1938
do 2 października 1939

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości Komandor Krzyża Wielkiego Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja) Wielki Oficer Orderu Korony Rumunii Krzyż Komandorski I klasy Orderu Białej Róży Finlandii Komandor Orderu Świętego Stefana Order Republiki Hiszpańskiej
Multimedia w Wikimedia Commons

Wojciech Alojzy Świętosławski (ur. 21 czerwca 1881 w Kiryjówce[a] guberni wołyńskiej[2], zm. 29 kwietnia 1968 w Warszawie) – polski fizykochemik, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej (której w latach 1928–1929 był rektorem), senator RP, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego.

Dzieciństwo i kariera pod zaborami[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 21 czerwca 1881 r. w Kiryjówce na Wołyniu - majątku rodzinnym Wacława i Anieli z Rogozińskich. Lata szkolne i akademickie spędził w Kijowie, gdzie w 1899 r. ukończył gimnazjum klasyczne, a w 1906 r. otrzymał dyplom inżyniera technologa na Wydziale Chemicznym Politechniki Kijowskiej. Podczas studiów należał do postępowej Korporacji Studentów Polaków, w 1907 r. podczas odbywania służby wojskowej był współredaktorem polskiego tygodnika „Świat". Po krótkim pobycie na zachodzie wrócił do Kijowa i w latach 1908–1910 był asystentem Politechniki w Kijowie.

W 1908 r. w „Roczniku Polskim” wydrukowano jego pierwszą publikację naukową: Termochemiczna analiza związków organicznych. W 1909 r. poślubił Marię z Olszewskich (1881–1959), a w 1910 r. urodziła im się córka Janina[3][4].

W latach 1911–1918 kierował Laboratorium Termochemicznym im. Ługinina na Uniwersytecie Moskiewskim, gdzie od 1913 r. pracował jako docent. W 1917 r. przedłożył swoją pracę magisterską pt. Związki dwuazowe, gdzie podał teorię budowy związków dwuazowych i oksymów. Ze względu na swoją doniosłość praca została przyjęta jako doktorska.

Dalsze badania Świętosławskiego obejmowały udoskonalenie spalania w bombie kalorymetrycznej, budowę nowego kalorymetru adiabatycznego i badania nad węglowodorami aromatycznymi, kwasem azotowym, nitrozwiązkami, aminami oraz związkami zawierającymi siarkę i fluorowce.

Powrót do kraju[edytuj | edytuj kod]

W 1918 r., po odzyskaniu niepodległości przez Polskę, wrócił do kraju. Porzucił swoje laboratorium w Moskwie i zajął się organizacją powrotu wysoko wykwalifikowanych emigrantów. W 1919 r. został powołany na stanowisko profesora zwyczajnego chemii fizycznej Politechniki Warszawskiej i powrócił do badań naukowych. Opracował m.in. nowa metodę oznaczania ciepła parowania, skonstruował kalorymetr adiabatyczny, kierował pracami nad oznaczeniem ciepeł właściwych cieczy.

W 1920 r., na Konferencji Międzynarodowej Unii Chemicznej w Rzymie, zgłosił wniosek o przyjęcie kwasu benzoesowego jako międzynarodowego wzorca do cechowania bomby kalorymetrycznej. W 1922 r. wniosek ten został przyjęty, a Wojciech Świętosławski stanął na czele Komisji Danych Termochemicznych, koordynującej prace nad oznaczaniem ciepeł spalania.

W tym czasie rozwinął też nowy kierunek badań kalorymetrycznych, tzw. mikrokalorymetrię. Skonstruował mikrokalorymetry pracujące w warunkach izotermicznych i adiabatycznych oraz mikrokalorymetry oparte na zasadzie częściowej wymiany ciepła z otoczeniem, dzięki czemu stało się możliwe wyznaczenie dotychczas niemierzalnych wartości ciepła promieniowania blendy uranowej, ciepła absorpcji promieni przenikliwych, ciepła hydratacji cementów.

Nieco później rozpoczął prace nad metodyką pomiaru prężności par i temperatur wrzenia. Skonstruował ebuliometr i ebuliometr różnicowy. Przyrządy te znalazły zastosowanie do oznaczania czystości substancji ciekłych i zapoczątkowały nowe dziedziny nauki: azeotropię i poliazeotropię. Poza tym zajmował się układami dwufazowymi, wynalazł przyrząd do obserwacji zjawisk krytycznych i udoskonalił metodę Meyera oznaczania mas cząsteczkowych.

W 1928 r. został powołany na stanowisko wiceprezesa Międzynarodowej Unii Chemicznej, w 1934 r. na prezesa Komisji Danych Fizykochemicznych, w 1938 r. na przewodniczącego Międzynarodowej Komisji Wzorców Fizykochemicznych. Jednocześnie był dziekanem i rektorem na Politechnice Warszawskiej, w latach 1925–1926 pełnił funkcję prezesa Polskiego Towarzystwa Chemicznego. Był redaktorem „Roczników Chemii”, członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1922 r.), Polskiej Akademii Umiejętności (od 1923 r., w latach 1934–1946 wiceprezes), Akademii Nauk Technicznych (od 1923 r.). W roku 1933 został członkiem Tymczasowego Komitetu Doradczo-Naukowego[5].

Od 12 października 1935 do 15 maja 1936 był ministrem wyznań religijnych i oświecenia publicznego w rządzie Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego i od 16 października 1936 do 30 września 1939 w rządzie Felicjana Sławoja Składkowskiego. W 1937 r. dopuścił wprowadzenie getta ławkowego dla studentów żydowskich w polskich uczelniach wyższych, akceptując tzw. paragraf aryjski w statutach stowarzyszeń studenckich[6].

W latach 1935–1939 zasiadał również w Senacie RP, powołany przez prezydenta[7]. W tym czasie opracował pierwszy czterotomowy podręcznik Chemia fizyczna.

II wojna światowa[edytuj | edytuj kod]

Po wybuchu II wojny światowej wyjechał do Stanów Zjednoczonych, gdzie przebywał do jej końca. Kolejno został profesorem na uniwersytecie w Pittsburghu, wykładowcą termochemii, ebuliometrii i fizykochemii węgla kamiennego w Iowa, otrzymał godność Senior Fellow w Instytucie Badań Przemysłowych Mellona w Pittsburghu. Wynalazł kriometr znajdujący zastosowanie do oznaczania stopnia czystości substancji, dzięki któremu Polska w 1961 r. uzyskała pierwsze miejsce w Międzynarodowym Konkursie Komisji Danych Fizykochemicznych – koszt oznaczenia stopnia czystości metodą Świętosławskiego wyniósł około 10 dolarów, gdy w tym czasie badanie takie kosztowało około 50 000 dolarów. W okresie wojny wydał 3 monografie polskiej nauki w języku angielskim, przyczyniając się do jej propagowania.

Po II wojnie światowej[edytuj | edytuj kod]

Grób Wojciecha Świętosławskiego na warszawskich Powązkach

W listopadzie 1946 r. wrócił do Polski, gdzie stworzył od podstaw Katedrę Chemii Fizycznej na Uniwersytecie Warszawskim i został kierownikiem Katedry Chemii Fizycznej Stosowanej na Politechnice Warszawskiej[8], gdzie prowadził zajęcia z fizykochemii węgla kamiennego. Został też kierownikiem Działu Fizykochemicznego w Instytucie Chemii Ogólnej, który później został przekształcony w Instytut Chemii Fizycznej PAN.

Z chwilą powołania do życia Polskiej Akademii Nauk został twórcą i kierownikiem zorganizowanego przez siebie Zakładu Fizykochemii Podstawowych Surowców Organicznych. Podjął dalsze badania naukowe. Napisał monografie: Metody oczyszczania i rozdzielania substancji (1950), Fizykochemia węgla kamiennego i procesów koksowania (1953) i Fizykochemia przerobu smoły węglowej (1955). Oprócz tego był autorem przemysłowych metod uzyskiwania niektórych związków ze smoły węglowej.

Profesor pracował do 1960 r. z krótką przerwą na ciężką chorobę serca, kiedy to w wieku 79 lat przeszedł na emeryturę, nie tracąc kontaktu z Instytutem Chemii Fizycznej PAN.

Zmarł w Warszawie, spoczywa na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-70,71)[9].

Dorobek naukowy i nagrody[edytuj | edytuj kod]

Dorobek naukowy profesora to ponad 500 publikacji naukowych, 11 monografii i wiele patentów.

Był wielokrotnie nominowany do nagrody Nobla w dziedzinie chemii (1936, 1950, 1957, 1958, 1960 i 1962)[10]. Był laureatem Państwowej Nagrody Naukowej I i II stopnia, Nagrody Naukowej m.st. Warszawy. Otrzymał najwyższe odznaczenie naukowe carskiej Rosji – medal imienia Mendelejewa. Odznaczony w 1964 r. Złotym Medalem Lavoisiera (przez Francuskie Towarzystwo Chemii Przemysłowej)[11], w 1967 r. Medalem Hanusa (przez Czechosłowackie Towarzystwo Chemiczne)[12] oraz wieloma innymi.

Został doktorem honoris causa 8 uczelni krajowych, m.in. w 1960 r. Uniwersytetu Jagiellońskiego i Politechniki Łódzkiej[13], i w 1961 r. Politechniki Warszawskiej[14] oraz członkiem rzeczywistym PAU i PAN.

Ordery i odznaczenia[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

  • W Warszawie znajduje się ulica nosząca jego imię[20].
  • W 2013 roku w Kijowie odsłonięto pomnik, upamiętniający Świętosławskiego[21].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Pisownia polska za Słownikiem geograficznym Królestwa Polskiego[1].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Kiryjówka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 77.
  2. ↑ Janina Świętosławska-Żółkiewska, Lata młodzieńcze Wojciecha Świętosławskiego (1881–1906), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 26 (2), 1981, s. 279–302 [dostęp 2022-03-14].
  3. ↑ Janina Świętosławska-Żółkiewska, Ostatnie lata pobytu Wojciecha Świętosławskiego w Kijowie, „Wiadomości Chemiczne”, 1/1982 (415), s. 40.
  4. ↑ Janina Świętosławska-Żółkiewska, Ostatnie lata pobytu Wojciecha Świętosławskiego w Kijowie (1909–1910), „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 29 (1), 1984, s. 35–54 [dostęp 2022-03-14].
  5. ↑ Maciej Bossak: Tymczasowy Komitet Doradczo-Naukowy. [dostęp 2018-03-20].
  6. ↑ Wielka Encyklopedia PWN, t. 27, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 91, ISBN 83-01-14362-2.
  7. ↑ Album-skorowidz Senatu i Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Sejmu Śląskiego. Kadencja 1935/1940, 1936, s. 197.
  8. ↑ Polska 1944–1955. Warszawa 1966, s. 130.
  9. ↑ Cmentarz Stare Powązki: Wojciech Świętosławski, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-05-15].
  10. ↑ Wojciech Swiętosławski, [w:] Nomination Archive [online], Nobelprize.org [dostęp 2020-09-17].
  11. ↑ a b c d Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest?. Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 742–743.
  12. ↑ a b c d e f g h Janusz Fuksa: Słownik Biograficzny Wychowanków Politechniki Kijowskiej. swpk.republika.pl, Wrocław: Sekcja Wychowanków Politechniki Kijowskiej, 2007. s. 30. [dostęp 2016-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)].
  13. ↑ Doktoraty honoris causa PŁ [online], Politechnika Łódzka [dostęp 2022-03-14].
  14. ↑ Doktoraty honoris causa PW [online], Politechnika Warszawska [zarchiwizowane z adresu 2019-07-20].
  15. ↑ M.P. z 1955 r. nr 115, poz. 1479 „w związku z 50-leciem pracy naukowej za wybitne osiągnięcia w dziedzinie chemii”.
  16. ↑ M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1566 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za wybitne zasługi w dziedzinie nauki”.
  17. ↑ M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1082 „za wybitną działalność naukową i pedagogiczną”.
  18. ↑ Sveriges statskalender / 1940. Bihang, s. 80
  19. ↑ Medal im. Prof. Wojciecha Świętosławskiego [online], Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego [dostęp 2010-08-09].
  20. ↑ Ulice Twojego Miasta | Warszawa | Świętosławskiego Wojciecha [online], ulicetwojegomiasta.pl [dostęp 2023-11-05].
  21. ↑ W Kijowie odsłonięto pomnik prof. Wojciecha Świętosławskiego - Portal edukacyjny Perspektywy [online], perspektywy.pl [dostęp 2023-11-05] (pol.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Rząd Mariana Zyndrama-Kościałkowskiego (1935–1936)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu

Rząd Felicjana Sławoja Składkowskiego (1936–1939)
W dniu zaprzysiężenia
Późniejsi członkowie rządu

Ministrowie wyznań religijnych i oświecenia publicznego

Godło Polski

Rektorzy Politechniki Warszawskiej
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wojciech_Świętosławski_(minister)&oldid=73523805”