Kiribati - Vikipedi

Kiribati
Ribaberiki Kiribati (Kiribatice)
Republic of Kiribati (İng.)
Kiribati Cumhuriyeti
Slogan
Te Mauri, te Raoi ao te Tabomoa
(Türkçe: Sağlık, Barış ve Refah)
Millî marş
Kunan Kiribati
(Türkçe: Ayağa kalk Kiribati)
Kiribati haritadaki konumu
Kiribati konumu
Başkent
ve en büyük şehir
Güney Tarava
1°28′K 173°2′D / 1.467°K 173.033°D / 1.467; 173.033
Resmî dil(ler)İngilizce, Kiribatice
DemonimI-Kiribati
HükûmetCumhuriyet
• Başkan
Taneti Maamau
• Başkan yardımcısı
Teuea Toatu
Tarihçe 
12 Temmuz 1979
Nüfus
• 2020 tahminî
123.346[1] (192..)
• Yoğunluk
151,9/km2 (55.)
GSYİH (SAGP)2020 tahminî
• Toplam
252 milyon $ (184.)
• Kişi başına
2.126 $[2] (170..)
GSYİH (nominal)2020 tahminî
• Toplam
194 milyon $ (192.)
• Kişi başına
1.638 $[2] (147.)
İGE (2019)artış 0.630[3]
orta · 134.
Para birimiKiribati doları
Avustralya doları (AUD)
Zaman dilimiUTC+12, +13, +14
Trafik akışısol
Telefon kodu686
İnternet alan adı.ki
1 Supplemented by a nearly equal amount from external sources.

Kiribati ya da resmî adıyla Kiribati Cumhuriyeti, Büyük Okyanus'ta Mikronezya ada öbeği içerisinde, Büyük Okyanus'un orta kesiminde, takımadalardan oluşan bir ada ülkesidir. Ada ülkesinin başkenti Güney Tarava'dır.

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Ada ülkesi 1979 yılında bağımsızlığını elde ettiğinde ülke ismi olarak Kiribati kabul edilmiştir. Bu isim ülke için bağımsızlık öncesi kullanılan Gilbert isminin Kiribatice telaffuz şeklinden ortaya çıkmış bir isim konumundadır.[4][5]

Ada 1820 yılında Adam Johann von Krusenstern tarafından kaptan Thomas Gilbert'e ithafen îles Gilbert (İngilizce: Gilbert Islands) olarak adlandırılmıştır. Kaptan Gilbert adayı ilk kez 1788 yılında ada açıklarından geçerken gözlemlemişlerdir.

1916 yılından itibaran Gilbert ve Ellice Adaları olarak adlandırılan ülke, Ellice Adası'nın 1976 yılında bağımsızlığını ilan eden Tuvalu'ya dâhil edilmesi ile birlikte yeniden Gilbert Adası olarak adlandırılmıştır.

Kiribatice'de ti sesinin telaffuzu için s sesi kullanıldığı için ülke ismi Kiribas olarak telaffuz edilmektedir.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Ada ülkesi olması nedeniyle kara komşusu bulunmayan ülkenin bağımsız ülkeler olan Marshall Adaları, Mikronezya, Solomon Adaları, Tuvalu ve Nauru haricinde Yeni Zelanda'ya bağlı Tokelau ve Cook Adaları ile Fransa'ya bağlı Fransız Polinezyası özerk bölgeleri ile deniz sınırı bulunmaktadır.

Ada ülkesi batı-doğu istikametinde 4567 km'lik, kuzey-güney istikametinde ise 2051 km'lik bir alana yayılmış konumdadır. Ada ülkesi toplamda 5,2 milyon km²'lik bir alanı egemenliği altında bulundurmaktadır. Kiribati yayıldığı alan itibarıyla dünyanın en büyük ülkelerinden biri konumunda olsa da bu alanların sadece 811 km²'lik bir bölümü ada durumundadır. Bu oran ile de Kiribati dünyanın küçük ülkelerinden biri konumuna sahiptir. Ülkenin Büyük Okyanus'una da 1143 km'lik sahil şeridi bulunmaktadır.

Hem ekvator hem de 180. boylamdan geçen ülke, dünyanın kuzey, güney, batı ve doğu yarım küresinde aynı anda bulunan tek devletidir. 1994 yılı sonuna kadar 180. boylamdaki uluslararası tarih değiştirme çizgisi adaya bağlı Gilbert adaları ile Phoenix adaları arasında geçmekteydi. Ülkenin egemenliği altındaki tüm bölgelerde tek bir tarih olabilmesi adına 1 Ocak 1995 tarihi itibarıyla tarih değiştirme çizgisinin doğuya doğru çekilmesi, bu şekilde tüm Kiribati'nin bu çizginin batısında kalması kararlaştırılmıştır. Kiribati bu konumu ile yeni güne giren ilk ülke konumundadır.[6] Line adalarına bağlı olan ve ülkenin en doğusundaki yeri olan Caroline Adaları milenyuma giren ilk yer olarak 1 Ocak 2000 tarihinden bu yana Milenyum Adası olarak anılmaktadır.

Bağlı ada grupları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ada ülkesi toplamda üç takımadalara ve bunlara bağlı 32 mercan adalarından oluşmaktadır. Bunların haricinde bir de Banaba Adaları bulunmaktadır.

Karte Gilbert Adaları 16 mercanadası
282 km²
Karte Phoenix Adaları 8 mercanadası
27,7 km²
Karte Line Adaları 8 mercanadası
495 km²

Ülke genel olarak ortalama 2 m'nin de altında bir deniz seviyesi yüksekliğine sahiptir. Ada ülkesinde en fazla yükseltiye sahip olan ada Banaba Adası'dır. Eski bir volkanik ada olan Banaba Adası'nın en yüksek noktası 81 m yüksekliğe sahiptir.

En önemli ada ve mercanlar
Konum Ada/Mercan Yüzölçümü km² Nüfus
(2015)[7]		 Not
Kiritimati Kiritimati
(Christmas Adaları) 		375 6456 Kiritimati dünya üzerindeki tüm mercanadalar içerisinde en fazla yüzölçümüne sahip mercandır
Tabuaeran Tabuaeran
(Fanning Adaları') 		33,7 2315 İlk olarak adayı keşfeden Edmund Fanning adı verilmiştir.
Teraina Teraina
(Washington Adaları) 		14,2 1712 Yine Fanning tarafından keşfedilmiş ve isim olarak ABD Başkanı George Washington'un ismini vermiştir.
Banaba Banaba
(Okyanus Adaları) 		6 268 1900 yılında tamamen Guano'dan oluşan kütle keşfedilmiştir. Bu keşif ile Banaba, Okyanus'un batı kesiminde Nauru'nun ardından en yüksek fosfat rezervine sahip olduğu tespit edilen yer konumuna sahip olmuştu.
Uydu görüntüsü Tarawa 32 56.284 Britanya kolonisi Gilbert Adaları'ın ardından Kiribati Cumhuriyeti'nin de merkezi mercanadası konumunda.
Kanton Abariringa
(Kanton Adası) 		9 20 Adanın ismi 1854 yılında karaya oturan Canton gemisinden gelmektedir.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

Kiribati'de son olarak 2015 yılında gerçekleştirilen resmî nüfus sayım sonuçlarına göre 110.136 nüfus tespit edilmiştir.[8] Bu güncel olarak son resmi sayım konumunda olup 2018 tahmini sayım sonuçlarına göre ülkede 109.367 nüfus yaşadığı tahmin edilmektedir.[9]

Kiribati genç bir nüfusa sahip olup 2018 tahmini verilerine göre nüfusun %50,01'i 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %4,34'ü 65 yaş ve üzerindedir.[9]

0-14 yaş: %29.27 (erkek 16,316/kadın 15,693)
15-24 yaş: %20.74 (erkek 11,213/kadın 11,466)
25-54 yaş: %39.43 (erkek 20,756/kadın 22,363)
55-64 yaş: %6.23 (erkek 3,071/kadın 3,747)
65 yaş ve üzeri: %4.34 (erkek 1,863/kadın 2,879)

Şehirde yaşayanların oranı 2019 verilerine göre %54,8 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2018 tahmini verilerine göre %1,12 düzeyindedir.[9]

Etnik gruplar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kiribati etnik açıdan çok homojen bir görüntüye sahiptir. Nüfusun %96'sı Kiribatili, %1,8'i melez/Kiribatili, %0,2'si Tuvalulu'dur. Bunun dışında içerisinde Avrupalı, Polinezyalı ve Çin kökenli nüfusunu da barındıran %1,8'lik bir kesim bulunmaktadır.

Dil[değiştir | kaynağı değiştir]

Ada ülkesinin resmî dilleri İngilizce ile Okyanusya dilleri ailesine ait olan Kiribatice'dir. İngilizce ülkenin iki resmî dilinden biri olmasına rağmen başkent Tarava dışında halk tarafından pek konuşulmamaktadır.

Din[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkede hakim olan din Hristiyanlık dinidir. Buna göre nüfusun %88,6'sı ile büyük çoğunluğu Hristiyan inancına göre yaşamını sürdürmektedir. Bu oran içerisinde Katolik mezhebine mensup Hristiyanların oranı %57,3, Kiribati Birleştirici Kilisesi ile Protestanlık inancı doğrultusunda yaşam sürdürenlerin oranı ise %31,3 seviyesindedir. Bunun dışında %5,3 İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi, %2,1 Bahâîlik, %1,9 Yedinci Gün Adventist Kilisesi inancına mensup nüfus bulunmaktadır. Ülkede geriye kalan %2,1'lik bir kesim ise İslamiyet, Hinduizm ve Sihizm gibi diğer inanç gruplarına mensup konumdadırlar.

Din Oran
Katolik % 57,3
Kiribati Birleştirici Kilisesi % 31,3
İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi % 5,3
Bahâîlik % 2,1
Yedinci Gün Adventist Kilisesi % 1,9
Diğer % 2,1
Not: www.cia.gov 2015 tahmini verilerine göre

Sosyal durum[değiştir | kaynağı değiştir]

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

Kiribati'de eğitim, ilkokuldan 6. sınıfa ve üç ek sınıf seviyesi için ortaokuldan oluşan 6-14 yaşları arasında ücretsiz ve zorunludur. 1998'de brüt birincil kayıt oranı yüzde 84,4 ve net birincil kayıt oranı yüzde 70,7 idi. Okul kalitesi ve eğitime erişim kentsel alanlarda daha iyidir; izole adalardaki küçük topluluklardaki okulların bakımı pahalıdır. Misyon okulları yavaş yavaş devlet ilköğretim sistemine giriyor.

Ülke genelinde zorunlu ilk ve ortaöğretim öğrenimi dokuz yıldır. 1970 yılına kadar altı yıl olan zorunlu eğitim, söz konusu yıl hükûmet tarafından alınan kararla dokuz yıla çıkartılmıştır.[10] Ada ülkesinde faaliyet gösteren misyonerlik okulları da son yıllarda devlete bağlı kurumlar haline getirilmektedir.

Lisans öğrenimi için Güney Pasifik Üniversitesi'nin bir yerleşkesi adada da bulunmaktadır.

İdari yapılanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Kiribati resmî olarak idari bir yapılanmaya bölünmese de, ada ülkesi coğrafi açıdan üç ada grubuna bölünebilmektedir:

Bunun haricinde üzerinde nüfus olan 21 adanın kendi ada konseyleri bulunmaktadır. Üzerinde yaşama olan mercanadalarından iki tanesi olan Tarava'da üç, Tabiteuea'da ise iki konsey bulunması nedeniyle toplamda 24 yerel konsey bulunmaktadır. Bu konseyler şu şekildedir:

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Kiribati population (2020) live — Countrymeters". countrymeters.info. 22 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2021. 
  3. ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020. 
  4. ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2019. 
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2019. 
  6. ^ "Kiribati hakkında bilgiler". 29 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013. 
  7. ^ "Population and No of Households by Island: 2010, 2015. Population and Housing Census, 2015" (PDF). 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Aralık 2019. 
  8. ^ "Kiribati 2015 resmî sayım sonuçları" (PDF). 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Aralık 2019. 
  9. ^ a b c "www.cia.gov.tr". 7 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2019. 
  10. ^ Kiribati: Aspects of History, Sayfa 105
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kiribati&oldid=31049363" sayfasından alınmıştır