Kelağayı - Vikipedi

Kelağayılı bir kız

Kelağayı, Azerbaycan'da kadınlar için dört köşeli ipek iplikten yapılan baş örtüsüdür. Azerbaycan'ın batı bölgesinde kelağayıya bazen çargat da denir.[1] 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan'ın geleneksel kelağayıcılık merkezleri, özellikle Rusya'dan ithal edilen düşük maliyetli fabrika mallarının yaygınlaşması sonucunda ve çeşitli siyasi ve sosyo-ekonomik nedenlerden dolayı üretim yerlerini değiştirdi ve kelağayının üretimi sadece iki merkezde (Baskal ve Gence) yoğunlaştı.

2014'te kelağayı UNESCO'nun Somut olmayan kültürel miras listesine dahil edilmiştir.[2]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

I. Darius

Azerbaycan'da kelağayının üretimi eski zamanlardan beri bilinmektedir. Bazı kaynaklar, kadınların modern kelağayılara benzer başörtüsü kullanımının MÖ V-VI yüzyıllarda İran Kralı I. Darius dönemindeki saray kadınları arasında yaygın olduğu belirtmektedir.[3] 10. yüzyılda yazılan Hudûd el-âlem adlı eserdeki coğrafi inceleme sonucunda, kelağayının Barzand'da üretildiğini kayıt edilmiştir.[4]

XVIII. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Çağ'da Azerbaycan'da kelağayı üreten küçük işletmeler mevcuttu.[1] Tarihçi Mais Jafarov'a göre kelağayı başta bireysel olarak imal edilse de sonradan kelağayı üreten özel işletmeler ortaya çıktı.

George Forster'ın 1784 raporuna göre Şirvan'dan Astrahan'a 400 ton kadar ipek gönderildi.[5] Doğa koşulları göz önünde bulundurulduğunda kullanılan ipeğin önemli bir kısmının Baskal'a ait olduğu ve kelağayının üretiminde önemli bir rol oynadığı kanıtlanmaktadır. O dönemde Gence, Şuşa ve Şeki ile birlikte Baskal, Azerbaycan'ın en büyük ipek merkezlerinden biriydi.[1]

18. yüzyıldan beri dünya pazarında yer alan Baskal kelağayıları, Kafkasya'ya gelen gezginlerin seyahatnamelerinde yer aldı.[3] 1862 yılında Azerbaycan'da bulunmuş Rus gezgini Pyotr Paşino "Kafkazskiy vestnik" gazetesinde "Baskal eyaletinde bir sarraf titizliğiyle dokunan kumaşlardan üretilen kelağayılar kendi sanatsal niteliklerine göre dönemin tekstil endüstrisi örneklerinin yanında hiç de geride kalmıyordu." demiştir.

XIX yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

1862'de Azerbaycan Londra'daki dünya sergisine ilk defa katıldı ve burada Baskallı dokumacı Nasir Abdulaziz oğlu tarafından yapılan kelağayı gümüş madalya ve özel bir diploma ile ödüllendirildi.[3]

19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında Azerbaycan'ın geleneksel kelağayıcılık merkezleri, özellikle Rusya'dan ithal edilen düşük maliyetli fabrika mallarının yaygınlaşması sonucunda ve çeşitli siyasi ve sosyo-ekonomik nedenlerden dolayı üretim yerlerini değiştirdi ve kelağayının üretimi sadece iki merkezde (Baskal ve Gence) yoğunlaştı.[5] Ordubad'da iskelet esas olarak 19. ve 20. yüzyılların ortalarında kullanıldı.[6]

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c "Azərbaycan qadınlarının gözəllik simvolu - kəlağayı..." www.anl.az. www.anl.az. 17 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  2. ^ "Certificate confirming Kalagayi art as UNESCO's heritage presented to Azerbaijani First Lady". report.az. report.az. 9 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  3. ^ a b c "Kəlağayılar". www.anl.az. www.anl.az. 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  4. ^ "AZƏRBAYCAN KƏLAĞAYISI HAQQINDA BİR NEÇƏ SÖZ". 8 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2016. 
  5. ^ a b "Azərbaycan kəlağayısı haqqında bir neçə söz". www.anl.az. www.anl.az. 8 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2016. 
  6. ^ "Sahib olduğumuz dəyərli incilərimizi qorumalı, onları öz məişətimizdə yaşatmalıyıq". www.serqqapisi.az. www.serqqapisi.az. 7 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2016. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]