Karelya - Vikipedi

Bu madde "Karelya" adlı bölge hakkındadır. Rusya Federasyonu'na bağlı "Karelya Cumhuriyeti" için buraya tıklayınız.
Karelya'nın Kısımları, geleneksel olarak kabul edilen ayrımla (İngilizce)

Karelya, Karelyalılar ile Finler'in yaşadığı Finlandiya, Rusya ve İsveç sınırlarında kalan bir bölgedir. Bugün bölge, Rusya'nın Karelya Cumhuriyeti ile Leningrad eyaleti ve Finlandiya'nın Kuzey Karelya ile Güney Karelya bölgelerine bölünmüştür.

Karelyaca, Fince ve Estonca dillerinde bölgenin adı "Karjala" (ok. Karyala) olarak geçer. Rusçada "Карелия" (ok. Kareliya), İsveççe'de ise "Karelen" olarak bilinir.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

İsveç ile Novgorod Cumhuriyeti arasında 13. yüzyılda Karelya bölgesini ele geçirmek için çok şiddetli savaşlar yaşanmıştır. Bu savaşlar tarihte İsveç-Novgorod Savaşları diye geçer. 1323 yılında imzalanan Nöteborg Antlaşması (Fince: Pähkinäsaaren rauha), Karelya'yı ikiye ayırdı. Viborg (Fince: Viipuri) İsveç'in bir il merkezi oldu.

1721 yılında Rus Çarlığı ile İsveç arasında imzalanan Nistad Antlaşması (Fince: Uudenkaupungin rauha) ile Karelya'nın büyük kısmı Rusya'ya geçti. Finlandiya, Rusya tarafından Finlandiya Savaşı'ında işgal edilince, önceden ele geçirilmiş iller (Eski Finlandiya) Büyük Finlandiya Dükalığı ile birleştirildi. 1917 yılında Finlandiya bağımsız oldu ve 1920 yılında sınır Tartu Antlaşması ile tanındı.

1920'lerde Finler Bolşevikleri Doğu Karelya'dan atmak için uğraştı. Başarısız Aunus Seferi bu teşebbüslerden biridir. Bu sınırlı çabalar Tartu Antlaşması ile sona erdi. Rus Sivil Savaşı'ndan ve 1922'de SSCB'nin kurulmasından sonra 1923 yılında Rus Karelyası özerk bir SSCB cumhuriyeti haline getirildi.

1939'da Sovyetler Birliği Finlandiya'ya saldırarak Kış Savaşı'nı başlattı. Bu savaşın diğer adı Finlandiya Seferi'dir. 1940 Moskova Barış Antlaşması ile Fin Karelyası'nın büyük kısmı Sovyetler Birliği'ne geçti. Yaklaşık 400 bin kişi, neredeyse bölge nüfusunun tamamı, yerlerinden oldu ve Finlandiya içerisine dağıldı. 1941-1944 yıllarında çıkardığı Uzatma Savaşı ile Finlandiya, Doğu Karelya'yı işgal etti. Ancak Finlandiya, Kış Savaşı ve devamında gelen Rus ilerleyişi ile hissedilir derecede zayıflamıştı. Doğu Karelya alınamadı. Finlandiya bu savaşlarda ikinci büyük şehri, önemli sanayi merkezi, Vuoksi ırmağı kenarındaki Vipuri'yi, ayrıca Saymâ Kanalı'nı ve ülkenin Ladoga Gölü'ne olan kıyılarını kaybetti. Vîpuri bugün Rusya'nın Leningrad eyaletine bağlı Viborg şehridir.

Barış antlaşmasının neticelerinden birisi olarak, Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ile Karelo-Fin Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti (1941-1956) birleştirildi ve Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti halini aldı. Karelya, Sovyet cumhuriyeti vasfından Rusya Sovyet Federal Cumhuriyeti'ne bağlı federe cumhuriyet vasfına geçirilen tek devlettir. Bu değişiklik 13 Kasım 1991'de yapıldı. Sovyetler dağılıyordu. Muhtemel ayrılık korkusundan dolayı Karelya için böyle bir değişiklik uygulandı. Nitekim bütün "Sovyet cumhuriyeti" vasfı taşıyan konfedere devletler bağımsız oldu. Özerk Sovyet cumhuriyeti niteliğindeki devletlerden farklı olarak, Sovyet cumhuriyeti niteliğindeki konfedere devletler istedikleri zaman bağımsız olma anayasal hakkına sahipti. Bunlar; Estonya, Letonya, Litvanya, Belarus, Ukrayna, Moldova, Gürcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Kırgızistan ve Tacikistan'dır. 1991'e değin Karelya Cumhuriyeti de bu listedeydi.

Sovyetler Birliği'nin çöküşü ekonomik çöküşü getirdi. Sovyetler'in çözülmesi bölgede ağır bir kentsel çöküntüyü ortaya çıkardı. SSCB döneminde kabaca[kaynak belirtilmeli] yapılmış kalitesiz[kaynak belirtilmeli] binaların yanı sıra Finlandiya'nın hakim olduğu dönemden kalma eski binalar bugün terkedilmiş durumdadır.

Siyasi durum[değiştir | kaynağı değiştir]

Karelya Cumhuriyeti ve Karelya'nın Finlandiya'da kalan iki parçası görülüyor (İngilizce)

Karelya, Rusya ile Finlandiya arasında bölünmüştür. Karelya Cumhuriyeti, 1991 yılında Karelya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nden dönüştürülmüş bir Rus eyaletidir. Karelya Kıstağı, Leningrad eyaletine bağlıdır. Finlandiya Karelyası, Güney Karelya ve Kuzey Karelya bölgelerinin parçalarıdır. Finlandiya ve Karelya arasındaki ilişkilerin daha da gelişmesi için çaba sarfeden bazı küçük Fin topluluklar vardır. Kaybedilmiş Karelya topraklarının geri alınmasına dair bu ümitlerin siyasi ifadesi Karelya meselesi olarak dile getirilir. Finlandiya'nın bu kaybedilmiş toprakları geri alması taleplerinden beslenen siyasi hareketlere örnek olarak Karyalan Lîtto ve ProKarelya gösterilebilir. Doğu Karelya ile bağların güçlendirilmesine dair arzular, toprak talebini içermemektedir. Bununla beraber, Karelya'nın hakiki Fin halkının büyük kısmı ya Finlandiya'nın başka yerlerine göç etmiş ve orada kalmış ya Rusya'da Ruslaşmış ya da Sovyet döneminin nüfûs politikalarının neticesinde Rusya topraklarının değişik yerlerine göç ettirilmişlerdir.

Coğrafi durum[değiştir | kaynağı değiştir]

Karelya, Finlandiya Körfezi ile Beyazdeniz arasında uzanır. Avrupa'nın en büyük iki gölü olan Ladoga Gölü ve Onega Gölü bölgede yer alır. Karelya Kıstağı, Finlandiya Körfezi ile Ladoga Gölü arasındadır.

Karelya ile İngriya arasındaki sınır bölge, İngriyalıların yaşadığı yer olarak bilinir. Söz konusu arazi tarihî olarak Sestra Nehri'ni takip eden bölgedir. Bugün Sankt-Peterburg büyükşehir belediyesi içerisinde kalan arazi, 1812-1940 arasında Rus-Fin sınırını meydana getirmiştir. Ladoga Gölü'nün diğer tarafındaki Svir Irmağı, eskiden beri Karelya bölgesinin doğal sınırı olarak kabul edilmiştir. Saymâ Gölü bölgenin batı sınırını, Onega Gölü ile Beyazdeniz doğu sınırını, göçebe Sami halkı kuzey sınırını oluşturmaktadır. Bununla beraber, çok geniş orman (tayga)lardan ve tundralardan başka kuzey sınırını oluşturan kesin bir doğal hat yoktur.

Ladoga Gölü

Tarihî metinlerde Karelya, Doğu Karelya ve Batı Karelya olarak, yine daha muteber bir ifadeyle Finlandiya Karelyası ve Rus Karelyası diye adlandırılmaktadır. İkinci Dünya Savaşı öncesinde Finlandiya'ya ait olan güneydeki kısım, Ladoga Karelyası olarak anılmaktadır. Savaş öncesi eski sınır, Sınır Karelya olarak anılmaktadır. Doğu Karelya'nın kuzey kısmı Beyaz Karelya, güney kısmı Olonets Karelyası'dır. Tver eyaletinde yaşayan Karelyalıların yerleşim yerlerinin olduğu bölge de Tver Karelyası olarak adlandırılır.

Şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

1911 senesinde Kem kasabasının görünüşü.
Beyazdeniz'de bir liman kasabası, Kem.

Lisan[değiştir | kaynağı değiştir]

Karelyaca, Karelya Cumhuriyeti'nde ve ayrıca Tver Karelyası'ndaki köylerde yaşayanlar tarafından kullanılmaktadır. Vepsçe, Svir Nehri'nin her iki yakasında da konuşulur. Fince'nin güneydoğu ağızları grubuna bağlı ve Karelyaca'nın lehçeleri olarak kabul edilen bir grup ağız, Finlandiya'nın Güney Karelya bölgesinde konuşulur. Benzer ağızlar Estonya ile Ladoga Gölü arasında bir sınır teşkil eden İnkerya'da da konuşulmaktadır. 17. yüzyılda İsveç'in bölgeyi ele geçirmesinden sonra bu lisan bölgede işitilmeye başlamıştır. Bununla beraber, bölgede Karelyalılardan önce yerleşmiş olan İnkeryalıların da kendi dilleri vardır ve bu dil Karelya diline, ayrıca Fince'nin güneydoğu ağızlarına benzemektedir. Finlandiya'nın Kuzey Karelya bölgesindeki ağızlar, Güney ve Orta Finlandiya'daki Savonyaca ağızlarına benzemektedir. Finlandiya Karelyası'ndan tahliye edilen Karelyalılar, Finlandiya'nın her yerine dağılmış ve yerleşmişlerdir. Bugün Finlandiya'da yaşayan yaklaşık bir milyon insan, köklerini II. Dünya Savaşı'nın neticesinde Rusya'ya geçen Fin Karelyası'na dayandırmaktadır. Finlandiya'da yaklaşık 5 bin kişi Karelyaca konuşmaktadır.

Resimler[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Sortavala yakınlarında Ruskeala Parkı
    Sortavala yakınlarında Ruskeala Parkı
  • Ruskeala Parkı
    Ruskeala Parkı
  • Ruskeala'da Mermer Gölü
    Ruskeala'da Mermer Gölü
  • Ruskeala Parkı'nda bir şelale
    Ruskeala Parkı'nda bir şelale

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Karelya ile ilgili bazı terimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Karelya&oldid=30495818" sayfasından alınmıştır