Çingeneler - Vikipedi

Başlığın diğer anlamları için Çingene (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Çingeneler

1933'te oluşturulan ve 1971 Dünya Roman Kongresi tarafından kabul edilen Roman bayrağı
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Arnavutluk ArnavutlukTartışmalı
1.300 - 120.000[1]
Arjantin Arjantin300.000[2]
[3]
Brezilya Brezilya678.000 – 1.000.000[4]
Bulgaristan Bulgaristan
325.343 (Resmî nüfus sayımı)[5][6]
Kanada Kanada80.000[7]
Çekya ÇekTartışmalı
11.746
ya da 220.000[8]
[9]
Fransa Fransa280.000 – 340.000
Almanya Almanya110.000 – 130.000
Yunanistan YunanistanTartışmalı
200.000
ya da 300.000–350.000[10][11]
Macaristan MacaristanTartışmalı
205.720,
800.000 – 1.000.000[12][13][14]
Hindistan Hindistan2.274.000[15][16]
İran İran110.000[17]
İtalya İtalya90.000–110.000[18]
Kuzey Makedonya Kuzey MakedonyaTartışmalı
53.879
’dan 260.000’ya[19]
Romanya RomanyaTartışmalı
(Resmî nüfus sayımı): 535.250[20][21]
[22][23][24]
Rusya RusyaTartışmalı
183.000 - 400.000[25][26]
Sırbistan SırbistanTartışmalı
108.193 (resmî nüfus sayımı)
500.000 (Kosova dahil: 540.000)[27]
Slovakya SlovakyaTartışmalı
92.500 - 550.000[28][29]
Suriye SuriyeTartışmalı
250.000 - 300.000
Türkiye Türkiye600.000 - 800.000[30]
Ukrayna Ukrayna500.000 - 750.000 tartışmalı[31]
48.000 (2002 sayımı); 400.000 (Roman örgütlerinin tahmini)[32]
Diğer ülkeler1 milyon (Roman örgütlerinin tahmini)[33]
Diller
Bölge dili ve Çingenece
Din
Romanipen
Hristiyanlık
İslam ve bölgesel dinleri
Granada Çingenesi, Juan de Echevarría
Romanların Doğu'dan Avrupa'ya göçü
Romanların nüfus oranı
İstanbul Çingeneleri dağılımı.[34]

Çingeneler, aslen Kuzey Hindistan kökenli olup günümüzde ağırlıklı olarak Avrupa'da yaşayan göçebe bir halk.[35] Türkçede Roman sözcüğü de sıklıkla Çingene anlamında kullanılır.[36][37] Hindistan'ın Pencap-Sind (Pakistan, Karaçi) nehir havzası boyunca Pakistan ve Afganistan'ın da içinde bulunduğu bölgelerden M.S. 420 civarında İran ve Anadolu üzerinden dünyaya yayılmış bir Hint-Avrupa halkıdır.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: Çingene/Roman adlandırması

Farsça çingāne, Eski Türkçe çıgañ "fakir, yoksul", Türkiye Türkçesi çığan/çığay "fakir, miskin" şeklinde köken bilgisi mevcuttur. Nihai kökeni Türkçe olmakla birlikte günümüzde Farsça biçim benimsenmiştir. Yunanca tsingános, en erken 1378'de kaydedilmiş olup muhtemelen Türkçeden alıntıdır.[37] İngilizcede "çingene" anlamında kullanılan gypsy kelimesinin kökeni, Çingenelerin Kıptî asıllı oldukları şeklindeki yanlış inancın bir sonucu olarak, Kıptî (Mısırlı) kelimesinin Eski Yunanca kökeni olan Αίγυπτος Aigyptos (Mısır ülkesi) kelimesine dayanmaktadır. İlginç bir benzerlik olarak, Osmanlı ve Anadolu Türkçesi'nde Çingeneleri tanımlamak için kullanılan diğer bir terim olan Kıpti aynı zamanda Mısır halklarından birisinin adıdır.[38]

Roman kelimesi, Çingenecede Rom "koca" kelimesiyle ilişkilendirilmekte olup Sanskrit Rama (रम) ve Ramaṇa (रमण) aynı anlama gelmektedir.

Türkçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Anadolu Türkçesi ve yayıldıkları bölgelerde Çingenelere çeşitli isim ve sıfatlar takılmıştır. Sıfatlar daha çok yapılan meslekle ilgili olup özellikle Balkan Yarımadasında gümüşçü, demirci, kalaycı, nalbant, müzisyen, kaşık yapımcısı, madenci terimlerinin yerel dillerde karşılıklarıdır. Aşağıdaki listede ise isimler yer almaktadır:[39]

İspanyol Romanları, National Geographic Magazine, Sayı 31 (1917), sayfa 267.

Türkçede Romanlar, yaşadıkları yöreye bağlı olarak Çingene sözcüğünün versiyonları olan çeşitli isimlerle anılırlar. Bunlardan bazıları şunlardır: Çingen, Cingen, Cıngan, Çingan, Çingân, Cingan ve Cingane. Bunun haricinde kullanılan bazı yöresel isimler şunlardır:

Diğer diller[değiştir | kaynağı değiştir]

Genetik[değiştir | kaynağı değiştir]

Çingenelerin Y-DNA haplogrupları:[45]

  • H1a-M82
  • J2a2-M67
  • E1b1b1a-M78
  • I1-M253
  • I2a-P37.2.
  • I*-M170
  • I2b-M223
  • R1a1-M198
  • R1b1-P25
  • R2-M124
  • C3-M217
  • G*-M201
  • N1c-Tat
  • P*-M45

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Çingenelerin vatanlarını neden terk etmek zorunda kaldıkları bugün bile yanıtsız kalmakta olsa da tarihçiler üç görüş üzerinde durmaktadır:

  • Gazneli Mahmut’un Sindh ve Punjab’ı işgali sırasında 500.000 Hint'i esir aldığı bilinmekte olup Hindistan’ı fetheden Müslümanların, Romanları köle olarak alıp ülkelerine götürülmesi en yaygın teoridir.
  • En düşük kast olduğu sanılan Çingenelerin, Müslüman fatihlere karşı paralı asker olarak kullanılmış olabilirler ki, yenilginin ardından göç etmek zorunda kalmış olabilirler.[46]
  • Firdevsî’nin Şehnâmesi’ne göre MS 420 yılında vatanlarını (Hindistan, Karaçi) terk edip dünyaya yayılan 12.000 kişilik Luri halkı, eğer Çingeneler ise dünyaya yayılmalarının Hindistan'ın işgali ile ilişkisi olamaz.[46]

İlk kez 1051'de İstanbul'da, 1068'de de Edirne'de nüfus kayıtlarına geçirildiler. Aynı tarihlerde, Avrupa'nın birçok ülkesinde gezgin çalgıcı ve falcılardan oluşan bazı göçebe toplulukların kayıtlarına rastlanır. Günümüzde Çingeneler dünyanın dört bir yanına dağılmış olarak yaşarlar. Büyük bölümü Avrupa'nın güney kesiminde toplanmıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru Kuzey Amerika'ya da göç etmişlerdir. Çingeneler yaşadıkları her ülkede değişik adlarla anılırlar.

Çingeneler, dünyanın en renkli göçebe topluluklarından biridir. Türkiye'de yoğun olarak yaşadıkları yerlerin başında özellikle Adana (Cono aşireti) olmak üzere, Çanakkale, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Düzce, İstanbul ve İzmir gelir.

Çingenelerin büyük bölümü gelenek, göreneklerini ve topluluklarının yönetim biçimlerini korumuştur. İlk olarak 19. yüzyılda Avrupa'da, sayıları 10-100 aile arasında değişen Çingene toplulukları şefler seçmeye başladı.

Çingene sözcüğü yerleşik düzeni olmayan göçebe insanları çağrıştırır. Oysa Çingenelerin çok azı günümüzde göçebedir. Bazıları kendi istekleriyle göçebeliği bırakmış, yaşadıkları ülkenin yaşam biçimini benimsemişlerdir. Edirne-Kırklareli yöresinde göçebe olarak yaşayan çingenelere "Çerge" denir. Çergeler genellikle satıcılık (bohçacılık) ve kalaycılık işiyle uğraşırlar. Roman olmayanlarla evlenen Romanlar da vardır. Bazı ülkelerde de yerleşik yaşama zorlanmışlardır. Soykırıma uğramışlardır.

Yarı göçebe, yarı yerleşik bir topluluğun sayımının yapılması güç olduğu için Çingenelerin kesin nüfusu bilinmemektedir.

Nisan 1971'de, Çingenelerin sorunlarını tartışmak üzere Londra yakınlarında ilk Uluslararası Roman Kongresi toplanmış olup bu kongreye atfen, 1990'dan itibaren 8 Nisan Dünya Romanlar Günü olarak kutlanmaktadır

Gruplar[değiştir | kaynağı değiştir]

Yayıldıkları coğrafyaya göre Çingene halkı göçebe zanaatçılar olarak tek başlık altında toplanabilir. Bununla birlikte tarih boyunca üç ana kola bölünmüşlerdir.[47]

Coğrafi dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Bulgaristan'ın Sliven kentinde Romanlar

Osmanlı'da Çingeneler[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı İmparatorluğu'nda da Rumeli topraklarında yaşayan Çingeneler ayrı yönetim sayılmışlardı. Kırklareli merkez var sayılarak, (Vize sancak beyinden bağımsız ve ancak gene Vize'de oturmakta olan) Yörük ve Tatarlarından sorumlu bir paşaya bağlanıp "Çingene Sancağı" olarak adlandırılan bu yönetim biriminde, Romanların yönetsel, mali ve askeri işleri düzenlenirdi. Osmanlı Çingeneleri Müslüman olmalarına rağmen, cinayet, vatana ihanet gibi davalarda mahkûm oldukları takdirde, Müslümanlar gibi asılarak değil, gayrimüslimler gibi kafaları kesilerek cezalandırılırdı.[48]

Yaşam tarzları[değiştir | kaynağı değiştir]

Eski göçebe yaşamlarına uygun işler yaparlardı. Kadınlar falcılık yapar, bohçacılık yapar, dilenir ya da dans ederdi. Erkekler ise çalgı çalar, kap kacak lehimciliği, kalaycılık, hayvan ticareti, hayvan eğiticiliği gibi işlerle uğraşırlardı. Geçmişte atlarla çekilen arabalarla yapılan göçlerde artık kamyon ya da karavanlar kullanılmaktadır. Eski uğraşlarının yerini ise, meyve toplama, asfalt dökme, kullanılmış araba ticareti, sirklerde hayvan bakıcılığı ya da eğiticiliği, hurda maden ve antika eşya alım satımı gibi işler almış olmakla birlikte özellikle Türkiye’de ve diğer birçok dünya ülkesinde yerleşik hayata geçmiş olanlar diğer meslek dallarıyla ilgilenmiş olup başka türlü meslekler de edinmişlerdir. Bazı ünlü İspanyol gitaristler ve flamenko dansçıları Çingene ya da yarı Çingenedirler. Çingenecenin yazılı bir dil olmayışı yüzünden edebiyat yapıtları yoktur.[kaynak belirtilmeli]

Ayrımcılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Antiziganizm

Çingenelerin göçebe yaşam tarzı yerleşik toplumlarınkinden çok farklıdır. Bu yüzden çoğu zaman, yerel halk tarafından hırsızlık, büyücülük, çocuk kaçırma gibi eylemlerle suçlanmışlardır.

1554'te İngiltere'de Çingene olduğu söylenen herhangi bir kişinin asılması işten bile değildi.[kaynak belirtilmeli] Hemen hemen hiçbir yerde istenmeyen Çingeneler, birçok ülkeden sürülmelerine karşın, bir süre sonra bu ülkelere geri dönmeyi başarırlardı.

Günümüzde de Çingeneler yaşadıkları bütün ülkelerde ayrımcılığa tabi tutulmaktadır. Bu yüzden de birçok ünlü, Çingene kimliğini gizlemek durumunda kalmıştır.[kaynak belirtilmeli]

Holokost[değiştir | kaynağı değiştir]

II. Dünya Savaşı'nda Yahudiler gibi Romanlar da Nazi Almanyası yönetimi tarafından büyük bir soykırıma uğradılar. 200.000-800.000 arasında Roman, Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya'daki Nazi kamplarında yok edilmiş ve bu katliam Roman halkı tarafından "Porajmos" (parçalanmak) olarak adlandırılmıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Center for Documentation and Information on Minorities in Europe - Southeast Europe, 'MINORITIES IN SOUTHEAST EUROPE: Roma of Albania', 2000. (Word dosyası)". 27 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2008. 
  2. ^ "Druzhemira Tchileva, Emerging Romani Voices from Latin America, European Roma Rights Centre". 18 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2008. 
  3. ^ "Jorge M. Fernandez Bernal. The Rom of the Americas ("Argentina")". 25 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2008. 
  4. ^ Resmî data: 678.000 20 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
    800.000 - 1.000.000 Jorge M. Fernandez Bernal, The Rom of the Americas (Brezilya bölümünde) 18 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. ^ 2011 resmî nüfus sayımına göre 325,343 (3. sayfa (ingilizce) 1 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.).
  6. ^ 1992 nüfus sayımında 313.000 kendi ilanıyla Roman (Elena Marushiakova and Vesselin Nüfusov, The Gypsies of Bulgaria: Problems of the Multicultural Museum Exhibition, 1995. Patrin Web Journal 20 Mayıs 2000 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.). Marushiakova ve Nüfusov, "The Roma in Bulgaria", Sofia. 1993. kitabına göre, Roman kimliğini benimseyen kişi sayısı 194.000 (1956), 214.167 (1959), 373.200 (1976); 523.519 (1980); hükûmet tarafından Romalı olarak tanımlayan kişi sayısı 576.927 (1989), ancak yarısından fazlasının kendini Türk kimliği tercih ve ilan ettikleri hatırlanmalıdır. (s. 92–93). Marushiakova ve Nüfusov'un kaba ve şahsi tahmine göre, 1993 yılında Roman kökenli etnik kimliğinine sahip olduğu halde farklı etnik kimliğini benimseyen halkın toplam sayısı yaklaşık 800.000 (s. 94–95). Marushiakova and Nüfusov'un 1995'te buna benzer tahmine göre, 750.000 ±50.000. Bazı uluslararası kaynakları 700.000 – 800.000 gibi resmî nüfus sayımlarına göre büyük rakam gösterilmektedir. (UNDP Avrupa Bölge Bürosu) göre daha büyük rakamlar gösterilmektedir. Bulgaristan halkın 300.000'dan fazla Rom kökenlilerin kendi etnik kimliğini Türk ya da Bulgar olarak göstermek geleneksel eğilimleridir. Diğer istastikler: 1990'de 450.000 olarak tahmin edilmiştir (U.S. Library of Congress study 14 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.); 1992'de İçişleri Bakanlığı tarafından yapılan gizli nüfus sayımından en az 553.466 olduğunu alıntı edilmiştir (bakınız. Marushiakova ve Nüfusov, 1995).
  7. ^ http://home.cogeco.ca/~rcctoronto/pdfs/fs08canada.pdf 14 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ronald Lee, Roma in Canada, Roma Community Centre, 1998 PDF dosyası
  8. ^ "Sčítaní lidu. domů a bytů 2001 (2001 nüfus sayımı), Český statistický úřad, 2005". 3 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2007. 
  9. ^ http://skola.romea.cz/cz/index.php?id=historie/14 20 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Petr Lhotka, Romové v České republice po roce, Vzdělávací cyklus o Romech, 1989
  10. ^ "The State of the Roma in Greece, Hellenic Republic - National Commission for Human Rights (2001-11-29)". 14 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2007. 
  11. ^ "The Situation of Roma in Selected Western European Countries: Report to the OSCE Conference on Anti-Semitism and on other Forms of Intolerance Cordoba. Spain., International Helsinki Federation for Human Rights , June 8-9. 300.000 - 350.000 (Word dosyası)". 6 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2008. 
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2008. 
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2008. 
  14. ^ http://www.demos.hu/index.php?name=OE-DocManager&file=download&id=19&keret=N&showheader=N 28 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hungary's Strategic Audit, DEMOS Hungary, ISBN 963-219-030-0 (PDF dosyası)
  15. ^ Hindu of India, Joshua Project[ölü/kırık bağlantı]
  16. ^ "Lambanis or Gypsies, Kamat". 15 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2008. 
  17. ^ Tavakkol, Saeed (26 Ekim 2005). "Gypsy". iranian.com. 20 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ekim 2010. 
  18. ^ Liégeois, Jean-Pierre (1994). Roma. Tsiganes. Voiageurs (Fransızca). Conseil de l'Europe. s. 34. 
  19. ^ Census of nüfusulation. households and dwellings in the Republic of Macedonia, Republic of Macedonia State Statistical Office, Mayıs 2005 22 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2002 yılında 53.879 (PDF dosyası)
  20. ^ Diğer kaynaklara göre, 0,7–2,5 milyondan fazla. Romanya 2002 nüfus sayımı (PDF dosyası) 3 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 535.250. Ancak diğer kaynaklar ile çelişmektedir. Romların çoğu ayrımcılıktan korkarak kendilerini hâkim etnikten tanıtmışlardır. Çoğunluğu Rumen olarak, Batı bölgelerinde Macar olarak, Dobruca bölgesinde Türk olarak kendini tanıtmışlardır. Uluslararası kaynaklar ise resmi nüfus sayımına göre daha büyük rakam vermektedir. Onların kimlik kart sahibi olmadıkları için çoğu hiç kaydedilmemiştir.
  21. ^ "Centrul de Resurse pentru Diversitate Etnocultuală, Romii din România (RDF dosyası)" (PDF). 15 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 22 Nisan 2008. 
  22. ^ WORLD BANK INVOLVEMENT IN ROMA ISSUES, World Bank
  23. ^ "Chungui Qiao, 'IAOS SATELLITE MEETING: MEASURING SMALL AND INDIGENOUS NÜFUSULATIONS', Social Policy Journal of New Zealand C.25, Temmuz 2005 (PDF dosyası)" (PDF). 26 Şubat 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2007. 
  24. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2008. 
  25. ^ НАЦИОНАЛЬНЫЙ СОСТАВ НАСЕЛЕНИЯ (National Nüfusulation - 2002 Russian Census) perepis2002.ru 20 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. kayıtlı Romanların sayısı 182.766
  26. ^ Jean-Pierre Liégeois'nın araştırması (Jean-Pierre Liégeois, Roma. Tsiganes. Voiageurs, Conseil de l'Europe, 1994, s. 34.)'na göre Rusya'da 220.000–400.000 Roman yaşanmaktadır.
  27. ^ http://europeandcis.undp.org/uploads/public/File/rbec_web/vgr/chapter1.1.pdf 1 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. UNDP Bölgeal Bureau Europe (PDF dosyası)
  28. ^ Slovakia seeks help on Roma 13 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fionnuala, Sweeney, CNN)
  29. ^ "title=The CIA World Factbook "Slovakia"". 24 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2007. 
  30. ^ "U.S. Spain - The Gypsies". 20 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2007. 
  31. ^ Gayri resmî sayım Reaching the Romanlar—A Feasibility Study Report 28 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (International Romani Studies Network, Istanbul, 2006. s.13. Ayrıca bakınız: Turkey: A Minority Policy of Systematic Negation 9 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (International Helsinki Federation for Human Rights report) AB ülkeleriyle ortak bir noktamız daha ÇİNGENELER (Ayten Serin, 8 Mayıs 2005, Hürriyet), [http://www.milliyet.com.tr/default.aspx?aType=SonDakika&Kategori=yasam&ArticleID=873452&Date=07.06.2008&ver=16 Türkiye'deki Kürtlerin sayısı! (6 Haziran 2008, Milliyet 7 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20091007144251/http://webarsiv.hurriyet.com.tr/2005/05/08/639714.asp arşivlendi.)
  32. ^ Ukrainian census 2002[ölü/kırık bağlantı]
  33. ^ "Estimation by SKOKRA (The Council of the Kumpanias and Organizations of the Americas) and Romani Union". 21 Ocak 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Nisan 2008. 
  34. ^ "İSTANBUL ROMAN ÇALIŞTAYI" (PDF). 1 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Haziran 2023. 
  35. ^ "Rom (people)." 6 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Britannica.com. Erişim: 29 Kasım 2013.
  36. ^ "Roman." 3 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türk Dil Kurumu. Erişim: 29 Kasım 2013.
  37. ^ a b "Çingene." 3 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nişanyan Sözlük. Erişim: 29 Kasım 2013.
  38. ^ "Özhan Öztürk. Karadeniz Ansiklopedik Sözlük Öztürk, s. 280". 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2007. 
  39. ^ Özhan Öztürk. http://www.karalahana.com/makaleler/kitap/Karadeniz_ansiklopedik_sozluk.htm 27 Eylül 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük. 2. Cilt. Heyamola Yayıncılık. İstanbul. 2005. ISBN 975-6121-00-9. s.280-281]
  40. ^ Öztürk. a.g.e. s. 281
  41. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 6 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  42. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2023. 
  43. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2015. 
  44. ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2023. 
  45. ^ Pamjav, Horolma; Zalán, Andrea; Béres, Judit; Nagy, Melinda; Chang, Yuet Meng (Mayıs 2011). "Genetic structure of the paternal lineage of the Roma people". American Journal of Physical Anthropology. 145 (1): 21-29. doi:10.1002/ajpa.21454. ISSN 1096-8644. PMID 21484758. 11 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Şubat 2023. 
  46. ^ a b Öztürk, a.g.e. s. 281
  47. ^ Herman Berger. Çingene Mitolojisi. s. 5
  48. ^ Marushiakova, E., Popov, V. Osmanlı İmparatorluğu’nda Çingeneler. İstanbul

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Çingeneler&oldid=30690875" sayfasından alınmıştır