Azerbaycan'da din özgürlüğü - Vikipedi

Azerbaycan'da din özgürlüğü, anayasasının 18. maddesine göre laik bir ülkedir. Azerbaycan'da laiklik, özellikle Sovyetler Birliği döneminde yaygınlaşmış ve yerleşmiştir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Rus-Türk ve Rus-İran savaşlarının sonunda Rus İmparatorluğu bünyesine katılmaya zorlanan Azerbaycan bu dönemde laik bir düzene aşama aşama geçmeye başlamıştır. 19. yüzyılın 2. yarısındaki Azeri eğitimciler milli ve dini değerlerden ziyade Avrupa kültürüne ulaşabilmeyi hedeflemişlerdir. Dinin toplumdaki rolünün ve nüfuzunun azaltılmasına gidilen ve Avrupa değerlerine ulaşılmaya çabalanan bu yenilenme döneminde, paralel olarak, ulusal kendini tanıma süreci de gerçekleşmeye başlamıştır. Çağına göre liberal sayılabilecek bir düşünce ortamına geçilen dönemde, örneğin 1875-1877 yıları arasında yayınlanan Ekinci gazetesindeki yazılarda İslam dini eleştirilebiliyordu.

1918'de bağımsız Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti laik ilkelerle kurulmuştur. Yeni oluşturulan ülkenin öncelik verdiği başlıca ilkeler dünyevi milliyetçilik ve Avrupalaşma olmuştur. Bunun yanında, İslami değerler de milletin kültürel değeri olarak değerlendirilmiştir.

Sovyetler Birliği'nin Azerbaycan'ı işgal etmesi ve Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla laiklik daha da yaygınlaşmış ve yerleşmiştir.

Azerbaycan'ın 1991 yılında bağımsızlığını kazanmasından sonra, özellikle İslam bilgisi ve ibadet bağlamında artış görülse de laiklikten uzaklaşılmamıştır. Bu dönemde doğrudan İslam dinine bağlı olan yapıların, kuruluşların, eğitim ve ibadet kurumlarının sayısı kayda değer ölçüde artmıştır. 2011 yılı itibarıyla ülkede camilerin sayısı 1802'ye yükselmiştir. Bu camilerin çoğu hâlâ Sovyetler döneminden kalma eski binalar olsa da, yeni inşa edilen camilerin sayısı 595'i bulmuştur. Azerbaycan Cumhuriyeti Dini Kurumlarla İşbirliği İçin Devlet Komitesi çoğu Müslümanlara ait olan 534 dini topluluk kayda geçirmiştir.

Müslümanların dini eğitim kurumlarına ve bunların faaliyetlerine Azerbaycan'ın Eğitim Bakanlığı tarafından çıkarılan lisans ile izin verilir. Öncesinde bu kurumların kanuna uygunluğu doğrulanmak ve belgelendirilmek zorundadır.^[1] Azerbaycan'ın dini eğitim kurumlarının mezunlarına, dini propaganda yürütülmesi ve dini görevlerin yerine getirilmesinde öncelik verilir.

1992 yılında Bakü Devlet Üniversitesi'ne bağlı olarak, yüksek eğitimli ilahiyatçı kadrolar yetiştirmek amacıyla İlahiyat Fakültesi kurulmuştur.^[2] Bu fakülte, Azerbaycan'ın Eğitim Bakanlığı, Bakü Devlet Üniversitesi ve Türkiye'nin Diyanet Vakfı arasında imzalanan anlaşmanın temelinde açılmıştır. Eğitim süresi beş yıl olan fakültenin mezunları, ilahiyatçı ve Arap dili öğretmeni ihtisasını almaktadırlar.^[3]

Yine 1991 sonrasındaki bağımsızlık döneminnde Azerbaycan'da Bakü İslam Üniversitesi gibi daha büyük bir eğitim kurumu da açılmıştır. QMRİ'nin bünyesinde faaliyet gösteren bu üniversitede İslamşünaslık ve Şeriat fakülteleri vardır. Üniversitenin, ülkenin Bakü dışındaki şehirlerinde şubeleri de vardır.

Din özgürlüğü ve laiklik[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan çok kültürlü, çok dinli ve çok mezhepli, laik bir ülkedir.^[4][5] Azerbaycan'da pek çok dine mensup insanlar bir arada yaşamaktadır.^[5]

Azerbaycan Anayasası'nın 48. maddesi hürriyet hakkını garanti eder ve tüm inanç sahibi insanlar, kendi din ve mezheplerini kısıtlama olmaksızın seçebilir ve uygulayabilir. Azerbaycan Anayasasının 18. maddesi dinin devlet işleri ve hükûmetten ayrı hareket ettiğini belirtir.^[4] Nüfusun çoğunluğu Müslüman olmakla birlikte, tüm inançlara mensup kişiler, İslam da dahil olmak üzere herhangi bir dinin yasa ve propagandası açısından eşit kabul edilir.^[5] Hümanizma ise, çelişkili bir durum olarak hâlâ yasak tutulmaktadir.

Ayrıca İlham Aliyev 2016 yılını "Çok Kültürlülük Yılı" (Azerice: Multikulturalizm ili) ilan etmiş ve çeşitli etkinlik ve faaliyetler düzenlenmesini sağlamıştır.^[6]

Dini demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkenin 86.600 kilometre karelik bir alanı^[7][8] ve 2017 itibarıyla 9,8 milyon nüfusu^[9] vardır. Belirli dini gruplara üyelik konusunda güvenilir istatistikler yoktur; ancak resmî rakamlara göre nüfusun yaklaşık yüzde 96'sını Müslümanlar oluşturmaktadır. Nüfusun geri kalan kısmı, çoğunlukla Rus Ortodoks, Ermeni Apostolik (hemen hemen hepsi Dağlık Karabağ'ın işgal bölgesinde yaşayan), Yahudiler ve inanmayanlardan oluşmaktadır. Müslüman çoğunluk arasında dini gözlem göreceli olarak düşüktür ve Müslüman kimliği dinden çok kültür ve etnik kökene dayanma eğilimindedir. Dini Birliklerle Çalışma Devlet Komitesi'ne (SCWRA) göre, Müslüman nüfus yaklaşık yüzde 85'i Şii ve yüzde 15'i Sünni'dir; geleneksel olarak farklılıklar keskin bir şekilde tanımlanmamıştır. 2016 tarihli bir raporda, ABD Dışişleri Bakanlığı bu rakamı 2011 yılı için yüzde 65 Şia ve yüzde 35 Sünni olarak göstermiştir.^{[kaynak belirtilmeli]} Hristiyanların büyük çoğunluğu Rus Ortodoks'tur. Yine ABD Dışişleri Bakanlığı'na göre, Müslümanların kimlikleri, dine göre değil, kültür ve etnik kökene dayanmaktadır. Hristiyanlar, ülkenin başkenti Bakü ve üçüncü büyük şehri olan Sumgayit'in kentsel bölgelerinde yoğunlaşmıştır.

Yaklaşık 15.000 kişilik toplam Yahudi nüfusunun çoğunluğu Bakü'de yaşamaktadır. Guba'da köy ve belediyede, Kızıl Kent ve başka yerlerde çok daha küçük topluluklar da vardır. Ülkede beş ilâ altı haham ve altı sinagog vardır.^[10]

Şii, Sünni, Rus Ortodoks ve Yahudileri ülkenin "geleneksel" dini grupları olarak kabul edilir. 100 yıldan fazla bir süredir Lüterciler, Roma Katolikleri, Vaftizciler, Molokalılar (Eski İnananlar), Yedinci Gün Adventistleri ve Bahailerin cemaatleri bulunmaktadır.

Son on yılda, "Wahhabi" ve Selefi Müslümanlar, Pentekostal ve Hristiyan Hristiyanlar, Yehova Şahitleri ve Hare Krishnas da dahil olmak üzere yabancı veya "geleneksel olmayan" olarak kabul edilen bir dizi dini grup varlığını ortaya koydu.

Bakü'de önemli ölçüde gurbetçi Hristiyan ve Müslüman topluluklar vardır. Yetkililer genellikle bu grupların özgürce ibadet etmelerine izin vermiştir.

Yasal çerçeve[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası, tüm inançlara sahip kişilerin dinlerini kısıtlama olmaksızın seçmelerini ve uygulamalarını sağlar. Anayasa uyarınca, her kişi kendi dini bağlılığını ve inancını (ateizm dahil olmak üzere) seçme ve değiştirme, kendi seçtiği dini gruba katılma veya kurma ve dinini uygulama hakkına sahiptir.^[11] Dini özgürlükler yasası, Hükûmetin herhangi bir bireyin veya grubun dini faaliyetlerine müdahale etmesini açıkça yasaklamaktadır; ancak, dini bir grubun faaliyetinin "kamu düzeni ve istikrarı tehdit ettiği" durumlar dahil olmak üzere istisnalar vardır.^[11][12]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]