Dağlık Karabağ Özerk Oblastı - Vikipedi

Bu madde Dağlık Karabağ adlı SSCB'nin oblastı hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için Dağlık Karabağ (anlam ayrımı) maddesine bakabilirsiniz.
Dağlık Karabağ Özerk Oblastı

Dağlık Karabağ Özerk Oblastı (Rusça: Нагорно-Карабахская автономная область, Nagorno-Karabakhskaya avtonomnaya oblast'; Azerice: Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti, Дағлыг Гарабағ мухтар вилаjəти; Ermenice: Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ, Ler'nayin Ğarabaği İnqnavar Marz), 1923'te Sovyetler Birliği'nin Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde kurduğu özerk oblasttı. Başkenti Stepanakert şehriydi. Oblastın lideri, Azerbaycan Komünist Partisi Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi Komitesinin Birinci Sekreteriydi. Nüfusun çoğunluğunu etnik Ermeniler oluşturuyordu.[1][2][3]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Bölge, 1918 ve 1920 arasındaki kısa süreli bağımsızlıkları sırasında Ermenistan ile Azerbaycan arasında tartışmalıydı. Ermenistan ve Azerbaycan'ın Sovyetleştirilmesinin ardından Kavbiuro örgütü, bölgeye geniş bölgesel özerklik verirken bölgeyi Azerbaycan SSC içinde tutmaya karar verdi.[4] Başlangıçta, Karabağ'ın ana şehri Şuşa ve çevresindeki köyler, özellikle Şuşa'daki Ermeni çoğunluk nüfusunun katledilmesi ve sınır dışı edilmesinden sonra, ağırlıklı olarak Azerbaycanlı oldukları için özerkliğin dışında tutulacaktı - bu karar daha sonra 1923'te Şuşa'nın kurulmasıyla tersine çevrildi. Bunun yerine Kürdistan Uyezdi'ne dahil edilmesinden yana olan Müslüman köylerinin protestolarına rağmen Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'ya katılmaya karar verildi.[5]

Azerbaycan Komünist Partisi’nin kurduğu üç kişilik araştırma heyetinin sunduğu rapora dayanarak 30 Haziran 1921’de Özerk Olbastı’nın kuruluşu kararlaştırıldı. 24 Temmuz 1923’te Özerk Oblastı ilan edilmiş ve kararı uygulamaya konulmuştur. Özerk Oblastın ilan edilmesi sırasında alanı 4.161 km2 (1.607 sq mi) idi. 1926 nüfus sayımına göre bölgenin nüfusu 125.200 kişi olup bunların yüzde 89,2'sini Ermeniler oluşturmaktadır. Ancak 1989 yılına gelindiğinde özerk bölge nüfusunun Ermenilerin payı yüzde 76,9'a düştü.[6] Bunun nedenleri arasında Sovyet Azerbaycanlı yetkililerin Azerbaycanlıları bölgeye yerleştirme politikası ve Karabağ Ermenilerinin bir miktar dışarıya göç etmesi, ayrıca Azerbaycanlılar arasında genel olarak Ermenilere göre daha yüksek doğum oranı yer alıyor.[7]

Dağlık Karabağ'ın statüsü sorunu 1980'lerin ortalarına kadar önemli bir kamusal mesele haline gelmemiş olsa da, Ermeni aydınları, Sovyet Ermenileri ve Karabağ Ermeni liderleri periyodik olarak bölgenin Sovyet Ermenistan'ına devredilmesi için Moskova'ya çağrılarda bulundu.[7] 1945'te Sovyet Ermenistanı'nın lideri Grigory Arutinov, Stalin'e bölgenin Sovyet Ermenistanı'na bağlanması yönünde çağrıda bulundu ancak bu çağrı reddedildi.[7] 1965 yılında Karabağ'daki on üç Ermeni parti yetkilisi, Sovyet Azerbaycanlı yetkililerin Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'na karşı tutumuna ilişkin şikayetlerini Sovyet liderliğine yazdı. Karabağlı Ermeni yetkililerin birçoğu görevden alındı ya da Ermenistan'a gönderildi.[7] Haydar Aliyev'in 1969'da Azerbaycan SSC'nin liderliğine yükselişi, Bakü'nün özerk bölge üzerindeki kontrolünü sıkılaştırmaya yönelik girişimlerin arttığına tanık oldu. 1973-74'te Aliyev, Ermeni milliyetçileri olarak kabul edilen Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın tüm liderliğini tasfiye etti. Azerbaycan Komünist Partisi Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi Komitesi Birinci Sekreteri olarak Karabağ dışından bir Ermeni olan Boris Kevorkov'u atadı.[7]

1977'de tanınmış Ermeni yazar Sero Khanzadyan, Leonid Brejnev'e Dağlık Karabağ'ın Sovyet Ermenistan'ına ilhak edilmesi çağrısında bulunan açık bir mektup yazdı.[8]

Kasım 1989'da SSCB Yüksek Sovyeti, Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nin özerkliğini kaldırılıp doğrudan Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlanmasına dair karar aldı. Fakat Aralık 1989'da Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyetiyle Karabağ Ulusal Konseyi'nin ortak oturumu, Moskova'nın kararını geçersiz sayarak Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın Ermenistan ile birleşmesini açıkladı.[9]

1987'de oblasttaki Ermeniler ile Azerbaycan SSR hükümeti arasında bir çatışma çıktı. Çatışmalar 1991 yılının sonuna doğru Birinci Dağlık Karabağ Savaşı'na dönüştü. Karabağ Savaşı sırasında 26 Kasım 1991'de Azerbaycan Sovyet Sovyalist Cumhuriyeti parlamentosu özerk statünü iptal ederek, araziyi Hocavend, Tartar, Goranboy, Şuşa ve Kelbecer rayonlarına bölmüştür.[10]

Dağlık Karabağ tarihi

20. yüzyıl öncesi
Artsah
Karabağ Hanlığı
Sovyet Dönemi
Dağlık Karabağ Özerk Oblastı
Bugün
Karabağ Savaşı
Dağlık Karabağ Cumhuriyeti

Buna karşılık olarak Ermenilerin çoğunlukta olduğu bölgeler tek taraflı olarak Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını ilan etti. Sovyetler Birliği çöktüğünde Birleşmiş Milletler, Dağlık Karabağ bölgesinin yeni kurulan bağımsız Azerbaycan'ın parçası olduğunu tekrar onayladı.[11]

Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet Birliğinin son döneminde özerk bölgenin yüzölçümü 4.388 km² idi ve 1989 yılında nüfusu 145.593 Ermeni (%76,4), 42.871 Azeri (%22,4),[12] Rus, Rum, Süryani den oluşuyordu.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Ardillier-Carras, Françoise (2006). "Sud-Caucase: conflit du Karabagh et nettoyage ethnique" [South Caucasus: Nagorny Karabagh conflict and ethnic cleansing]. Bulletin de l'Association de Géographes Français (Fransızca). 83 (4). ss. 409-432. doi:10.3406/bagf.2006.2527. 12 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023. 
  2. ^ "Conflicts in the Caucasus". UNHCR publication for CIS Conference (Displacement in the CIS) (İngilizce). United Nations High Commissioner for Refugees. 1996. 22 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023. 
  3. ^ Şablon:Cite periodical
  4. ^ "Q&A with Arsène Saparov: No Evidence that Stalin 'Gave' Karabakh to Aхerbaijan". armenian.usc.edu. 10 Aralık 2018. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023. Of all the documents I have seen, there is no direct evidence of Stalin doing or saying something in those 12 days in the summer of 1921 that [resulted in this decision on Karabakh]. A lot of people just assume that since Stalin was an evil person, it would be typical of someone evil to take a decision like that. 
  5. ^ Həmid, Tural (15 Aralık 2020). "Dağlıq Qarabağın sərhədləri necə cızılırdı?" [How were the borders of Nagorno-Karabakh drawn?]. Azlogos. 13 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2022. 
  6. ^ "All-Union Population Census of 1926. Ethnic composition of the population by regions of the republics of the USSR". demoscope.ru. 1926. 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ocak 2023. 
  7. ^ a b c d e de Waal, Thomas (2003). Black Garden: Armenia and Azerbaijan through Peace and War. New York and London: New York University Press. ss. 3 & 137-140. ISBN 0-8147-1944-9. 
  8. ^ Sanjian, Ara (6 Ocak 2021). "The Armenian Diasporan Press on Mountainous Karabagh, 1923-1985". entriessas.com. Entries of the Society for Armenian Studies. 13 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ocak 2021. This ‘silence’ was only broken in the Diaspora with the publication of Yerevan-based novelist Sero Khanzadyan’s open letter to the Soviet leader Leonid Brezhnev in 1977, demanding Mountainous Karabagh’s annexation to Soviet Armenia. 
  9. ^ Armenia, Azerbaijan, and Georia Country Studies, Area Handbook Series, Federal Reserch Division Library of Congress, 1994, ISBN 0-8444-0848-4, pp. 19-21.
  10. ^ "Svante Cornell, "Turkey and the Conflict in Nagorno Karabakh: A Delicate Balance", Middle Eastern Studies Journal (Frank Cass Publications, London), Vol 34, No. 1, January 1998, pp. 51-72" (PDF). 10 Haziran 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2008. 
  11. ^ "1993 UN Security Council Resolutions on Nagorno-Karabakh, U.S. State Department website, accessed February 2007". 6 Mart 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2008. 
  12. ^ Human Rights Watch. "Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh". December 1994, p. xiii, ISBN 1-56432-142-8, citing: Natsional'nyi Sostav Naseleniya SSSR, po dannym Vsesoyuznyi Perepisi Naseleniya 1989 g., Moskva, "Finansy i Statistika"

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Dağlık_Karabağ_Özerk_Oblastı&oldid=32633302" sayfasından alınmıştır