Belarus Anayasası - Vikipedi

Hükûmet tarafından vatandaşlara dağıtılan anayasa kitapçığı. Kapaktaki adlandırma üstte Beyaz Rusça ve altında Rusça yapılmıştır.
Belarus
Şu madde dizisinin bir parçasıdır:
Belarus
devlet yapısı
Anayasa
Devlet başkanı
Hükûmet
Ulusal Meclis
Yargı
İdari bölümler
Seçimler
Dış ilişkiler

Belarus Anayasası (Belarusça: Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь, Rusça: Конституция Республики Беларусь), Belarus'un en üst düzey yasası.[1] Anayasayla çelişen tüm kanunlar geçersizdir. Ülkenin Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan etmesinden üç yıl sonra, 1994'te, kabul edilen metin Belarus devleti ve hükûmetinin çerçevesini çizerek, vatandaşlarının hak ve özgürlüklerini sıralar. Anayasa, ülkenin eski yasama organı Beyaz Rusya Yüksek Sovyeti tarafından oluşturulmuş ve vatandaşlar ile hukuk uzmanlarının katkılarıyla şekillendirilmiştir. Anayasa metni bir başlangıç, 9 kısım ve 146 maddeden oluşur.[2]

Anayasanın yapısı ve içeriği, Batı dünyası anayasaları ve ülkenin Sovyet dönemi tecrübelerinin yoğun etkisi altında kalmıştır. Metnin büyük bölümü hükûmetin işlev ve güçlerini tanımlasa da, vatandaşların ve toplumun hak ve özgürlüklerini ayrıntılandırmak üzere kısımlardan biri tahsis edilmiştir. Anayasa kabulünden sonra iki kez, 1996 ve 2004'te, değişikliğe uğradı. Bağımsız gözlemciler ile muhalefet liderlerinin karşı çıkılan iki referandumla başkanlık makamının hükûmet üzerindeki gücü artırılarak, başkanlık için belirlenmiş dönem sınırlaması kaldırılmıştır.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Litvanya tüzükleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Litvanya tüzükleri
Litvanya üçüncü tüzüğü, 1588

Bugün Belarus'u oluşturan topraklarda, kuralları sistemleştirmeye dair ilk deneme, Litvanya Büyük Dükalığı'nda Litvanya tüzükleri şeklinde ortaya çıkmıştı. Birinci Tüzük 1529'da yürürlüğe girdi. Eski Beyaz Rusça ile yazılmış metinler anayasa işlevini görüyordu.

3 Mayıs 1791 Anayasası[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: 3 Mayıs 1791 Anayasası

Litvanya Büyük Dükalığı ile Lehistan Krallığı'nın oluşturduğu federal yapı Lehistan-Litvanya Birliği, 18. yüzyılda iç politikadaki sıkışıklıklar sebebiyle bir gerileme dönemi yaşadı.[3] Durumu düzeltmek için atılan gecikmiş adımlardan biri, 3 Mayıs 1971'de kabul edilen ve dünyadaki en eski ulusal anayasalardan biri olan 3 Mayıs 1971 Anayasası'ydı.[4]

Yeni anayasa liberum vetoyu kaldırdı ve szlachta'nın konfederasyonlarını yok etti. Böylece karar alma süreçleri kısaldı.[3] Anayasa ayrıca yasama, yürütme ve yargı organları arasında güçler ayrılığı getirerek, “halk iradesi”ni tesis etti ve burjuvazinin siyasi haklarını geliştirdi. Köylü kesimi haklarında gelişmeler olsa da, kölelik kaldırılmamış ve yeni anayasada da yer almıştı.[5] Katolik inancının statüsü tanınsa da inançlara tolerans korundu.

22 Ekim 1791'de anayasaya tamamlayıcı olarak kabul edilen İki Ulusun Karşılıklı Garantisi, Lehistan ve Litvanya Dükalığı'nın tek bir devlet olarak bütünlüğünü ile bölünmezliğini ve devlet kurumlarındaki eşit temsilini yeniden ortaya koymuştu.[6]

1791 metni 19 aydan kısa süre yürürlükte kaldı. Rusya'yla yapılan kısa savaşın ardından 23 Kasım 1793'te Grodno Sejm tarafından feshedildi.[7] 1795'te Birlik dağıldı ve toprakları Rus İmparatorluğu, Prusya Krallığı ve Habsburg Avusturyası arasında paylaşıldı; Dükalık topraklarının büyük bölümü Rus kontrolüne geçti.

20. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Belarus ilk geçici anayasasını, Rus İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını kazandıktan birkaç ay sonra, 11 Ekim 1918'de oluşturdu.[8]

Ülke 1919'da Bolşevikler tarafından işgal edilince Sovyet Cumhuriyeti'ne dönüştü ve yeni bir anayasa kabul edildi.[9] Beyaz Rusya; Rusya, Ukrayna ve Güney Kafkasya ile imzaladığı antlaşmayla Sovyetler Birliği kurulana kadar bu anayasayla yönetildi.[10] Beyaz Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne dönüşen ülke ilk anayasasını, Sovyet Anayasası'nın oluşturulmasının hemen ardından, 1927'de yürürlüğe soktu.[9] Beyaz Rusya SSC anayasası 1937'de yeniledi; 1978'de ise, 1977 Sovyet Anayasası'ndaki değişikliklere uyum sağlamak için,[11] son Sovyet dönemi anayasası ortaya çıktı.[9]

Modern anayasa[değiştir | kaynağı değiştir]

Belarus 1991'de Sovyetler'den bağımsızlığını kazanınca, Beyaz Rusya Yüksek Sovyeti Beyaz Rusya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Bağımsızlık Deklerasyonu'nu kabul etti. Burada Beyaz Rusya SSC yasalarının, SSCB kanunlarına hukuki üstünlüğü ilan edildi ve böylece ülkenin anayasa süreci başladı.[9] Kısa süre sonra, Sovyetler sonrası dönem anayasasının oluşturulması için bir Anayasa Komisyonu kuruldu. Kasım 1991'de komisyon ilk üç önerisini Yüksek Sovyet'e gönderdi. Yüksek Sovyet tarafından onaylanan ilk metin Kasım 1991'de Beyaz Rus halkının yorum ve önerilerinin alınması için yayımlandı.[12] Komisyonun Yüksek Sovyet'e sunduğu son taslak, 15 Mayıs 1994'te Yüksek Sovyet başkanı ve devlet başkanı Meçilav Hrib tarafından imzalandı. Resmî gazete Zvezda on beş gün sonra anayasayı yayımladı.[13] Yüksek Sovyet anayasayla birlikte Yasalaşma Kanunu adıyla ikinci bir metin kabul ederek, 1978 Beyaz Rusya SSC Anayasası ile Beyaz Rusya SSC Bağımsızlık Deklerasyonu'nun, bazı küçük istisnalar haricinde geçersiz kıldı. Yüksek Sovyet'in on üçüncü oturumunda kabul edilen bu yasa, devlet kurumlarını ve ilgili makamların oluşturulması için iki yıllık bir geçiş süreci de öngörüyordu.[14] 1994'ten itibaren Belarus'ta ulusal bayram olan 15 Mayıs, Anayasa Günü olarak kutlanmaktadır.[15]

Anayasa güçler ayrılığı içerir. Belarus hukukuna göre, her kurum bağımsızdır ancak birlikte halka hizmet eder.[9] Anayasaya göre Belarus başkanlık sistemine dayalı demokrasidir; başbakanlığın gücü çok azaltılmıştır.[16] On beş eski Sovyet cumhuriyetinden biri olan Belarus, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra, bunlar arasında bir anayasa yazıp kabul eden en son ülkelerdendir. Bu gecikme, bir yandan Yüksek Sovyet'i tamamen kapatmaya çalışan muhalefetle uğraşan Yüksek Sovyet üyeleri arasındaki tartışmalardan kaynaklanmıştı.[17] 1992-1993'teki meselelerin en büyüğü, yeni yasama ve yürütme arasındaki ilişkinin belirlenmesindeki güç savaşıydı.[12] Yüksek Sovyet'in eski başkanı Stanislav Şuşkeviç, yazılan ilk metne başkana verilen yetkiler sebebiyle karşı çıkmıştı. Muhalefetteki Beyaz Rusya Halk Cephesi ise daha sonraki metni, yasama ve yürütme arasındaki dengesizlik ile Sovyet döneminde de başkan olan Vyaçeslav Kebiç'e Haziran'daki başkanlık seçimlerine katılma izni verilmesi hususlarında eleştirmişti..[12]

Belarus Anayasası yazılırken, Yüksek Sovyet üyeleri ABD, Almanya, Avusturya, Belçika, Danimarka, Fransa, İtalya ve İsveç gibi çeşitli ülkelerden esinlendi. Ülke içinde ise, Sovyet dönemi tecrübesi ve Sovyet yönetimi tarafından kaldırılan geleneklere geri dönüş isteği etkili oldu.[18] Anayasa yapısı Rusya Anayasası'na benzerlik gösterir; örneğin Başkan, Rusya'dakine çok benzer yetkiler taşır.[17] Anayasa genel olarak, Belarus devletini, Rus birliği yanlısı hareketlerden koruma, ülkenin Sovyetler sonrası dönemde ortaya çıkabilecek sorunlarını çözebilecek güçlü bir devlet başkanı oluşturma ve Belarus'taki siyasi kanatlar arasında bir denge kurma arayışındadır.[12]

Başlangıç[değiştir | kaynağı değiştir]

Anayasanın başlangıç bölümünde, Belarus uluslararası topluluğun bir üyesi olarak kendi kaderini çizme sorumluluğunu üzerine alır. Bu sorumluluğu yerine getirmek için, hükûmet "tüm insanlığa ait ortak değerlere tutunarak, halkın vazgeçilemez kendi kaderini tayin hakkı üzerine inşa" görevini üstlenir ve bu da "Belarus devletinin gelişiminin yüzyıllar süren tarihi tarafından desteklenir." Belarus ayrıca, vatandaşlarının hak ve özgürlüklerine saygı duymayı ve halk tarafından, hukuk ilkeleriyle yönetilen istikrarlı bir devlet olmayı taahhüt eder.[19]

Birinci Kısım: Anayasal Sistemin Esasları[değiştir | kaynağı değiştir]

Anayasanın birinci bölümü, hükûmet sistemini anlatır ve hükûmetin Belarus halkı tarafından yönetileceğini belirtir. Çok partili temsilî demokrasi ile oluşturulan yönetim, kendi dış politikasını oluşturur ve gerektiğinde bunu yapabilme hakkını korur. Birinci kısım devletin, vatandaşların hak ve özgürlüklerini koruyacağını da belirtir ancak bir Belarus vatandaşının "Devlet'e karşı Anayasa tarafından kendine verilen görevleri tereddütsüzce yerine getirme sorumluluğu taşıdığı" hükmünü içerir.[20]

Her hükûmet organı kendi denge ve denetleme mekanizmasına sahip, diğer organların etki alanının dışında ve bağımsızdır. Hükûmet, Anayasa maddeleriyle uyumlu yasalar çıkarmaya yetkilidir. Yasalar Anayasa ile çelişirse geçersiz sayılabilir. Yasalar, uluslararası hukuka tabidir; Belarus “evrensel olarak kabul edilmiş uluslararası hukuk prensiplerinin üstünlüğünü kabul eder ve yasalarının bu prensiplere uygun olacağını taahhüt eder.[20]

Belarus toprakları oblast olarak anılan belirli alanlara bölünmüştür. Oblastlar ilçelere, onlar da şehirlere ayrılır. Anayasa, yasama tarafından kontrol edilecek özel bölgeler oluşturulmasına da imkân tanır. Belarus vatandaşlarına, ülke sınırları içinde veya yabancı bir ülkede olmalarına bakılmaksızın, koruma ve destek sözü verilmiştir. Bazı istisnalar haricinde, herhangi bir vatandaşlığı olmayanlar ve yabancılar, Anayasa önünde Belarus vatandaşlarıyla benzer statü ve haklara sahiptir. Belarus; etnik köken, siyasi ideoloji veya dini tercihleri sebebiyle zulüm altında olanlara sığınma hakkı verme gücüne sahiptir.[20]

Anayasa Beyaz Rusça ve Rusçayı ülkenin resmî dilleri olarak sayar. Tarafsız ve nükleer yayılmacılık karşıtı olma taahhütü verir. Ayrıca ulusal simgeleri ortaya koyar ve Minsk'i başkent olarak belirler.[20]

İkinci Kısım: Birey, Toplum ve Devlet[değiştir | kaynağı değiştir]

İkinci kısım, yönetimin vatandaşlara sağladığı hakları tanımlar. Metine göre, "yeterli beslenme, giyinme ve barınmanın olduğu onurlu bir yaşam standardı hakkı ile temel yaşama şartlarının sürekli geliştirilmesi" gibi temel hakların sağlanması ve korunması, hükûmetin en öncelikli görevidir. Bu haklar tüm Belarus vatandaşlarına verilmiştir ve her Belaruslu, Belarus hukuku önünde eşittir. Bununla birlikte, bu haklar ulusal güvenlik gerekçeleriyle veya ülke olağanüstü hâl durumundaysa askıya alınabilir. Hiç kimse "hukuka aykırı fayda ve ayrıcalıklar sahibi" olamaz.[21] Belarus devlet başkanı tarafından 84. Madde'ye göre ilan edilebilen olağanüstü hâl, 98. Madde uyarınca ilanından itibaren üç gün içinde Meclis tarafında onaylanmalıdır.[22]

Anayasa yaşamanın bir hak olduğunu söyler ve vatandaşların hayatının, onlara veya mallarına zarar vermek isteyecek diğer vatandaşlara karşı hükûmet tarafından korunacağını belirtir. Bunun yanında, ulusal yasalara uygun olmak koşuluyla, ağır suçlar için idam cezası uygulanmasına da izin verir. Tutuklanan vatandaşlar hukuk kurallarına göre yargılanır ve kendileri veya aile üyeleri aleyhine ifade verme zorunluluğu yoktur. Vatandaşlar oy verme, ev sahibi olma, çalıştıkları süre karşılığında tazminat alma haklarına sahiptir; ülke içinde istedikleri yere seyahat edebilir, hükûmet aleyhine gösteri yapabilirler.[21]

Üçüncü Kısım: Seçim Sistemi. Referandum[değiştir | kaynağı değiştir]

İkiye ayrılan üçüncü bölüm seçimlerin yapısını ve düzenlenmesi konu alır. İlk olarak Belarus seçim sistemi, daha sonra ise ulusal referandumların düzeni anlatılır.[23]

Belarus'ta on sekiz yaşını tamamlamış kişiler seçimler ve halk oylamalarında oy verme hakkına sahiptir. Vatandaşlar seçimler ve referandumlarda oy verebilir veya vermeyebilir; bunun herhangi bir yaptırımı yoktur. Anayasa bir vatandaşın oy kullanamayacağı iki durum tanımlar. Bunlardan birincisi, kişinin oy verebilecek akli yeterliliğe sahip olmadığına dair bir mahkeme kararıdır. İkincisi ise seçim tarihinde gözaltında veya cezaevlerinde olma hâlidir. Anayasa, hapis cezasını tamamlamış olanların oy hakkında da, bu kişilerin haklarını nasıl geri kazanacağından da bahsetmemektedir.[23]

Ulusal referandumlar, vatandaşların belirli bir yasa metninin yürülüğe girip girmeyeceğine karar verdiği seçimlerdir. Yapılabilmesi için şu şartlardan biri sağlanmalıdır: Devlet başkanının isteği veya Ulusal Meclis'in iki kanadının da isteği veya vatandaşların çağrısı. Belarus Ulusal Meclisi'nin referandum çağrısı yapabilmesi için her iki kademede de çoğunluk gerekir. Vatandaşların halk oylaması çağrısı yapabilmesi için ise 430.000 seçmenin imzası istenir. Ayrıca, başkent Minsk de dahil olmak üzere ülkenin her bölgesinden en az 30.000 imza toplanması şartı bulunur. Bu durumlardan biri gerçekleştiğinde, başkan oylama tarihini belirleyen bir karar yayımlar. Karardan sonra en geç üç ay içinde oylama yapılmalıdır. Yerel yönetimler, nüfuslarının yüzde onu tarafından istenirse, kendi halk oylamalarını yapabilir.[23]

Dördöncü Kısım: Başkan, Parlamento, Hükûmet, Mahkemeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Dört bölüme ayrılan dördüncü kısım, Belarus devlet başkanı, Meclis, hükûmet ve mahkemelerin işlevlerini belirler. Başkan Belarus halkı tarafından seçilse de, herhangi bir siyasi partiye mensup olmamalıdır. Anayasa başkanın Silahlı Kuvvetler'in başkomuntanı olması gibi, çeşitli pozisyonlar için belirli resmî görevler de listeler. Metnin bu bölümünde, başkanın görevlerini yerine getiremeyecek durumda olması veya hayatını kaybetmesi durumunda uygulanacak hükümler de tanımlanmıştır.[22]

Dördüncü kısım Ulusal Meclis olarak adlandırdığı Belarus Meclisi'nin güç ve görevlerini sıralar. Ulusal Meclis iki kanada bölünmüştür: alt kanat Temsilciler Meclisi ve üst kanat Cumhuriyet Konseyi. Her iki kanadın üye seçimi, tekliflerin yasaya dönüşme koşulları ve başkanın seçtiği kabine üyelerinin onaylanması konularında kendine has kuralları vardır.[22]

Başbakan'ın başkanlık ettiği Belarus hükûmeti, hükûmete bağlı bakanlardan oluşan yapıdır. Üyelerini başkan atar ancak Ulusal Meclis bütün üyeleri onaylamalıdır. Üyeler, bakanlıkları sona erene veya başkan değişene kadar görevde kalır.[22]

Belarus Anayasa Mahkemesi, ülkenin en üst mahkemesidir. Sivil ve cezai konularla ilgilinen diğer mahkemelerden farklı olarak, Anayasa Mahkemesi kabul edilen yasaların geçerliliğini inceler. Mahkeme herhangi bir yasanın Anayasa'ya aykırı olduğuna karar verebilir.[24] Ceza davalarına bakan yüksek mahkeme Yargıtay'dır.[22]

Beşinci Kısım: Yerel Yönetim ve Özerklik[değiştir | kaynağı değiştir]

Beşinci kısım yerel hükûmetlerin oluşturulabilmesine olanak tanır. Yerel halk tarafından seçilen bu yönetimler; bütçe, sosyal hizmetle ve ekonomik kalkınma gibi yerel konularda yönetim gücüne sahiptir. Vergi toplama yetkileri de bulunur. Başkan, yerel meclis üyelerinin onayına tabi olmak koşuluyla, yerel hükûmet başkanlarını seçebilir ve görevden alabilir.[25]

Altıncı Kısım: Başsavcılık Makamı. Devlet Denetleme Komitesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Altıncı kısım devlet başsavcılığı ile Devlet Denetleme Kurulu makamlarını ve görevlerini sıralar. Başsavcı ve atamış yardımcıları; ulusal, bölgesel ve yerel yasaların, tüm hükûmet kesimleri ile sivil topluma dengeli bir şekilde uygulanmasını takiple görevlidir. Başsavcı ile yardımcıları başkan tarafından, Cumhuriyet Konseyi'nin onayıyla belirlenir.[26]

Devlet Denetleme Komitesi, ulusal bütçe ile başkanın ekonomi politikalarının uygulanmasını denetleme ve devlet mallarının kullanımını incelemekle görevlidir. Denetleme Kurulu da, başsavcılıkta olduğu gibi başkan tarafından seçilir.[26]

Yedinci Kısım: Belarus Cumhuriyeti Finans ve Kredi Sistemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Yedinci kısım Belarus'un mali sorumluluklarını tanımlar. Yerel bölge ve şehir bütçeleriyle birlikte, bir ulusal bütçe yapılmalıdır. Bütçede kullanılcak gelirler, vergi ve cezalar ile yabancı devletler tarafından Belarus'a yapılacak ödemelerden oluşur. Ulusal Meclis bir mali yılın sonunda, gelecek mali yılın bütçesini beş ay içinde görüşmelidir. Ulusal bütçe görüşmeler ve kabulünün ardından halka açık olarak yayımlanır. Yerel bütçeler için aynı aşamalar takip edilir. Belarus Cumhuriyeti Millî Bankası, Beyaz Rusya'nın devlet bankasıdır ve ulusal para birimi olan Belarus rublesinin basımından sorumludur.[27]

Sekinzinci Kısım: Anayasasının Uygulanması[değiştir | kaynağı değiştir]

Sekizinci kısım anayasanın uygulanma ve değiştirilme süreçlerini ele alır. Anayasa ülkenin en üst kanunudur; bu yüzden diğer kanunlar ile karalar ona aykırı olamaz. Bir çelişme durumunda anayasa uygulanır. Anayasa değil, bir kanunla bir karar çelişirse, kanun uygulanır.[28]

Anayasayı değiştirmek için, Meclis'in konuyu gündemine alabilmesi için iki durumdan biri gerçekleşmelidir. Bunlar, başkanın değişiklik önermesi veya 150.000 seçmenin imza toplayıp Meclis'e yollamasıdır. Meclis'in iki kademesi, değişiklikleri üç ay içinde göüşmelidir. İki durum görüşmelerin yapılmasını durdurabilir. Olağanüstü hâl içinde olunması ilk olasılık, mevcut Temsilciler Meclisi'nin görev süresinin bitmesine altı aydan az kalması ise ikinci ihtimaldir. Değişikliklerin kabul edilmesi için Meclis'in her iki bölümünde sağlanacak üçte iki çoğunluk veya yapılacak referandumda basit çoğunluk aranır. Birinci, ikinci, dördüncü ve sekizinci kısım sadece halk oylaması yoluyla değiştirilebilir.[28] Referandum yapılma kuralları, Belarus Cumhuriyeti Seçim Kanunu'nun 22.-25. maddelerinde sıralanmıştır.[29] 1994'te kabul edildikten sonra Anayasa'da 1996'da ve 2004'te olmak üzere iki değişiklik yapılmıştır.[30][31]

Dokuzuncu Kısım: Sonuç ve Geçici Maddeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Anayasanın 1996 öncesi yasaları konu alan dokuzuncu ve son kısmı 1996 Anayasa değişikliği sırasında eklendi. Buna göre anayasanın kabulünden önce yürürlüğe girmiş ve anayasayla çelişmeyen yasalar işler olmaya devam eder. Anayasada yapılacak tüm değişiklikler, aksi belirtilmediği takdirde, başkanın onayından sonra resmileşir. 1996 değişikliklerinin kabulüyle birlikte, 1994 tarihli "Belarus Cumhuriyeti Anayasası'nın Yürürlüğe Girmesi Prosedürüne Dair" kanun geçerliliğini yitirmiştir. Dokuzuncu kısım geçiş dönemi için, mevcut (Kasım 1996 itibarıyla) Belarus yönetiminin görev süresi dolana kadar görevde kalacağı hükmünü içerir. Anayasa yürürlüğe girdiğinde, ulusal hükûmet verilmiş görevlerini yapmaya başlar. 143. Madde'nin 3. fıkrasında belirtilen özel durumlar haricinde, anayasanın işlev kazanmasının ardından iki ay içinde devlet yönetim yapılarının oluşturulması gerekir.[32]

Değişiklikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Lukaşenko 1994'te başkan olduktan sonra, yeni kabul edilmiş anayasada değişiklik yapma isteğini dile getirmişti. Lukaşenko'ya göre düzenlemeler makamının gücünü artıracak, Sovyetler sonrası Belarus siyasetinde bir dönüm noktası olacaktı.[12] Mayıs 1995'ta yapılan referandum değişiklik sürecinin ilk adımıydı. Oylamadaki dört maddeden biri, üyeler ulusal hukuku ihlal ederse başkana parlamentoyu feshetme yetkisi veriyordu.[33] Birçok Yüksek Sovyet üyesinin protesto ettiği oylama,[12] başkanın yasamayı feshine %77 destekle sonuçlandı. Teklifin diğer maddeleri, bayrak ve ulusal arma gibi anayasanın genelini etkilemeyen unsurlardı; bunların durumunun anayasayla belirlenmesi kabul edildi.[34] İki yıl sonra, Lukaşenko anayasa değişikliği için bir referanduma daha gitti. 2004'te yapılan son halk oylaması da Lukaşenko tarafından yapıldı.

1996[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: 1995 Belarus referandumu

1996'da anayasa değişikliği için yeniden sesler yükseldi.[9] Yüksek Sovyet üyeleri değişikilkleri geçirmeyi veya referanduma götürmeyi reddedince, devlet başkanı Lukaşenko kendisi halk oylaması kararı aldı.[35] Bunun öncesinde Yüksek Sovyet'in Eylül 1996'da referanduma gitme denemesi, Anayasa Mahkemesi tarafından “Anayasa'ya uygun olmadığı” gerekçesiyle geri çevrilmişti.[36] Anayasada öngörülen değişikliklerin çoğu, başkanlık makamının gücünü artırmaya yönelikti.[37] Buna göre:

1- Ülkenin tek seviyeli parlamentosu olan Yüksek Sovyet kaldırıldı. Yüksek Sovyet'in yerini iki kademeli Ulusal Meclis aldı.[30]

2- Devlet başkanı Aleksander Lukaşenko'nın görev süresi 1999'dan 2001'e uzatıldı.[30]

Referandumda, 7,5 milyona yakın seçmenin %84'ü değişiklikleri onayladı.[38] 28 Kasım'da Lukaşenko tarafından onaylanan değişiklikler yürürlüğe girdi.[39] 1996 referandumu, Yüksek Sovyet'in ilgası için yapılan ilk girişim değildi. 1991 ile 1992'de, SBKP'nin üst düzey görevlileri tarafından Ağustos'ta Moskova'da yapılan darbenin ardından, hükûmet içindeki demokrasi yanlıları Yüksek Sovyet'i dağıtmayı istemişti. Belarus Halk Cephesi üyeleri o dönem kanunen referandum için gerekli imza sayısına ulaşmış ancak girişim Yüksek Sovyet tarafından engellenmişti.[16]

1996 oylamasının sonuçları, muhalefet partilerinin yeni kurulan parlamentonun dışında kalmasına yol açtı. Şeffaflık sorunları ve sandık hileleri gerekçesiyle, Avrupa Birliği, ABD ve diğer bazı ülkeler sonuçları tanımadı.[35]

2004[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: 2004 Belarus referandumu

Beyaz Rus seçmenler 2004't, e Ulusal Meclis üyesi seçimi yapılırken, başkanlık dönem sınırı konulu bir referanduma da gitti. Halk oylaması öncesi durumda, iki dönem görev alma sınırı olan devlet başkanı Aleksander Lukaşenko'nun, anayasa uyarınca görevi bırakması gerekiyordu.[40] Yaklaşık %90 katılımla yapılan oylamada %77,3'le dönem sınırının kaldırılması kabul edildi.[31] Değişiklikler 17 Ekim 2004'te yürürlüğe girdi.[41] 1996'da olduğu gibi, referandumun meşruiyeti tartışma konusu oldu. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatına (AGİT) göre birçok oy verme noktasında bağımsız gözlemciler bulunmuyordu. AGİT oylama şartlarının, kendi "serbest ve adil seçim" gerekliliklerini karşılamadığını belirtmişti. Diğer bazı sivil toplum kuruluşlarına göre seçmenlerin %50'si oy vermemişti; bu yüzden açıklanan sonuçlar sorunluydu.[42] Lukaşenko iki yıl sonraki seçimde tekrar aday oldu ve %83'le ilk turda başkan seçildi.[43] Dönem sınırının kalkmasıyla birlikte, Lukaşenko sağlık durumuna bağlı olarak siyaseti bırakamayacağını ve başkanlığa aday olmaya devam edeceğini söylemişti.[44] Aleksander Lukaşenko 2010'da %79,67, 2015 seçimlerinde ise %83,47 oyla yeniden başkan seçildi.

Anayasa değişikliklerine eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Her iki referandum da, ülke için muhalefet ve AGİT gibi kuruluşlar tarafından ciddi şekilde eleştirildi. Uluslararası gözlemciler iki oylamanın da şeffaf olmadığını ve gerçek sonuçların yayımlanmadığını belirtti. Gözlemcilerin oy sayımı sürecini takibine izin verilmemişti.[45] 1996 anayasa değişikliği referandumunda Lukaşenko muhalifleri boykot kararı aldı. Uluslararası gözlemciler bu oylamada problemler dillendirmiş, oy verme merkezlerinde hükûmet yanlısı afiş ve uyarılar bulunduğunu belirtmişti.[38] Muhalefet, 1996'da Yüksek Sovyet'in kapatılmasıyla, ülkenin demokratik olarak seçilmiş son parlamentosunun yerini, Lukaşenko'nun belirlediği parlamentonun alacağı iddiasındaydı.[46] Seçimlerde usulsüzlük ve anayasada problem iddiaları olsa da, mevcut anayasanın belirli bölümleri, muhalefet liderleri tarafından da kabul görmüştü. 2005'te Özgür Avrupa Radyosu'na verdiği röportajında, başkan adayı Alaksandar Milinkievič Avrupa Birliği ve NATO üyeliği konusunda, anayasanın 18. Madde'sinde belirtilen Belarus'un tarafsız konumunun[20] korunması gerektiğini söyledi.[47] Anayasının hukuki yorumları da tartışma konusu oldu. 1998 tarihli bir dergide, New York Üniversitesi Hukuk Bölümü, Belarus hukuk uzmanlarının hukuk bilimi konusunda yeni bir teori geliştirdiğini yazmıştı. Buna göre yasalar devlet başkanı Lukaşenko ve halkın isteğine uyuyorsa anayasaya uygun, başkan ve halk tarafından beğenilmiyorsa uygun değildi. İkinci kategoriye giren, yani beğenilmeyen, kanunlar uzmanlar tarafından dikkate alınmıyordu.[48] Haziran 1999'da, Birleşmiş Milletler'in Hakim ve Avukatların Bağımsızlığı özel raportörü Beyaz Rusya'yı ziyaret etti. Raportör Dato Param Cumaraswamy, ulusal makamlar tarafından yayımlanmış geçici kararnamelerin, süreleri dolmuş veya anayasaya aykırı olsa da, hâlâ yürürlükte olduğunun altını çizmişti..[49]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "1. Kısım, Madde 7". 17 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2018. 
  2. ^ "March 15 - Day of Constitution (of the) Republic of Belarus". BelTA. 13 Mart 2007. 7 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2007. 
  3. ^ a b Jacek Jędruch (Kasım 1982). Constitutions, elections, and legislatures of Poland, 1493-1977: a guide to their history. EJJ Books. s. 151. ISBN 978-0-7818-0637-4. 31 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2011. 
  4. ^ Bill Moyers (5 Mayıs 2009). Moyers on Democracy. Random House Digital, Inc. s. 68. ISBN 978-0-307-38773-8. 27 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2011. 
  5. ^ Machovenko, Jevgenij. "Piliečio ir valstybės santykiai 1791 m. Gegužės 3 d. konstitucijoje: paveldas ir pamoka" [3 Mayıs 1791 anayasasında devlet ve vatandaş ilişkileri: miras ve ders]. Lietuvos Respublikos Konstitucijos dvidešimtmetis: patirtis ir iššūkiai (Litvanca). Vilnius Üniversitesi, Litvanya Noterler Odası. ss. 8-10. 12 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Kasım 2015. 
  6. ^ Bardach, Juliusz (1992). "The Constitution of May Third and the mutual assurance of the Two Nations". The Polish Review. 36 (4). ss. 407-420. JSTOR 25778593. 
  7. ^ Norman Davies (30 Mart 2005). God's Playground: The origins to 1795. Columbia University Press. s. 254. ISBN 978-0-231-12817-9. 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2011. 
  8. ^ "12 фактаў пра БНР". inbelhist.org. 26 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2018. 
  9. ^ a b c d e f "History of Constitutionalism in Belarus" (Rusça). Beyaz Rusya Temsilciler Meclisi. 3 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2007. 
  10. ^ "Timeline of the Soviet Union". British Broadcasting Corporation. Mart 2006. 28 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2007. 
  11. ^ "The Constitutional Process in Russia]". Kremlin.ru. 10 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2007. 
  12. ^ a b c d e f Gönenç, Levent (18 Haziran 2002). Prospects for Constitutionalism in Post-Communist Countries. Türkiye: Martinus Nijhoff. ss. 190-191. ISBN 90-411-1836-5. 
  13. ^ "Constitution of 1994" (Belarusça). Belconstitution.narod.ru. 12 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2007. 
  14. ^ "Enactment Law". unibe.ch url=http://www.servat.unibe.ch/law/icl/bo01000_.html. 15 Mart 1994. 
  15. ^ "National Holidays". Beyaz Rusya ABD Büyükelçiliği. 2 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2007. 
  16. ^ a b "Belarus - Prelude to Independence". Library of Congress Country Studies. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2007. 
  17. ^ a b "Belarus Politics". belarusguide.com. 5 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2007. 
  18. ^ "Belarus Constitution Day celebrated today". BelTA url=http://www.belta.by/en/main_news?id=142808. 15 Mart 2007. 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2007. 
  19. ^ "Preamble of the Constitution". Beyaz Rusya Cumh. Başkanlığı Web Sitesi. 1994. 7 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2007. 
  20. ^ a b c d e "Section One of the Constitution". 1966'da ek yapıldı. Beyaz Rusya Cumh. Başkanlığı Web Sitesi. 1994. 17 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2007. 
  21. ^ a b "Section Two of the Constitution". Beyaz Rusya Cumh. Başkanlığı Web Sitesi. 1994. 23 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2007. 
  22. ^ a b c d e "Section Four of the Constitution". Beyaz Rusya Cumh. Başkanlığı Web Sitesi. 1994. 17 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2007. 
  23. ^ a b c "Section Three of the Constitution". Beyaz Rusya Cumh. Başkanlığı Web Sitesi. 1994. 23 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2007. 
  24. ^ "General Provisions and History". Constitutional Court of the Republic of Belarus. 21 Mayıs 2007. 26 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2007. 
  25. ^ "Section Five of the Constitution". Beyaz Rusya Cumh. Başkanlığı Web Sitesi. 1994. 17 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2007. 
  26. ^ a b "Section Six of the Constitution". Beyaz Rusya Cumh. Başkanlığı Web Sitesi. 1994. 23 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2007. 
  27. ^ "Section Seven of the Constitution". Beyaz Rusya Cumh. Başkanlığı Web Sitesi. 1994. 23 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2007. 
  28. ^ a b "Section Eight of the Constitution". Beyaz Rusya Cumh. Başkanlığı Web Sitesi. 1994. 23 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2007. 
  29. ^ "Electoral Code of the Republic of Belarus". law.by. 2000. 27 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2007. 
  30. ^ a b c "Belarus president convenes new parliament". CNN. 26 Kasım 1996. 24 Ocak 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2007. 
  31. ^ a b "Observers deplore Belarus vote". BBC. 18 Ekim 2004. 2 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2007. 
  32. ^ "Section Nine of the Constitution". Beyaz Rusya Cumh. Başkanlığı Web Sitesi. 1996. 23 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2007. 
  33. ^ "National Referendum of the Republic of Belarus - Official list of questions" (Rusça). Beyaz Rusya Merkezi Seçim Kurulu. 14 Mayıs 1995. 5 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2008. 
  34. ^ "National Referendum of the Republic of Belarus - Official results" (Rusça). Beyaz Rusya Merkezi Seçim Kurulu. 14 Mayıs 1995. 16 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2008. 
  35. ^ a b "Republic of Belarus - Background". World Report 1999. Human Rights Watch. 1999. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mart 2008. 
  36. ^ "Judgment of the Constitutional Court, Minsk No. J-43/96". Beyaz Rusya Anayasa Mahkemesi. 4 Kasım 1996. 30 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2008. 
  37. ^ "Republic of Belarus - Background". Human Rights Watch. 1999. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2007. 
  38. ^ a b "Belarus president poised for victory in constitution re-write". CNN. 24 Kasım 1996. 16 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2007. 
  39. ^ "Section Nine of the Constitution". Beyaz Rusya Cumh. Başkanlığı Web Sitesi. 1994. 23 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2007. 
  40. ^ "Constitution of Belarus (1994)". unibe.ch. 1994. 12 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2007. 
  41. ^ "2004 Text of the Constitution of Belarus". law.by. 2004. 6 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2007. 
  42. ^ "Belarus" (PDF). Country Report. Freedom House. 2006. 14 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Mart 2008. 
  43. ^ "Lukashenko confirmed as winner in Belarus presidential vote". Xinhua. 23 Mart 2006. 13 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mayıs 2018. 
  44. ^ "Rightist Group Promote Belarus Dictator Lukashenko as Russian Presidential Candidate". MosNews. 28 Şubat 2007. 29 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2007. 
  45. ^ "COUNCIL COMMON POSITION 2004/848/CFSP" (PDF). Official Journal of the European Union. 13 Aralık 2004. 16 Şubat 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2008. 
  46. ^ Balmaceda, Margarita Mercedes; Kevin Rosner (2006). Belarus: Oil, Gas, Transit Pipelines and Russian Foreign Energy Policy. GMB Publishing Ltd. s. 4. ISBN 1-905050-83-6. 
  47. ^ "Belarus: Opposition Candidate Hopes To Have Broad Public Support". Radio Free Europe. Radio Liberty. 3 Ekim 2005. 16 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2008. 
  48. ^ Lukashuk, Alexander (1998). "Yesterday as Tomorrow: Why It Works in Belarus". Eastern Europe Constitutional Review. 7 (3). 18 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mart 2008. 
  49. ^ "Constitution Watch" (PDF). Eastern Europe Constitutional Review. New York University School of Law. 2000. s. 6. 25 Şubat 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2008. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Belarus_Anayasası&oldid=31730196" sayfasından alınmıştır