2020'ler - Vikipedi

2020'ler, 1 Ocak 2020'den 31 Aralık 2029'a kadar olan 10 yıllık zaman dilimini kapsamaktadır.

Olaylar[değiştir | kaynağı değiştir]

• COVID-19 pandemisi kaynaklı 4 milyondan fazla ölüm ve 193 milyon vaka kaydedildi.^[1]
• 20 Ocak 2021 - Joe Biden, Amerika Birleşik Devletleri'nin 46. Başkanı olarak göreve başladı.
• COVID-19 pandemisi sebebiyle bir yıl ertelenen 2020 Yaz Olimpiyatları Japonya'nın başkenti Tokyo'da düzenlendi.
• Dünya nüfusu 8 milyarı aşacak. Çin'i nüfus bakımından geride bırakacak olan Hindistan dünyanın en kalabalık ülkesi olacak.^[2]

SpaceX, BFR adlı roketle Mars'a ilk insanlı uçuşu gerçekleştirecek.^[3]

2020[değiştir | kaynağı değiştir]

• 3 Ocak 2020'de Bağdat'ta bir ABD insansız hava aracı saldırısı İranlı General Kasım Süleymani ve Iraklı paramiliter lider Ebu Mehdi el-Muhandis'in ölümüyle sonuçlandı. İran misilleme olarak beş gün sonra Irak'taki ABD üslerine füze saldırıları düzenledi. Trajik bir şekilde, Ukrayna Uluslararası Havayolları'nın 752 sefer sayılı uçağı da bir Amerikan seyir füzesiyle karıştırılarak DMO tarafından düşürüldü.
• Birleşik Krallık 31 Ocak'ta Avrupa Birliği'nden çıkan ilk üye ülke olarak tarihe geçti.
• Mart ayında dünya SARS-CoV-2 salgınının başlangıcıyla karşı karşıya kaldı ve bu da COVID-19'a yol açarak borsa çöküşü de dahil olmak üzere yaygın ekonomik bozulmaya neden oldu.
• George Floyd'un öldürülmesine tepki olarak Haziran ayında dünya çapında yüzlerce şehirde protestolar patlak verdi. Sorumlu polis memuru Derek Chauvin daha sonra iki cinayet ve bir adam öldürme suçundan hüküm giydi. Yine Haziran ayında Filipinli haber sitesi Rappler'in CEO'su Maria Ressa siber suçtan suçlu bulundu ve altı yıla kadar hapis cezasıyla karşı karşıya kaldı.
• Çin, Haziran ayında tartışmalı Hong Kong ulusal güvenlik yasasını kabul ederek gündeme geldi ve hükûmete Pekin'e karşı muhalefeti bastırmak için daha fazla güç verdi.
• Ağustos ayında Kamala Harris, Demokrat Parti'nin ilk Afro-Amerikan, Asya-Amerikan ve kadın başkan yardımcısı adayı olarak tarihe geçti. Mali'de bir askeri üste çıkan isyan darbeye dönüşerek Cumhurbaşkanı İbrahim Boubacar Keïta ve Başbakan Boubou Cissé'nin istifasına yol açtı.
• Kosova ve Sırbistan ekonomik ilişkilerini normalleştirdiklerini açıkladı
• Joe Biden Kasım ayında Amerika Birleşik Devletleri'nin 46. başkanı olarak seçilirken, Kamala Harris de Başkan Yardımcısı olarak bu göreve gelen ilk kadın oldu. Aynı ay Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov'un istifası ve ardından muhalefet lideri Sadyr Japarov'un Cumhurbaşkanı ve Başbakan vekili olarak göreve başlaması da gerçekleşti.
• Sudan'da Başbakan Abdalla Hamdok ve Sudan Halk Kurtuluş Hareketi-Kuzey lideri Abdülaziz el-Hilu, ülkeyi laik bir devlete dönüştürmek için bir anlaşma imzaladı.
• Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi'nin bilgi toplama misyonu Venezüella hükûmetini 2014 yılından bu yana öldürme, işkence, siyasi muhalefete karşı şiddet ve kayıp vakaları da dâhil olmak üzere insanlığa karşı suç işlemekle resmen itham etti. Suçlamalara Devlet Başkanı Nicolás Maduro ve diğer üst düzey Venezüella yetkilileri de dahil edildi.
• Fransa, Almanya ve Birleşik Krallık, Birleşmiş Milletler'e Çin'in Güney Çin Denizi'ndeki hak iddialarını reddeden ve Filipinler-Çin davasında dokuz çizgi hattına göre tarihi hakların Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi'ne aykırı olduğunu söyleyen kararı destekleyen ortak bir nota verdi. Ancak açıklamada "bölgesel egemenlik" konusunda "herhangi bir pozisyon" alınmadı.
• İsrail, Sudan, Fas, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn diplomatik ilişkileri resmen normalleştirmek üzere anlaşmalar imzaladı. Azerbaycan, Dağlık Karabağ bölgesini geri almak için Ermeni güçlerine karşı başarılı bir askeri harekât başlattı ve Rusya çatışmayı sona erdirmek için barış gücü konuşlandırdı.
• Kuzey Kore, iki Kore arasındaki ilişkileri geliştirmek amacıyla 2018 yılında kurulan Kaesong'daki Korelerarası İrtibat Bürosunu yıktı.
• Lübnan Özel Mahkemesi, Hizbullah'ın üst düzey üyelerinden Salim Ayyaş'ı 2005 yılında eski Başbakan Refik Hariri'ye düzenlenen suikasttan dolayı gıyabında mahkûm etti.
• Japonya tarihinde en uzun süre görev yapan başbakan olan Shinzo Abe, sağlık sorunları nedeniyle istifa ettiğini açıkladı ve yerine Yoshihide Suga ve Fumio Kishida atandı. Kuveyt Emiri Şeyh Sabah el-Sabah 91 yaşında öldü ve yerine Veliaht Prens Nawaf Al-Ahmad Al-Jaber Al-Sabah geçti.
• Avrupa Birliği, Brexit çekilme anlaşmasının bazı bölümlerini geçersiz kılarak uluslararası hukuku ihlal ettiği gerekçesiyle Birleşik Krallık'a karşı yasal işlem başlattı.
• 2020 Yeni Kaledonya bağımsızlık referandumunda Yeni Kaledonya Fransa'dan bağımsızlığa karşı oy kullandı. Kırgızistan, parlamento seçimlerinin "adil olmadığı" suçlamalarının ardından büyük protestolara sahne oldu.

2021[değiştir | kaynağı değiştir]

• 6 Ocak'ta ABD Kongre Binası Trump yanlıları tarafından basılmış ve seçilmiş Başkan Joe Biden'ın zaferinin kutlanması engellenmiştir. Bu olay eski Başkan Donald Trump'ın görevden alınmasıyla sonuçlandı ve Trump iki kez görevden alınan ilk ABD federal yetkilisi ve başkanlığı sona erdikten sonra yargılanan ilk kişi oldu.
• Aynı ay içinde Wikipedia 20. yıldönümünü kutladı ve bu kutlama medya tarafından geniş çapta kabul gördü.
• Şubat ayında Myanmar'da Aung San Suu Kyi'yi iktidardan uzaklaştıran ve askeri yönetimi yeniden tesis eden bir darbe gerçekleşti.
• 18 Şubat'ta NASA'nın Perseverance keşif aracı ve Ingenuity helikopterinden oluşan Mars 2020 görevi, yedi aylık bir yolculuğun ardından Mars'taki Jezero Krateri'ne başarıyla iniş yaptı.
• Haziran ayında, Filipinler'in eski Devlet Başkanı Benigno Aquino III 61 yaşında vefat etti. Aynı ay, Filipin Hava Kuvvetleri'ne ait bir Lockheed C-130 Hercules uçağı Sulu, Patikul'da düştü ve 53 kişinin ölümüne neden olarak ordunun karıştığı en ölümcül havacılık kazası oldu.
• Temmuz ayında Haiti Devlet Başkanı Jovenel Moïse gece yarısı düzenlenen bir suikast sonucu öldürüldü.
• 15 Ağustos'ta Taliban, ABD güçlerinin çekilmesi ve hükûmetin Afganistan'dan kaçmasının ardından Kabil'in kontrolünü yeniden ele geçirdi ve yaklaşık 20 yıl sonra Afganistan Savaşı sona erdi.
• Rappler'in kurucusu ve CEO'su Filipinli gazeteci Maria Ressa, Rus gazeteci Dmitry Muratov ile birlikte Ekim ayında 2021 Nobel Barış Ödülü'ne layık görüldü.
• Barbados, Kraliçe 2. Elizabeth'in yerine Sandra Mason'ın yeni devlet başkanı olmasıyla cumhuriyet oldu.
• Aralık ayında Visayas ve Mindanao'da 409 kişinin ölümüne neden olan Rai Tayfunu'nun yol açtığı yıkım yaşandı. Aynı ay, Hubble Uzay Teleskobu'nun halefi olan James Webb Uzay Teleskobu, NASA, ESA, Kanada Uzay Ajansı ve Uzay Teleskobu Bilim Enstitüsü tarafından fırlatıldı.

2022[değiştir | kaynağı değiştir]

• 4 Şubat'ta Çin ve Rusya, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü'nün (NATO) daha fazla genişlemesine karşı olduklarını ve AUKUS güvenlik paktına ilişkin endişelerini dile getiren ortak bir bildiri yayınladı. Ayrıca çeşitli konularda işbirliği yapma sözü verdiler.
• 2022 Kış Olimpiyatları 4-20 Şubat tarihleri arasında Çin'in Pekin kentinde düzenlendi ve Pekin hem Yaz hem de Kış Olimpiyatlarına ev sahipliği yapan ilk şehir oldu.
• Şubat ayında Rusya, uzun süreli bir askeri yığınağın ardından Ukrayna'yı işgal etmeye başladı.
• ABD'de Robb İlkokulu'na yönelik silahlı saldırı Teksas'ın Uvalde kentinde gerçekleşti ve 19 kişinin ölümü ve 17 kişinin yaralanmasıyla sonuçlandı. Olay, ABD'de son 30 yılın en önemli silah güvenliği reformu yasasına yol açtı.
• Haziran ayında Yüksek Mahkeme, ABD Anayasası'nın kürtaj hakkı tanımadığına hükmederek 1973 tarihli Roe v. Wade ve 1992 tarihli Planned Parenthood v. Casey davalarını geçersiz kıldı. ABD'nin büyük şehirlerinde protestolar patlak verdi.
• Temmuz ayında Japonya'nın eski Başbakanı Shinzo Abe Nara, Japonya'da halka açık bir konuşma yaparken suikasta uğradı.
• Eylül ayında Kraliçe Elizabeth II vefat etti ve en büyük çocuğu Charles III, yeni İngiliz hükümdarı olarak onun yerine geçti.
• Ekim ayında, Şiddetli Tropik Fırtına Nalgae Filipinler'i harap etti, yaklaşık on iki milyar peso olarak tahmin edilen hasara ve 160 kişinin ölümüne neden oldu.
• Brezilya'da Luiz Inácio Lula da Silva 39. başkan olarak seçildi ve üçüncü dönem için seçilen ilk Brezilya başkanı oldu.
• Kasım ayında, uzun süredir muhalefet lideri olan Enver İbrahim Malezya Başbakanı olarak atandı.
• Aralık ayında Peru Devlet Başkanı Pedro Castillo, bir darbe girişimiyle kongreyi feshetmeye çalışmasının ardından görevden alındı ve tutuklandı. Yerine Başkan Yardımcısı Dina Boluarte geçti.
• Papa Emeritus Benedict XVI 95 yaşında vefat etti.

2023[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilim ve teknoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Uzay[değiştir | kaynağı değiştir]

• 30 Mayıs 2020'de SpaceX, iki NASA astronotunu mürettebatlı bir yörünge göreviyle Uluslararası Uzay İstasyonu'na (ISS) gönderen ilk özel şirket olarak tarihe geçti. Aynı yılın Temmuz ayında NASA, Perseverance keşif aracını ve Ingenuity helikopter drone'unu içeren Mars 2020 görevini başlatarak uzay keşif yolculuğuna devam etti. 19 Nisan 2021'de Ingenuity drone, Dünya dışında bir gezegende bir hava aracı tarafından gerçekleştirilen ilk motorlu, kontrollü uçuşu gerçekleştirerek çığır açan bir başarıya imza attı.^[4][5]
• Bilim dünyası için önemli bir keşifte bulunan Kraliyet Astronomi Topluluğu, 14 Eylül 2020'de Venüs atmosferinde fosfin gazının tespit edildiğini duyurdu. Fosfinin mikrobiyal yaşamın güçlü bir belirleyicisi olduğu bilindiğinden, bu keşif komşu gezegende yaşam belirtileri bulma olasılığını artırıyor.^[6]
• Çin, Nie Haisheng, Liu Boming ve Tang Hongbo adlı astronotları Tiangong Uzay İstasyonu'nu monte etmek ve yerleştirmek üzere gönderdi.
• 11 Temmuz 2021'de Virgin Galactic, bağımsız olarak uzaya ödeme yapan bir sivili fırlatan ilk uzay uçuşu şirketi olarak tarihe geçti. Şirketin kurucusu Sir Richard Branson, Dünya atmosferinin üzerinde ağırlıksızlığı deneyimleyen mürettebat arasındaydı.
• Aynı ay içinde Blue Origin, sivil yolcularla birlikte tam otomatik bir uzay aracını uzaya fırlatan ilk şirket oldu. Mürettebat arasında şirketin kurucusu Jeff Bezos ve uzaya giden en genç ve en yaşlı insanlar olan iki kişi daha vardı..^[7]
• 25 Aralık 2021'de James Webb Uzay Teleskobu bir Ariane 5 fırlatma aracı kullanılarak Fransız Guyanası'ndan fırlatıldı.
• 2022 yılında, Çift Asteroit Yönlendirme Testi (DART), NASA tarafından Dünya'ya yakın nesnelere karşı gezegen savunmasını test etmek için gerçekleştirilen bir testte, asteroit Dimorphos ile başarılı bir şekilde temas kurdu. NASA ayrıca birkaç aylık gecikmelerin ardından ayın yörüngesinde mürettebatsız bir görev olan Artemis 1 görevini başarıyla başlattı.^[8]

Yapay zeka[değiştir | kaynağı değiştir]

• DeepMind, 2020'de CASP14'te 50 yıllık büyük bir meydan okuma olan protein katlama problemini yüzde 90 doğrulukla çözdü.^[9]
• DALL-E (1 ve 2) ve Stable Diffusion gibi metinden görüntüye yapay zeka sanat sistemleri, metin komutlarından son derece ayrıntılı ve gerçekçi görüntüler oluşturabilecek şekilde duyuruldu.

İletişim ve elektronik[değiştir | kaynağı değiştir]

• 5G giderek yaygınlaştı.
• 2020'ye gelindiğinde 3D baskı, birçok insanın 3D yazıcı sahibi olmasına olanak tanıyan makul kaliteye ve uygun fiyata ulaştı.
• Tüketici elektroniğinde 8K çözünürlük ve 4K çözünürlük yaygınlaştı.

Yazılım ve elektronik platformlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Adobe Flash Player desteği 31 Aralık 2020'de sona erdi.
• Windows 11, Windows 10'un ardından 5 Ekim 2021'de piyasaya sürüldü.
• Internet Explorer desteği 15 Haziran 2022'de sona erdi.
• Windows 8.1 desteği 10 Ocak 2023'te sona erdi.

Teknoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

• BBC'nin haberine göre "ilk kez omuriliği tamamen kesilmiş bir kişi, ameliyatla omurgasına takılan elektrikli bir implant sayesinde özgürce yürüyebildi".^[10]
• Elektrikli araç satışları önemli ölçüde artmıştır ve bunun on yıl boyunca devam etmesi beklenmektedir.^[11]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarih ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.