Zagłada Żydów na ziemiach polskich podczas okupacji niemieckiej – Wikipedia, wolna encyklopedia

Zagłada Żydów w okupowanej Polsce
Auschwitz II (Birkenau), 1945
Obwieszczenie władz Generalnego Gubernatorstwa z września 1942, mówiące o karze śmierci za ukrywanie Żydów, jak również za sprzedaż lub dostarczanie pożywienia
„The Mass Extermination of Jews in German Occupied Poland”, „Masowa eksterminacja Żydów w okupowanej przez Niemców Polsce” broszura opublikowana w grudniu 1942 roku na podstawie raportów Karskiego

Zagłada Żydów na ziemiach polskich podczas okupacji niemieckiej – część niemieckiego planu eksterminacji Żydów. Ofiarami byli Żydzi polscy, a także inni, ginący w niemieckich obozach śmierci zbudowanych na okupowanych terenach polskich.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pośród ofiar Holocaustu polscy Żydzi stanowili największą grupę. Liczyła ona około 3 miliony osób. Zostali zamordowani w niemieckich nazistowskich obozach zagłady, w Auschwitz-Birkenau, Treblince, Majdanku, Bełżcu, Sobiborze, Chełmnie lub zmarli z głodu w gettach. Wielu zginęło na skutek działalności na Wschodzie hitlerowskich szwadronów śmierci, Einsatzgruppen.

Niemcy utworzyli wiele gett, w których skupiano Żydów z okupowanych terenów. Największe były getto w Warszawie (w którym przebywało ok. 460 tys. osób w 1941 r., 380 tys. w 1942 r.[1]), a także getto w Łodzi (gdzie znajdowało się ok. 160 tys. Żydów[2]). Inne polskie miasta, w których powstawały duże getta to m.in. Białystok, Częstochowa, Kielce, Kraków, Lublin, Lwów, Radom i Wilno. Ewenementem na skalę krajową było otwarte getto w Szydłowcu.

Warszawskie getto zostało założone przez generalnego gubernatora Hansa Franka 16 października 1940. W tym czasie 450 tys. Żydów skupionych w getcie stanowiło ok. 30% populacji Warszawy, podczas gdy zajmowało ono tylko ok. 2,4% powierzchni miasta[3]. 16 listopada wybudowano wysoki mur, ostatecznie odgradzając je od reszty świata. W ciągu następnego półtora roku do getta przywożono Żydów z mniejszych miast i wsi. Jednak liczba w ten sposób uwięzionych pozostawała ta sama, gdyż wielu umierało z powodu głodu i chorób zakaźnych, zwłaszcza tyfusu. Średnie racje żywieniowe w 1941 dla Żydów w Warszawie wynosiły 253 kcal, 669 kcal dla Polaków, podczas gdy dla Niemców – 2613 kcal.

15 października 1941 gubernator Hans Frank wydał rozporządzenie zabraniające Żydom opuszczania wyznaczonych dla nich dzielnic pod groźbą kary śmierci[4].

22 lipca 1942 rozpoczęła się masowa deportacja, w czasie następnych 52 dni (do 12 września 1942), około 300 tys. osób zostało przewiezionych pociągami do obozu zagłady w Treblince. Deportacja została przeprowadzona przez 50 niemieckich żołnierzy SS, 200 łotewskich żołnierzy z batalionów Schutzmannschaften, 200 ukraińskich policjantów i 2500 członków Żydowskiej Policji Getta. W zamian za współpracę, nietykalność zagwarantowano pracownikom Judenratu, jak również funkcjonariuszom Żydowskiej Policji i ich rodzinom. Okazało się jednak, że gwarancje te działały tylko przez krótki czas.

 Osobny artykuł: Powstanie w getcie warszawskim.

18 stycznia 1943 część mieszkańców getta (pośród nich byli członkowie Żydowskiego Związku Wojskowego i Żydowskiej Organizacji Bojowej), stawiła zbrojny opór przeciwko kolejnym deportacjom. Ostateczne zniszczenie getta nastąpiło 4 miesiące później, po zduszeniu przez nazistów powstania, które wybuchło 19 kwietnia 1943.

Los warszawskiego getta był podobny do tego, co spotkało inne getta. Wraz z decyzją hitlerowców o podjęciu Ostatecznego Rozwiązania (Endlösung) – eksterminacji europejskich Żydów – rozpoczęła się w 1942 Akcja Reinhard, podczas trwania której (tj. do października 1943) zamordowano ok. 2 mln Żydów[5].

Społeczeństwo polskie, choć samo pada ofiarą straszliwego terroru, spogląda z przerażeniem i głębokim współczuciem na mordowanie przez Niemców ocalałej jeszcze ludności żydowskiej w Polsce. Przeciwko tej zbrodni jasno wyraziliśmy swój protest, który rozpowszechniono na całym świecie, zaś Żydom zbiegłym z getta lub z obozów koncentracyjnych udzielamy tak znacznej pomocy, że okupant ogłosił dekret grożący śmiercią Polakom, którzy pomogą ukrywającym się Żydom. Mimo to są jednostki wyzbyte ludzkich uczuć i sumienia, które znalazły sobie źródło specyficznego dochodu szantażując Polaków ukrywających Żydów bądź samych Żydów. Kierownictwo Walki Cywilnej ostrzega, że przypadki takiego szantażu są odnotowywane i będą karane z całą surowością prawa jak tylko to będzie możliwe w istniejących warunkach, a bezwzględnie w przyszłości. „Rzeczpospolita Polska” (oficjalny organ Delegatury Rządu na Kraj[6]) numer z maja 1943 roku[7]

Niektóre z masakr były inspirowane przez Niemców, a przeprowadzane z pomocą lub przez samych Polaków. Przykładem może być tutaj pogrom w Jedwabnem, podczas którego zginęło (według późniejszych ustaleń IPN) co najmniej 340 Żydów[8]. Przykładem morderstwa z inicjatywy Polaków jest zbrodnia w Lesie Siekierzyńskim dokonana w sierpniu 1944 przez żołnierzy z oddziału Armii Krajowej[9].

Istota polskiego udziału w masakrach Żydów w czasie wojny do dziś pozostaje przedmiotem kontrowersji, choć Instytut Pamięci Narodowej przedstawił dowody na istnienie zajść podobnych do jedwabieńskich w wielu innych miejscowościach regionu[10]. Jako powód takiego zachowania wymienia się antysemityzm, chęć odwetu na Żydach wspierających komunistów lub chciwość[11].

Polska pomoc Żydom[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Polska pomoc Żydom w czasie II wojny światowej.

Polska, obok Jugosławii i ZSRR, była jedynym krajem okupowanym przez Niemcy w czasie II wojny światowej, w którym formalnie wprowadzono karę śmierci dla każdego, kto ukrywa lub pomaga w inny sposób Żydom[12]. Pomimo tego, Polacy stanowią największą grupę pośród Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata[13].

 Osobny artykuł: Rada Pomocy Żydom.

Począwszy od 1941 Referat Żydowski w Wydziale Informacji Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej rozpoczął systematyczne zbieranie informacji o losach polskich Żydów, przekazywanych potem do Londynu. Reakcją na rozpoczęcie eksterminacji ludności żydowskiej było utworzenie we wrześniu 1942 przez Zofię Kossak Szczucką i Wandę Krahelską Tymczasowego Komitetu Pomocy Żydom, przekształconego w grudniu tego roku w Radę Pomocy Żydom „Żegota”[14]. W marcu 1943 Witold Bieńkowski ps. „Wencki” powołał Referat Żydowski Delegatury Rządu na Kraj[15].

 Osobne artykuły: Raporty Karskiego, Raporty Pileckiego i Nota Raczyńskiego.

Polski Rząd na Uchodźstwie był pierwszym (październik 1942), który donosił społeczności międzynarodowej o istnieniu nazistowskich obozów śmierci i systematycznej eksterminacji Żydów, poprzez swego kuriera Jana Karskiego[16] i organizatora ruchu oporu w Auschwitz-Birkenau, Witolda Pileckiego[17]. 18 grudnia 1942 Prezydent RP na Uchodźstwie Władysław Raczkiewicz wystosował dramatyczny list do papieża Piusa XII, błagając go o publiczną obronę mordowanych Polaków i Żydów[18].

Konsekwencje prawne[edytuj | edytuj kod]

Holocaust spowodował wiele następstw, m.in. w zakresie stosunków prawnych, w ramach których jednym z głównych zagadnień jest regulacja prawna mienia pozostałego po ofiarach Zagłady, w tym tzw. mienia bezspadkowego. Kwestia ta jest przedmiotem kontrowersji m.in. w ramach międzypaństwowych relacji polsko-izraelskich. Od 2018 toczy się dyskusja na temat skutków deklaracji terezińskiej i amerykańskiej ustawy JUST (tzw. ustawy 447) dla Polski[19].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Getto warszawskie. [dostęp 2009-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (17 marca 2014)]. (pol.).
  2. ↑ Fundacja Monumentum Iudaicum Lodzense: Historia łódzkiego getta. [dostęp 2009-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 lipca 2009)]. (pol.).
  3. ↑ Robert Szuchta: Reportaż z nieistniejącego miasta. Mówią Wieki. [dostęp 2009-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-05-18)].
  4. ↑ Tatiana Berenstein, Artur Eisenbach, Adam Rutkowski (oprac.): Eksterminacja Żydów na ziemiach polskich w okresie okupacji hitlerowskiej. Zbiór dokumentów. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 1957, s. 122–123.
  5. ↑ W czasie Akcji Reinhard wymordowano 1,28 mln Żydów z 4 dystryktów Generalnego Gubernatorstwa, 530 tys. Żydów z dystryktu Galicja (włączony do GG 1 sierpnia 1941), 130 tys. Żydów z rejonu białostockiego których przewieziono do Treblinki oraz wiele mniejszych grup z obszaru GG (Czesław Madajczyk: Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce. T. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 328.).
  6. ↑ Aleksandra Pietrowicz, Sekcja Zachodnia Departamentu Informacji i Prasy Delegatury Rządu RP – zarys struktury organizacyjnej i działalności (wrzesień 1942–lipiec 1944 r.), w: „Pamięć i Sprawiedliwość” 2005, nr 2, s. 284.
  7. ↑ Richard C. Lukas, Zapomniany Holokaust. Polacy pod okupacją niemiecką 1939–1945, Poznań 2012, s. 203.
  8. ↑ Instytut Pamięci Narodowej: Komunikat dot. postanowienia o umorzeniu śledztwa w sprawie zabójstwa obywateli polskich narodowości żydowskiej w Jedwabnem w dniu 10 lipca 1941 r.. [dostęp 2009-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (19 lipca 2009)]. (pol.).
  9. ↑ Piotr Zychowicz o zbrodni w Suchedniowem. Partyzanci z AK zamordowali grupę Żydów. wp.pl, 7 października 2016. [dostęp 2018-02-08].
  10. ↑ Andrzej Żbikowski: Pogromy i mordy ludności żydowskiej w Łomżynskiem i na Białostocczyźnie latem 1941 roku w świetle relacji ocalałych Żydów i dokumentów sądowych. W: Paweł Machewicz, Krzysztof Persak: Wokół Jedwabnego. T. 1. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2002.
  11. ↑ Jan Jerzy Milewski. Stosunki polsko-żydowskie w Ostrołęckiem i Łomżyńskiem w latach trzydziestych i w czasie II wojny światowej. „Zeszyty Naukowe Ostrołęckiego Towarzystwa Naukowego”. t. 16, s. 178–179, 2002. Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe. ISSN 0860-9608. [dostęp 2014-07-21]. 
  12. ↑ Richard C. Lukas: Zapomniany Holokaust. Polacy pod okupacją niemiecką 1939–1945. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2012, s. 249 i 252. ISBN 978-83-7510-832-3.
  13. ↑ Edward Lucaire: Jad Waszem – The Righteous Among the Nations. 1 stycznia 2007. [dostęp 2009-10-10]. (ang.).
  14. ↑ Marek Arczyński, Wiesław Balcerak: Kryptonim „Żegota”. Z dziejów pomocy Żydom w Polsce 1939–1945. Warszawa: Czytelnik, 1983, s. 76–77. ISBN 83-07-00832-8.
  15. ↑ Marek Arczyński, Wiesław Balcerak: Kryptonim „Żegota”. Z dziejów pomocy Żydom w Polsce 1939–1945. Warszawa: Czytelnik, 1983, s. 81. ISBN 83-07-00832-8.
  16. ↑ Dia–pozytyw: Jan Karski. [dostęp 2013-11-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-13)].
  17. ↑ Raporty rotmistrza Witolda Pileckiego. polandpolska.org. [dostęp 2009-10-10]. (pol.).
  18. ↑ Zofia Nałkowska: Dzienniki 1939–1944. Warszawa: 1996, s. 10.
  19. ↑ Hubert Orzechowski: Co z mieniem ofiar Holokaustu? Polska na cenzurowanym. money.pl, 16 stycznia 2018. [dostęp 2019-05-22].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Zagłada_Żydów_na_ziemiach_polskich_podczas_okupacji_niemieckiej&oldid=72807884”