Nazilerden arındırma - Vikipedi

Adolf Hitler ismi caddelerden kaldırılıyor

Nazilerden arındırma veya denazifikasyon[1] (Almanca: Entnazifizierung), II. Dünya Savaşı'nın ardından Müttefik Devletler tarafından Alman ve Avusturya toplumlarında uygulanan ve nasyonal sosyalizmin etkisini kültür, toplum, ekonomi, basın, hukuk ve siyaset alanlarından silmek için uygulanan politikaları anlatır. Politika kapsamında sorumlu örgüt liderleri görevden alınmış, ilgili kurumlar kapatılmıştır. Politika, savaşın hemen ardından toplanan Potsdam Konferansı'nda kararlaştırılmıştır. Politika kapsamındaki uygulamalar Soğuk Savaş'ın başlamasıyla beraber fiilen sona erdirilmiştir.

Genel çerçeve[değiştir | kaynağı değiştir]

Potsdam'da Dışişleri Bakanları Molotov, Byrnes ve Eden

II. Dünya Savaşı sırasında Nazi Almanyası'nın teslimiyetinden sonra 17 Temmuz 1945 - 2 Ağustos 1945 tarihleri arasında Almanya'nın başkenti Berlin'nin 26 km güneybatısındaki Potsdam'da toplanan Potsdam Konferansı özellikle Almanya ve Avusturya topraklarında nazilerden arındırma faaliyetlerinin başlatılmasını karar altına alır. Berlin'deki Müttefik Komutanlığı 1946 yılı Ocak ayından itibaren konuyla ilgili uygulamalara başlar. Bu kapsamda belirli kişiler ve kuruluşlar gözlemlenerek bunlara dair kararlar alınır. Tüm Müttefik Devletler genel prensipte uzlaşmış olsa da denetimlerindeki topraklarda uygulamalar çok farklılık arz etmiştir. Nazilerden arındırma faaliyeti nazi rejiminin sembollerinin de kaldırılmasını içerir.

Müttefik işgal bölgelerinde durum[değiştir | kaynağı değiştir]

Esir Alman askerler
Nürnberg Uluslararası Askerî Ceza Mahkemesi
1952 yılında Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu ülkeleri
Günter Grass savaşın sonunda yakalandığı zaman hakkında tutulan dosyası

ABD[değiştir | kaynağı değiştir]

Diese Schandtaten: Eure Schuld! ("Bu zulümler: sizin suçunuz!") 1945 yılında ABD'li işgalciler tarafından dağıtılan posterlerden biri.[2]
ABD Ordusu askerleri Weimar'daki Alman sivillere Buchenwald toplama kampında bulunan cesetleri gösteriyor, 16 Nisan 1945.

ABD Genelkurmay Başkanı Dwight Eisenhower yayınlanan 1067 numaralı emir çerçevesinde konuyu ele alır.[3] Konu kapsamında ABD denetimindeki bölgelerdeki 18 yaşının üzerindekiler için belirli kategoriler oluşturulur:

  1. Öne çıkan suçlular[4]
  2. Suçlular[5] (militanlar, savaştan para kazananlar)
  3. Düşük seviyedeki suçlular[6]
  4. Sempatizanlar[7]
  5. Suçsuzlar[8]

Yapılan çalışmalarda Alman halkının uzun vadede eğitilmesi ihtiyacından bahsedilmiş, sorumluluğun da işgal yönetiminde olduğu belirtilmiştir. 1 Nisan 1946 tarihine gelindiğinde kanuni olarak nazilerden arındırma programının sorumluluğu Alman yönetimine devredilmiştir.[9] 1947 yılı itibarıyla ABD denetimindeki bölgelerde 90 bin Nazi tutuklanmış, 1.9 milyon kişinin de mesleklerini icra etmeleri yasaklanmış, sadece el emeğine dayanan işlerde çalışmasına izin verilmiştir.

1948 yılıyla birlikte Soğuk Savaş koşulları nazilerden arındırma sürecini doğrudan etkilemeye başlar. Oluşmakta olan Doğu Bloku daha çok gündeme gelmiş, arındırma mahkemeleri hızlandırılmış ve yüzeysel olmaya başlamıştır. Sanıkların yeterince araştırılmadığı süreçlerde kısa sürede karar verme baskısı süreci anlamsızlaştırmıştır.[10] Harry S. Truman Başkanlığında Nazilerden arındırma süreçleri artık cadı avına benzedikleri için eleştirilir hale gelmiştir.

SSCB[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız: Nazilerin Sovyet savaş esirlerine karşı işledikleri suçlar

Sovyet gizli servisi NKVD savaşın sona ermesinin ardından çok sayıda Nazi savaş esirini sorgulamıştır. Soğuk Savaş'ın başlamasıyla beraber Batılı Müttefik devletler tarafından nazilerden arındırma sürecinin askıya alınması Sovyetler Birliği ve Doğu Alman yönetimleri tarafından eleştirilmiştir. Özellikle Doğu Almanya'da iktidardaki Almanya Sosyalist Birlik Partisi nazilerin Batılı devletlerce korunduğunu yinelemiştir.

İngiltere[değiştir | kaynağı değiştir]

İngiltere 1942 yılında hazırlanan bir plan ışığında işgal edilen topraklarda yönetimi ele almak üzere sivil yönetimlerin hazırlığını yapmıştır. Buna göre nazi sempatisi besleyenler cezalandırılmış ve görevlerinden alınmıştır. İngiliz yönetimleri genellikle Fransa ve ABD ile koordineli şekilde hareket etmiştir.

Fransa[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Épuration légale

Fransızlar İngilizlerin aksine sadece en üst tabakadaki Nazilerin değil tüm işbirlikçilerin cezalandırılmasını istiyorlardı. Alman topraklarının işgali sırasında intikam duyguları içindeki Fransa birliklerinin çoğunlukla disiplinsiz davrandıkları gözlemlenmiştir. Alman savaş esirlerinin Fransa'ya zorunlu işçilik için götürüldüğü de bilinmektedir.

Batı Almanya'ya etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Nazilerden arındırma kültürü ileride Batı Almanya olarak anılacak bölgelerdeki parlamenter hayatı derinden etkilemiştir. 8 Mayıs 1949 tarihinde hazırlanan ve 23 Mayıs günü onaylanan Batı Almanya Anayasası bu yönde oluşturulmuştur. Nazilerden arındırma döneminin kapanmasıyla birlikte batıda Avrupa Birliği adını alacak olan Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu'nun temelleri atılabilmiştir.

Sonu[değiştir | kaynağı değiştir]

Özellikle ABD yönetimi tarafından sahip çıkılmamaya başlanan nazilerden arındırma süreci Batı Almanya Başbakanı Konrad Adenauer'ün girişimleriyle sona erdirilmiştir. Adenauer, süreç boyunca ana suçluların cezalandırıldığını savunarak hükûmet olarak başvuru yapan rejim kurbanlarına tazminat vermeyi kabul eden bir politikayı uygulamaya başlamıştır. Nazilerden arındırma yasaları yürürlükten kaldırılınca eski nazilere yeniden devlette iş olanakları yaratılmıştır. Bu kapsamda çıkartılan af yasasından 792 bin kişi faydalanmıştır.[11] Sonuçta çok sayıda eski Nazi siyasete ve devlet kademelerindeki görevlerine dönebilmiştir.

Batı Almanya eleştirisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Soğuk Savaş sebebiyle nazilerden arındırma sürecinin durdurulması Doğu Almanya hükûmetlerinin yanı sıra batıdaki sol gruplar tarafından da eleştirilmiştir. Özellikle Kızıl Ordu Fraksiyonu adlı örgüt Batı Alman hükûmetini Nazi döneminin devamı olarak görerek eylemler yapmıştır. Batı Almanya siyasi arenasında çok sayıda eski nazinin faaliyet göstermesine izin verilirken Almanya Komünist Partisi'nin mahkeme kararıyla kapatılması örneği örgüt tarafından bu fikri desteklemek için verilmiştir.

Günümüzdeki durum[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde ünlü Alman yazar Günter Grass'ın gençliğinde Waffen-SS'de yardımcı olarak[12] görev yaptığını açıklaması ve kamuoyunda ortaya çıkan tepkiler konunun hâlen toplumsal alanda önemli yer tuttuğunu göstermektedir. Açıklananın çok ötesinde sayıda kişinin nazi rejimine bir şekilde destek verdiği ve bu geçmişle kamuoyu önünde yüzleşemediği düşünülmektedir.

Diğer ülkelerdeki uygulamalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Fiiliyatta nazilerden arındırma süreçleri işgal altında kalmış çoğu ülkede farklı isimlerle gerçekleştirilmiştir. Fransa'daki sürece Épuration légale[13] adı verilmiştir. Müttefik Devletler'in topraklarında esir edilen tutsaklar da ülkelerine dönmeden arındırma sürecine tabi tutulmuşlardır. Benzer şekilde Belçika, Norveç, Yunanistan ve Yugoslavya'da da süreç işletilmiştir.[14]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Denazifikasyon". Ferhat Atik. Şalom Gazetesi. 25 Nisan 2019. 26 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ Jeffrey K. Olick, "In the house of the hangman: the agonies of German defeat, 1943–1949", p. 98, footnote 12(books google)
  3. ^ James Bacque tarafından yazılan Diğer Kayıplar adlı eserde özellikle ABD işgal kuvvetlerinin bilerek Alman savaş esirlerini bilerek aç bıraktığı ve kitlesel şekilde ölüme terk ettiği iddia edilir
    James Bacque, Diğer Kayıplar, E Yayınları ISBN 9753900423 (Çeviri: Belkıs Dişbudak Çorakçı)
  4. ^ Almanca: Hauptschuldige
  5. ^ Almanca: Belastete
  6. ^ Almanca: Minderbelastete
  7. ^ Almanca: Mitläufer, en tanınan örnekleri arasında Herbert von Karajan, Martin Heidegger ve Leni Riefenstahl sayılabilir
  8. ^ Almanca: Entlastete
  9. ^ Bu dönemde kurulan 545 sivil mahkeme (Almanca: Spruchkammern) 900 binin üzerinde dosyaya bakmakla sorumluydu
  10. ^ 1952 yılına gelindiğinde azılı SS komutanlarından Otto Skorzeny bile aklanmıştır
  11. ^ Affedilenler arasında SA, SS ve Nazi Partisi üyeleri bulunmaktadır
  12. ^ Özellikle hava kuvvetlerine ait uçaksavar bataryalarında yardımcı olarak görev yapmaya zorlanan 18 yaşın altındaki gençlere Flakhelfer, bu nesle de Flakhelfer-Generation denilmektedir.
  13. ^ Yasal tasfiye
  14. ^ Yunan Direnişi tarafından işgalden kurtarılan ülkede nazilerle işbirliği yapan başbakanlar yargılanmış ve idam edilmiştir. Ancak çıkan Yunan İç Savaşı nedeniyle koyu anti-komünist olan bu unsurlar derhal komünistlere karşı milliyetçi cephelere katılmıştır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Nazilerden_arındırma&oldid=30276394" sayfasından alınmıştır