Mustafa Öztürk (ilahiyatçı) - Vikipedi

Mustafa Öztürk
2015 yılında Mustafa Öztürk
Doğum8 Kasım 1965 (58 yaşında)
Keşap, Giresun, Türkiye
MeslekAkademisyen, yazar, araştırmacı, İlahiyatçı
EğitimMarmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi

Mustafa Öztürk (d. 8 Kasım 1965, Keşap, Giresun), tefsir ve Kur'an araştırmaları alanında çalışmalar yapmış,[1] çeşitli ilmî eserler vermiş Türk ilahiyatçı ve akademisyen.[2][3][4] Öztürk; özellikle tarihselci ve modernist İslamcı görüşleriyle tanınır.[5][6][7][8][9][10]

Bu görüş şöyle özetlenebilir: Kur'an'daki kölelik, cariyelik, ganimet ve cezalar gibi konularla ilgili birçok ifade yazıldığı dönemin anlayışını yansıtır. Bu nedenle, o döneme özgü bu gibi hükümler dinin esası olarak kabul edilemez ve terk edilmelidirler.[11]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

1965'te Giresun'un Keşap ilçesine bağlı Kaşaltı köyünde doğdu. 1983'te Giresun İmam Hatip Lisesi'nden, 1987'de Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nden mezun oldu. 1987-1999 yılları arasında İçel/Mersin ve Giresun'da öğretmen olarak görev yaptı.[1]

1998'de Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü'nde temel İslâm bilimleri bölümü tefsir anabilim dalında Muvaffakuddîn el-Kevâşî: hayatı, eserleri ve tefsirdeki metodu başlıklı teziyle yüksek lisansını tamamladı. Ondokuz Mayıs Üniversitesi sosyal bilimler enstitüsüne araştırma görevlisi olarak 1999'da atandığı göreve 2001'de başladı. Aynı bölümde 2002'de Tefsirde Bâtınîlik ve Bâtınî Te'vil Geleneği başlıklı teziyle doktor ünvânı aldı ve bu çalışması Kitâbiyât Yayınları tarafından Kur'an ve Aşırı Yorum başlığıyla yayımlandı. 2003 yılında Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tefsir anabilim dalına yardımcı doçent olarak atandı. 2005'te Kur'an'ın Mu'tezilî Yorumu: Ebû Müslim el-İsfahânî Örneği başlıklı teziyle doçent, 2011'de profesör oldu. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'nde tefsir anabilim dalı ve temel İslâm bilimleri bölümü başkanı olarak görev yaptı.[1]

Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi akademik kadrosunda da görev alan Öztürk, 2 Aralık 2020’de emekliye ayrıldı.[12] Emekliye ayrılması bir çeşit istifa olarak nitelendiridi. Mart 2021'de Münster Wilhelm Üniversitesi'nin İslam teolojisi bölümünden davet alan Öztürk, akademik çalışmalarına devam etmek için Almanya'ya taşındı.[13]

Star gazetesinde 2013 yılında başladığı köşe yazarlığını[14] 2016-2021 yılları arasında Karar gazetesinde sürdürmüştür.[15] Görüşlerini, Mustafa Öztürk Arşivi adlı YouTube kanalında aktarmaya devam etmektedir.

Görüşleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kur'an ve bilim[değiştir | kaynağı değiştir]

Öztürk, Batı taklidi olarak değerlendirdiği Kur'an'da bilimsel mucize aramaya karşıdır.[8][16][17] Bâzı ayetlerde bilimsel mucize olduğu iddialarını reddeder: Enbiya Suresi 30'uncu ayeti kuraklık,[18][19] Neml Suresi 88'inci ayeti de kıyâmet hakkındadır.[20] Kur'an'ın evrenin, insanın ve diğer canlıların oluşumu hakkında bilgi vermediğini iddia etmekte, hem "Kur'an'da evrim yok", hem de "Kur'an evrimi bildirmiştir" görüşlerine karşı çıkarak ilgili âyetlerin yeniden dirilmeye işaret ettiğini belirtmektedir.[21]

Sünnet[değiştir | kaynağı değiştir]

Öztürk, Kur'an'dan başka dinî kaynak kabul etmemeyi eleştirerek,[22] peygamberin (evden çıkmak gibi işler için) âyet gelmesini beklemeden karar verdiğini, Kur'an'ın sünnetin arkasından gelip onu onayladığını veya yanlış yere gittiğinde uyararak düzelttiğini iddia eder.[23]

Akaidin değişmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Öztürk, Ahmed bin Hanbel'in "Allah her yerde diyen zındıktır, kâfirdir. Tövbeye davet edilmeli, etmezse öldürülmelidir" sözlerini kanıt göstererek erken dönem İslamında Allah'ın gökte olduğuna inanıldığını belirtir. Öztürk' göre sonraki asırlarda ise Ehl-i Sünnet âlimi, kelamcı-müfessir Fahreddin er-Râzî'nin "Allah'a mekân izafe edilemez, O her yerde hâzır ve nâzırdır" ifadesinde de görülebilen, inancın zaman içerisinde değişebildiği gerçeği önümüze çıkmaktaydı.[24]

Ahlaki görecelilik[değiştir | kaynağı değiştir]

İslâm peygamberi Muhammed'in evlatlığıyla evli olan Zeynep bint Cahş ile evlenmesi konusundaki tartışmalar ona göre ahlâkın göreceliliği hakkında bir örnektir.

Rivayet şöyledir: "Peygamber, Zeyneb bint Cahş’ı Zeyd bin Harise ile evli iken görür, hoşuna gider ve ona karşı içinde bir sevgi beslemeye başlar. Zeyneb’i gördüğü bir anda da “Kalpleri döndüren Allah, noksan sıfatlardan münezzehtir” der. Zeyneb bint Cahş bu sözü işitir ve Zeyd’e söyler. Bunun üzerine Zeyd de Zeyneb’i boşamak ister fakat Peygamber Zeyd’e, “Eşini yanında tut, Allah’tan kork,” der. Neticede Zeyd hanımını boşar ve sonrasında “sen öyle diyordun ama içindekini saklıyordun” (Ahzâb Sûresi:37) ayeti gelir ve böylece Muhammed Zeynep'le evlenir. Rivayet Taberi gibi ilk dönem İslâm tarihi kaynaklarında yer alır."[25]

Evliliğin Taberî tefsirinde Muhammed'in Zeynep'ten etkilenmesine bağlanmasını İmam Mâturîdî kınamaktaydı. Öztürk alimlerden birinin "bal gibi de olmuş", diğerinin ise "olamaz, ahlâksızlık" demesini Arap ve Türk kültürlerindeki farklılığa bağlamaktadır.[26]

Çocuk yaşta evlenme[değiştir | kaynağı değiştir]

Öztürk, çocuk yaşta evlenmeye karşı Aişe'nin ve sahabîlerden yaklaşık 60 kişinin erken yaşta evlenmesi gibi örneklerle bunun gelenekte olduğunu söyler. Talâk Sûresi'nin 4'üncü âyetindeki "henüz âdet görmemiş olanların bekleme süresi üç aydır" ifadesinin modern çağa kadar "bir hastalıktan dolayı âdet göremeyenler" değil, "henüz ergenliğe girmeden dul kalanlar" olarak anlaşıldığını söyler. Ona göre çocuk yaşta evlenmeyi onu evrensel yasa olarak değil, dönemin Arap örfü olarak görmek önleyecektir.[27][28]

Cemaatler[değiştir | kaynağı değiştir]

Köşe yazarlığı da yapan Öztürk, masum imam olarak görüldüğü eleştirisini getirdiği[29] Fethullah Gülen'in lideri olduğu cemaat için haşhaşi benzetmesini yapan ilk kişi olmuş ve ilahiyat fakültelerinde başta Gülen Cemaati olmak üzere dinî referanslı cemaatlerin etkinliğini eleştirmiştir.[30][31][32] IŞİD gibi İslâm referanslı terörün arkasındaki ideolojiyi[33] de eleştirmiştir. FETÖ araştırması yapan TBMM Darbe Komisyonu'na bilgi verirken diğer cemaatlerin oluşturabileceği tehlikeye dikkat çekmiştir.[34]

Diğer görüşleri ve eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Mustafa Öztürk, Kur'an'ın evrenselliği / tarihselliği konusunu tartışmaya açarak[7][35] tarihselci bakış açısını gündeme getirmiştir.[6] Tarihselci görüşü savunan Fazlur Rahman Malik ve onun öğrencisi Ömer Özsoy'a benzer bir yaklaşımı vardır.[36] Kur'an'da yer alan hükümlerin yer, zaman ve muhataplarından bağımsız olarak değerlendirilmesine karşı çıkmaktadır.[5] Kur'an'da yaratılışı anlatan âyetlerin 'bilgilendirici' değil, Allah'ın kudretini vurgulayıcı nitelikte olduğunu söyler.[37] Görüşleri Türkiye dışında da ilgi çekmiş, bilimsel tezler, çeşitli yayınlar ve ilahiyat dergilerinde tartışılmıştır.[38][39][40]

Kur'an'dan başka dinî kaynak kabul etmemeye karşıdır.[22]

Kurtuluş inancı gelenekselin dışında ve kapsayıcı, yani doğru inanç olarak görülen inanca bağlı olmayanların da kurtuluşa erebileceği çerçevesindedir.[2][41][42]

Sahip olduğu bazı görüşleri tenkitler aldı: Öztürk[43][44] iman sarsıcı olmak,[45] ikinci bir Yaşar Nuri Öztürk[46] olmak, Kur'an'ı tahrif etmek[9] ve Kur'an'a saldırmakla[47] suçlandı. Piyasadaki meallerde hatalı kısımlar olduğunu savunan Öztürk[48][49][50] kendi bağımsız Kur'an meâli çalışmasını da yapmış,[51] bu çalışması da eleştirilmiştir.[52] Görüşlerini Kanal 24'te Mustafa Öztürk'le Sözden Öte programında açıklamıştır.[53]

Kitapları[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Kur’an Dili ve Retoriği, Kitâbiyât Yay., Ankara 2002.
  • Kur’an ve Aşırı Yorum, (Doktora Tezi), Kitâbiyât Yayınları, Ankara 2003.
  • Kur’an’ı Kendi Tarihinde Okumak, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2004.
  • Kur’an’ın Mutezilî Yorumu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2004.
  • Tefsir Tarihi Araştırmaları, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2005.
  • Kıssaların Dili, Kitâbiyât Yayınları, Ankara 2006.
  • Kur’an ve Tefsir Kültürümüz, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2008.
  • Meal Kültürümüz, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2008.
  • Tefsirde Ehl-i Sünnet & Şia Polemikleri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2009.
  • Kur'an, Tefsir ve Usul üzerine -Problemler, Tespitler, Teklifler-, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2011.
  • Kur’an-ı Kerim Meali,[3][52] Düşün Yayınları, İstanbul 2011.
  • Cumhuriyet Türkiye’sinde Meal ve Tefsirin Serencamı, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012.
  • Cahiliyeden İslâmiyet’e Kadın, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012.
  • Osmanlı Tefsir Mirası, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2012.
  • Çağdaş İslâm Düşüncesi ve Kur'ancılık, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2013.
  • Tefsirin Hâlleri, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2013.
  • Söyleşiler, Polemikler,[3] Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2014.
  • Kur'an ve Yaratılış, Kuramer / Kur'an Araştırmaları Merkezi Yayınları, İstanbul 2015.
  • Kur'an, Vahiy, Nüzûl, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2016.
  • Kur'an Kıssalarının Mahiyeti, Kuramer / Kur'an Araştırmaları Merkezi Yayınları, İstanbul 2016.
  • Kur'an Tarihi (Hadiye Ünsal ile birlikte), Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2016.
  • Din Sermayesinden İktidar Devşirmek: FETÖ, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2017.
  • Kur'an ve Tarihsellik Üzerine, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018.
  • İlahi Hitabın Tefsiri 1, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2018.
  • Siyaset, İtikad, Din, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2019.
  • Kur'an'a Çağdaş Yaklaşımlar, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2019.
  • İlahi Hitabın Tefsiri 2, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2020.
  • Ribâ ve Faiz Nedir, Ne Değildir?, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2021.
  • Karar Yazıları 1, 2, 3; Ankara Okulu Yayınları
  • Geleneksel İslam'ın Kritiği Kırmızı Kitap Yayınevi, İstanbul 2023.
  • İlahi Hitabın Tefsiri 3, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2023.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c "Kur'an Araştırmaları Merkezi, Kur'an Tarihi Araştırma Grubu Kadrosu". 2 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2017. 
  2. ^ a b Taslaman, Caner, Küreselleşme Sürecinde Türkiye'de İslam, Türkiye yayınları, s. 262
  3. ^ a b c ""Mustafa Öztürk'ün Polemikleri", Haber10". 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2017. 
  4. ^ ""Diyanet'ten uyarı" başlıklı haber, Yurt gazetesi, 14 Ekim 2016". 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2017. 
  5. ^ a b Uygan, Erdem (1 Nisan 2015). "Evrensel Kitaba "Tarih Felci"". Kitap ve Hikmet dergisi, 9. Süleymaniye Vakfı. 25 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2017. 
  6. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2017. 
  7. ^ a b Öğüt, Salim. "Modern Düşüncenin Kur'ân Anlayışı Bir Zihniyet Eleştirisi" (PDF). Din Bilimleri Araştırma Dergisi. 10 (3). ss. 297-301. 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  8. ^ a b Şeker, Mehmet Emin. "Kur'an-ı Kerim İçin Bilimsel Yorumun Gerekliliği". Kelam Araştırmaları. 12 (2). ss. 315-334. [ölü/kırık bağlantı]
  9. ^ a b Zertürk, Hidayet (2016). Modern ve Tarihselci Aklın Kur'an Okumaları (Mustafa Öztürk Örneği). Ravza Yayınları. 
  10. ^ Şenocak, İhsan (2016). Kur’ân-ı Kerîm Müdâfaası. Hüküm Kitap. ss. 250-252. 
  11. ^ https://web.archive.org/web/20150402144807/http://www.haberci28.com/tr/yazigor.aspx?yazid=585[yalın URL]
  12. ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  13. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mart 2021. 
  14. ^ "Mustafa Öztürk Yazıları". web.archive.org. 5 Temmuz 2022. 5 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2023. 
  15. ^ "Mustafa Öztürk". KARAR. 19 Haziran 2021. 20 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2023. 
  16. ^ "yaptığı TV programından "Bilimsel Mucizeciliğin Açmazları" başlıklı bölüm". 12 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2016. 
  17. ^ "yaptığı TV programından "Kur'an'dan Bilimsel Ayetler Çıkarmak Kur'an'ı Yüceltmez, Kur'an'a Hakarettir" başlıklı açıklaması". 1 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2016. 
  18. ^ "yaptığı TV programından "Kur'an Big Bang'den BAHSETMİYOR" başlıklı kısım". 1 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2016. 
  19. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  20. ^ "yaptığı TV programından "Kur'an Dağların Hareket Ettiğini Yüzlerce Yıl Önceden Söylüyor Mu?" başlıklı kısım". 1 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2016. 
  21. ^ "bir söyleşisinden evrim teorisiyle ilgili yaptığı açıklama". 1 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2016. 
  22. ^ a b Zengin, Mustafa (11 Mart 2016). "İslâm Düşüncesinin Yenilenmesi Üzerine". Birikim Dergisi. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  23. ^ "bir söyleşisinden "Sünnet önden gider, Kur'an arkadan gelir" başlıklı kesit". 1 Ağustos 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2016. 
  24. ^ "bir söyleşide yaptığı ilgili açıklama". 5 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2016. 
  25. ^ "Arşivlenmiş kopya". 22 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Aralık 2022. 
  26. ^ "Bir söyleşisi". 2015. 22 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. Peygamber Zeynep'i görür, etkilenir; bu Zeyd'in kulağına bir şekilde gider. Bunun üzerine Zeyd, Peygamber'in azat edilmiş kölesi olduğu için ve o dönemde köle kendisini efendisinin malı olarak gördüğünden Zeynep'i boşamak ve eşini Peygamber'le evlendirmek ister. Bunu reddeden Peygamber'e "sen öyle diyordun ama içindekini saklıyordun" ayeti gelir ve böylece Zeynep'le evlenir. 
  27. ^ Bir sohbetinden "Fıkhi Hükümlerin Neredeyse TAMAMI İslâm Öncesi Arap Toplumunda Vardı 1 Ağustos 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."
  28. ^ Bir sohbetinde "Kıvırmayın, Geleneğe Göre Kur'an'da Çocuk Yaşta Evlilik Bal Gibi De Geçiyor; Çözümü Tarihselcilik 21 Eylül 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi." başlıklı kesit
  29. ^ "Gülen Cemaati ve Melez Teoloji; Mehdilik Takiyye Müdaracılık". Haksöz Haber. 10 Şubat 2014. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  30. ^ "Prof. Dr. Mustafa Öztürk, Söz Bitmeden'de". Star. 23 Temmuz 2014. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  31. ^ "FETÖ'nün din anlayışı sapkındır". Yeni Şafak. 16 Ağustos 2016. 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  32. ^ "Cemaat için ilk 'Haşhaşi' benzetmesi yapan ilahiyatçı profesör: Bunlar itlaf edilmeli!". T24. 16 Ağustos 2016. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  33. ^ Akyol, Taha (2 Ocak 2017). "Reina katliamı". Hürriyet. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  34. ^ "Diyanetçi Prof'tan 'cemaat' uyarısı!". Sözcü. 13 Ekim 2016. 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  35. ^ Pehlivan, Mükerrem. "Kur'an'ı Kendi Tarihinde Okumak; Tefsirde Anakronizme Ret Yazıları". Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 4 (7). ss. 277-283. 
  36. ^ Hunter, Shireen (2015). "Turkey". Reformist Voices of Islam. s. 237. 
  37. ^ "Arşivlenmiş kopya". 1 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2017. 
  38. ^ Körner, Felix (2008). "Modernistische Koranexegese in der Türkei: eine Diskussion mit Mustafa Öztürk". Im Dienst der Versöhnung. ss. 13-22. 
  39. ^ Zeugnis, Lebendige (2008). Türkisch-islamische Theologie im Aufbruch: Mustafa Öztürk (PDF). ss. 84-108. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2017. 
  40. ^ Theologische Literaturzeitung. Cilt 134. Evangelische Verlagsanstalt. 2009. s. 1167
  41. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  42. ^ Acar, Rahim. "İnsanî Sınırlarımız İçinde Dinî Çeşitliliği Yorumlamak". FƏLSƏFƏ və sosial-siyasi elmlər. 2 (39). s. 128. 
  43. ^ "Kur'an-ı Kerim tarihsellik ve tarihselcilik". Küremedya. 15 Şubat 2017. 15 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  44. ^ Demircan, Ali Rıza (27 Şubat 2017). "Ali Rıza Demircan yazdı: Kuran'ı anlamak yolunda tarihselci metoda itiraz". Karar Gazetesi. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  45. ^ Şenocak, İhsan. "Öğrencilerin İmanını Sarsan bir İlahiyatçı: Mustafa Öztürk". Hüküm, 27. 
  46. ^ Özcan, Mustafa. "Âlim mi, Teolog mu?". Hüküm, 23. 
  47. ^ "Arşivlenmiş kopya". 16 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  48. ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2017. 
  49. ^ Demir, Âdem (2009). "Hangi cemaat hangi meali okuyor". Newsweek. 
  50. ^ Sarı, İbrahim (2016). Kara Kitap (Tarikat-Cemaat): Nefes Nefese Gerçekleri Okuyun. s. 10. 
  51. ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2017. 
  52. ^ a b Durmuş, Zülfikar, "Mustafa Öztürk’ün “Kur’an-ı Kerim Meali” İsimli Eserinin Analizi", İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi Bahar 2010/ 1 s. 79-100.
  53. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2017. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]