Özbekistan mimarisi - Vikipedi

Özbekistan mimarisi özgün bir tarza sahiptir. Ülkenin yaşadığı değişken ekonomik koşullara, teknolojik gelişmelere, demografik dalgalanmalara ve kültürel değişimlere rağmen Özbekistan'ın mimarisi dikkate değer yapısını korumaktadır.

Özbekistan'ın önemli mimari merkezleri arasında Semerkant, Buhara, Hiva, Shakhrisabz, Termez ve Kokand bulunmaktadır. Saraylar, türbeler, camiler ve minareler de dahil olmak üzere çeşitli antik mimari şaheserler bu bölgelerde bulunmaktadır. Renkli mozaikler, dini semboller ve soyut geometrik desenler de Özbekistan mimarisini karakteristikleri arasındadır.

Buhara'da Abdurahman Alam medresesi

Orta Asya'daki arkeolojik araştırmalar, Acheulean (alt paleolitik çağ) döneminden itibaren olan gelişmeleri göstermektedir. Kalıntılar arasında Taş devri ve Bronz Çağına ait eserler bulunmuştur. Kalıntılar çoğunlukla Surhanderya, Taşkent, Semerkant, Fergana ve Nevai bölgelerinde izlenmektedir. Orta Çağ boyunca Özbek mimarisi, 11.000 kilometre uzunluğundaki (7.000 mil) İpek Yolu'nun merkezi bir konumunda olmasının sonucu olarak gelişmiştir.[1] Timurlu- devrindeki 14. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar olan dönem mimarisi ve 16. yüzyıldaki Şeybani dönemi mimarisi, İslam mimarisinin gelişimine büyük katkı sağlamıştır.[2]  21. yüzyılda ise Özbek mimarisi, geleneksel tasarım ve modern yaklaşım dengesi ile karakterize olmaktadır.

İslam öncesi mimari[değiştir | kaynağı değiştir]

Özbekistan bölgesindeki en eski insan yerleşimi izleri Paleolitik Çağ'a kadar uzanmaktadır.[3] Antik yerleşimler, en eski mimarinin Sapallitepa'da (MÖ 14.-17. yüzyıllar) ve Jarkutan'da (MÖ 9-14. yüzyıllar) bulunduğunu göstermiştir. Budist anıtları, Surhandarya bölgesinde yer alan Fayaz Tepe ve Kara Tepe de (MS 1.-3. yüzyıllar) bulunmuştur. Bu sitelerin her biri, Orta Asya uygarlığının farklı aşamalarını yansıtmaktadır

Harezm antik kenti Özbek mimarisinde önemli bir yapıdır. Harezm, 34 yüzyıl önce, yani Büyük İskender'in Orta Asya'yı işgal etmesinden 982 yıl önce kurulmuştur . Antik Harezm yerleşimleri Janbaskala (M.Ö. Karakalpakistan Cumhuriyeti toprakları) bölgesinde görülebilir.

İslam mimarisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Buhara, Semerkant ve Hiva şehri yapıları Orta Çağ mimarisinin Özbekistan'daki oluşumunda önemli bir göstergedir. Örneğin hükümdarların sarayları, aristokratların ikametgâhları, pazar yerleri, medreseler ve türbeler istisnai mimari örnekler olarak kabul edilmektedirler.

Kırk kızlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Termez'deki 9. ve 10. yüzyıllara tarihlenen Kırık kızlar ("Kyrk-Kyz") konağı özgün kır malikanesinin güzel bir örneğidir. Buhara'daki Samanoğulları Mozolesi, erken Orta Çağ döneminden kalma güzel bir mimari yapı olarak hala görülebilmektedir.[4]

Kırk Kizlar konağı dış görünüş

Registan[değiştir | kaynağı değiştir]

11. ve 12. yüzyıllarda Semerkant bölgenin önemli şehirlerinden biri haline gelmiştir. Registan halk meydanı Lord Curzon tarafından "dünyanın en asil halk meydanı" olarak tanımlanmıştır.[5]

Semerkand'da Registan meydanı

Registan, kendine özgü İslam mimarisine sahip üç medrese (İslam okulları) ile çevrilidir: Uluğ Bey Medresesi (1417-1420), Tilla-Kari Medresesi (1646-1660) ve Sher-Dar Medresesi (1619-1636).[6]

Uluğ Bey Medresesi Timurlu İmparatorluğu olarak bilinen Timur döneminde Timurlenk tarafından inşa edilmiştir. Medrese, bir sivri kemerli (pishtaq) ana meydan girişine sahiptir. Yüksek minareler her köşede belirginliği sağlar. Giriş kemerinin üzerinde geometrik stilize süslemelerle bezeli mozaik pano yer almaktadır. Bina, öğrencilerin kullanımına ayrılmış bir cami ve dershanelerden oluşmaktadır. Duvarlar, eksenler boyunca muhteşem sanat galerilerine sahiptir.

Sher-Dar ve Tilya-Kori medreseleri 17. yüzyılda inşa edilmiştir. Her medresenin ön yüzünde kaplan mozaikleri görülmektedir.[7]

Sher-dar medresesi kapısında aslan figürü

Sher Dar Medresesi, aslan, kaplan, geyik ve insan yüzleri gibi benzersiz figürlere sahiptir. Bunlar sadece resim değil, İslam algısına göre özel iktidar sembolleridir . Büyük girişlerin, süslü sütunların ve diğer şaheserlerin birleşiminin güzelliğinin fotoğraflarda yakalanması imkansızdır. Tilya-Kori Medresesi ("altın kaplı" anlamına gelir) Registan Meydanı'nın son, en büyük ve en görkemli yapısı olarak bilinir. Tilla-Kari medresesi, meydanın baskıcı simetrik eksenini rahatlatan 120 metre uzunluğunda bir cepheye sahiptir. Köşelerdeki minarelerin kompozisyonu medrese mimarisine güç katmaktadır. Dış cephe, geometrik desenlere sahip poli-kromatik karolarla zenginleştirilmiştir. Merkezde yer alan uzun çatı yapının daha görkemli olmasını sağlar.

Timur dönemi mimarisi 13. yüzyılı iyi bir şekilde yansıtmaktadır. Özellikle güçlü kaleler, İslam medeniyetinin güçlü yönetimini, otoritesini ve zaferini simgelerken, pazar yerleri ve yaşam alanları ticaretin rolünü ve karmaşık şehir yaşamının özünü sembolize etmektedir.

Bibi Hanım Camii[değiştir | kaynağı değiştir]

Özbek mimarisinin en büyük anıtlarından biri Bibi Hanım Camii'dir. 115 feet yüksekliğinde portalları, 165 feet yüksekliğinde minareleri, 400 kubbesi ve geniş bir avlusu vardır. Kapılar yedi farklı metalden yapılmıştır. Binanın ana yapısı mermer ve pişmiş topraktan yapılmıştır. Mozaikler ve mavi-altın fresklerle süslenmiştir .

Bibi Hanım camii

Timur hanedanı (14. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar) ve Şeybani dönemi (16. yüzyıl) dönemi turkuaz renkli kubbeler gibi renkli mimari tasarımlarla bilinmektedir. Bunlardan biri de Semerkant'ta bulunan Gur-e-Amir (Timur'un türbesi) türbesidir.

19. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında konut mimarisi, sıradan Özbek vatandaşları etrafında odaklanmaya başlamıştır. Gündelik yapılar, bölgenin yerel ve modern koşullarının yanı sıra tarihi arka planı da yansıtmaktadır. Örneğin Buhara'da bir ev kapalı bir karaktere sahip olabilir ve sokak gürültüsünden ve tozundan izole edilebilir. İzole odalar iklime göre de inşa edilebilir, hem sıcağa hem de soğuğa uygun yapılabilir. Diğer bir özellik olarak evlerde uygun mikro iklimleri teşvik etmek için rüzgar alan yüksek bir terasa sahip olmalarıdır. Fergana'da evlerin sürgülü duvarları ve kepenkleri vardır. Sıklıkla nişler, ganç (ahşap mimari) ve diğer yapılarla dekore edilmiştir. Tasarımlar basit olmasına rağmen Özbek kültürünün özgünlüğünü gösterir.

Sonuç olarak, Özbek mimarisinin kendine has özellikleri, geleneksel tasarımı, özgün yapıları içermektedir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Uzbekistan: the most fascinating country you've never been to". 25 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  2. ^ "Culture, Art and Architecture". 12 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  3. ^ "Uzbekistan". 17 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  4. ^ "Uzbekistan - Architecture". 28 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  5. ^ "Registan". 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  6. ^ "islamic-arts.org". 5 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 
  7. ^ "sher Dar". 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2021. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Özbekistan_mimarisi&oldid=30857313" sayfasından alınmıştır