Hudaferin köprüleri - Vikipedi

Hudaferin köprüleri
Yerel ad
Konum	İran,  Azerbaycan
En Yakın Şehir	Hüdaaferin şehristanı
Kuruluşu	1027
Kurucusu	Fazl ibn Muhammad

Hudaferin köprüleri (Farsça: پل خداآفرین, Azerice: Xudafərin körpüsü), Azerbaycan'ın Cebrayıl Rayonu ile İran'ın Hüdaaferin şehristanı arasında yer alan, Aras Nehri üzerinde bulunan ve Azerbaycan ve İran'ı birbirine bağlayan iki köprüdür. Azerbaycan Devleti'nde yaşayan Azerbaycanlılar arasında "Hasret Köprüsü olarak da bilinir.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hudaferin Köprüsü, 1027'de Şeddadi hükümdarı Fadl ibn Muhammed tarafından Ravvadilerle savaşmak için inşa edildi.^[1]

Eşsiz bir mimari anıt olan köprü, Azerbaycan mimarlık okulunun tarzında inşa edilmiştir. Bir kısmı Ağa Muhammed Şah Kaçar'ın Azerbaycan'a yürüyüşü sırasında havaya uçurulmuş olmasına rağmen, daha sonra restore edildi. Doğal kayalar üzerine inşa edilen köprünün bir kısmı ayakta kaldı.

Köprüden çok uzak olmayan, Hudaferin olarak da adlandırılan başka bir köprü daha bulunmaktadır. İkinci köprü 11 gözden oluşuyordu ve 13. yüzyılda İlhanlılar döneminde inşa edildi.

Her iki köprü de İpek Yolu üzerinde bulunmaktadır.^[2]

Günümüzde bir ucu Azerbaycan'da diğer ucu ise İran'da bulunan köprülerin Azerbaycan tarafı Birinci Dağlık Karabağ Savaşı sırasında Ermenilerce işgal edilmiştir. 27 sene sonra başlayan İkinci Karabağ Savaşı sırasında 18 Ekim 2020'de köprülerin bulunduğu Cebrayıl Rayonu ve köprüler işgalden kurtarıldı ve Azerbaycan Ordusu köprülerin Azerbaycan tarafına Azerbaycan Bayrağı'nı göndere çekti.

Yerleşimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Aras'ı "mucize nehir" olarak adlandıran Yâkût el-Hamavi şöyle yazmıştır: "Aranda, Araz boyunca bin şehir var." Cafer Kıyasi, şehirlerin sayısının abartılı olmasına rağmen, Araz'ın her iki kıyısının da eski çağlardan beri yoğun bir yerleşim ağıyla kaplı olduğunu belirtmiştir. Azerbaycan'ın bu iç nehrinin coğrafi konumu, ülkeyi batıdan doğuya ayıracak ve ikiye bölecek şekildedir ve bu nedenlerle Aras üzerinde birçok köprü inşa edilmiştir. Bölgenin su seviyesi ve sahadaki çok sayıda kaya, eski köprünün inşasına da elverişliydi.

Aras üzerinde pek çok köprü inşa edilmiş olsa da bunların en ünlüsü Hudafarin köprüleridir. Hudaferin Vadisi, Aras nehir yatağındaki en uygun geçişlerden biriydi. Genişleyen nehir yatağında büyük kayalık alanlar vardı. Kayaların üzerindeki iki eski köprü, bu geçidin antik çağda ve Orta Çağ'da bir iletişim aracı olarak büyük rol üstlendiğini göstermektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Köprülerin birleştiği her iki kıyı da güzel dağlık bir manzaraya sahiptir. Bir doğal anıt üzerinde organik olarak yer alan köprüler, çevre ile insan etkileşiminin başarılı bir örneğidir. Bu nedenle Hudaferin Vadisi, doğa ve tarihin değerli bir şekilde birleştiği bir anıttır.

Her iki köprünün de temellerinin antik dönemle ilişkili olduğuna inanılmaktadır.^[3] Bu köprüler kıtalararası yollar üzerinde konumlandırılmış ve sadece iç ve dış yollarda değil, aynı zamanda kıtalararası ilişkilerde de yararlı olmuştur. Farklı halkların ve güçlerin farklı zamanlarda hareketine rehberlik eden Hudaferin köprüleri, aynı zamanda Azerbaycan ülkelerinin ana göç yollarının da kesişme noktasıydı - Aynı zamanda her yıl güneyden Arran ve Karabağ'a güçlü mevsimsel akışların bir kavşak noktasıydı.

On beş gözlü köprü[değiştir | kaynağı değiştir]

Köprülerin en büyüğü 15 gözlü olup Hufaderin köyünde yer almaktaydı ve Hamdullah Kazvini'ye göre "... Muhammed'in halefi Bekr ibn Abdullah tarafından H. 15 (639) yılında inşa edildi."^[4] Bekir ibn Abdullah eski köprüyü yeniden inşa ettiği gibi, inşa ettiği köprü daha sonra birkaç kez yeniden inşa edildi ve onarıldı. Mevcut on beş gözlü köprü, XII. yüzyılın bir anıtı olarak kabul edilir.

Köprü kemerlerinin destekleri doğal temeller üzerine inşa edildiğinden dolayı kayaların üzerinde, geçişler farklı boyutlarda ve serbestçe düzenlenmiştir. Fırınlanmış tuğla ve nehir taşından yapılmış on beş gözlü köprünün kemerleri sivri uçludur. Köprünün toplam uzunluğu yaklaşık 200 metre, genişliği 4.5 m, nehir seviyesinden maksimum yüksekliği 12 m, en büyük kemer 8, 70 m, en küçük kemer 5, 80 m'dir.

Köprünün tüm kemerleri tuğladan yapılırken ana kütlesi dere taşından yapılmıştır. Üst kattaki duvar örgüsü de Arran Mimarlık Okulu için tipik olan tuğladan yapılmıştır. Bu iki malzemenin bileşimi, köprüye benzersiz bir sanatsal ve yapıcı görünüm kazandırmaktadır.

On bir gözlü köprü[değiştir | kaynağı değiştir]

On beş gözlü köprünün 750 m batısında bulunan on bir gözlü köprü, tamamen taştan inşa edilmiş ve büyük, iyi yontulmuş taş levhalarla kaplanmıştır. Araştırmacılar, bu köprünün 13. yüzyılda İlhanlılar (Hülagüler) döneminde inşa edilmiş olan eski bir köprünün kalıntıları üzerine yeniden inşa edildiğine inanmaktadır.^[5] Nehir seviyesinden yaklaşık 12 m yüksekliğinde, 6 m genişliğinde ve 130 metre uzunluğundadır. Köprünün üç orta kemeri ayakta kaldı ve kıyı kemerleri 1930'larda İran ve SSCB'nin Kuzey ve Güney Azerbaycan arasındaki bağlarını koparmak için ortak kararıyla yıkıldı.^[6] O zamandan beri, yerel halk köprüyü ikinci Yıkık Köprü olarak adlandırmaktadır.

Yapı malzemeleri ve mimari tasarımlar açısından daha anıtsal görünen on bir gözlü köprüde oymalı, dairesel taş dekoratif plakalar da bulundu. Büyük yapıcı istikrarının yanı sıra, Hudaferin köprüleri, özellikle Kırık Köprü güçlü bir sanatsal ifadeye sahiptir. Azerbaycan topraklarının birçok kültürel değerini, farklı mimari türleri, tarihi-arkeolojik ve doğal anıtları Aras'ın iki yakasında birleştirdiler. Hudaferin köprüleri, dünyaca ünlü tarihi olaylarla bağlantısı, güzel manzara ile organik birlikteliği, yüksek mimari-mühendislik geçmişi ve diğer özellikleri nedeniyle Azerbaycan mimarisinin evrensel olarak değerli anıtlarıdır.

4 Ekim 2020'de Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri, Hufaderin Köprüsü'nün bulunduğu Cebrail Rayonu'nu Ermeni işgalinden kurtardı.^[7][8]

Köprünün kendisi 18 Ekim'de Ermeni işgalinden kurtarıldı.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hudaferin köprüleri: Azerbaycan'ı birleştiren sembolik bir anıt 28 Temmuz 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.