French
DeutschSarmatizm - Vikipedi
.jpg)
Sarmatizm, Polonya-Litvanya Birliğindeki etno-kültürel bir ideolojiydi.[1] Rönesans döneminden 18. yüzyıla kadar var olan soyluların egemen Barok kültürü ve ideolojisi olmuştur.[1] "Altın Özgürlük" kavramıyla birlikte, Devletler Topluluğu'nun kültür ve toplumunun merkezinde yer alıyordu. Özünde, Polonya-Litvanya Birliği halkının antik çağda çağdaş Polonya topraklarının efsanevi fatihleri olan Sarmatların soyundan geldiğine dair birleştirici inanış bulunuyordu.[2][3]
Bu terim ve kültür, Jan Chryzostom Pasek'in anıları ve Wacław Potocki'nin şiirlerinde olduğu şekliyle, öncelikle 17. yüzyıl Polonya edebiyatına yansımıştır.[4] Polonyalı soylular kontusz adı verilen uzun bir palto, diz boyu çizmeler giyer ve karabela adı verilen küçük bir szabla (kılıç) taşırlardı. Erkek başlıklarında dekoratif tüylerin yanı sıra pos bıyıklar da revaçtaydı. Polonya'nın "Sarmatyalıları" at sırtında savaş becerisi edinmeye çalışır, kendi aralarında eşitliğe ve düşman karşısında yenilmezliğe önem verirlerdi.[5] Sarmatizm, Polonya ordusunun geçmişteki zaferlerini göklere çıkarır ve Polonyalı soylulardan bu geleneği sürdürmelerini isterdi.
Sarmatya, Polonya için 18. yüzyılda moda olan ve geniş Polonya-Litvanya Birliği'nin okuryazar vatandaşlarıyla ilişkili nitelikleri belirten yarı efsanevi, şiirsel bir isimdi. Sarmatizm, Polonya soylularının kültürünü, yaşam tarzını ve ideolojisini büyük ölçüde etkilemiştir. Doğu, Batı ve yerel geleneklerin kültürel karışımı açısından benzersizdi. Polonya Aydınlanması sırasında eleştirilen Sarmatizm, Polonya Romantizmini benimseyen nesiller tarafından yeniden canlandırıldı. Polonya'nın " Pozitivist " döneminin edebi gerçekçiliğinden kurtulan Sarmatizm, Polonya'nın edebiyat alanında ilk Nobel ödüllü Henryk Sienkiewicz Üçlemesi(Ateş ve Kılıç, Tufan ve Bozkırda Yangın) ile geri dönüş yaptı.
Etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Birlik içinde yaşayan Litvanyalılar ve Rutenyalılar da Sarmatizm'in bazı yönlerini benimsemişlerdir.[6] O dönemin bazı Litvanyalı tarihçileri, halklarının, pagan baş rahiplerinin evi haline gelen antik Roma'ya yerleşmiş olan İskitlerin soyundan geldiğini ileri sürmüşlerdir.
Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]
Polonya Rönesansı sırasında gelişen ve Polonya barok döneminde yerleşen Sarmatizm, kendisini Polonya Aydınlanma dönemi fikriyatının karşısında bulmuştur. 18. yüzyılın sonlarına gelindiğinde 'Sarmatizm' kelimesi olumsuz çağrışımlar kazanmış ve kavram Monitor gibi siyasi yayınlarda sık sık eleştirilmiş ve alaya alınmış, eğitimsiz bir şekilde aydınlanmamış fikirlerle özdeşleştirilmiş ve kral, Stanisław August Poniatowski gibi 'ilericilerin' reformlarına karşı çıkanlar için aşağılayıcı bir terim haline gelmiştir.[7] Franciszek Zabłocki'nin "Sarmatizm" adlı oyununda görüldüğü gibi, Sarmatizm düşüncesi dalga geçilen bir hedef haline gelmiştir.[7]
Polonya'nın parçalanmasından sonra Leh Altın Çağı'nın anısının belirli bir ölçüde eski geleneği yeniden canlandırdığı Polonya Romantizmi döneminde bu süreç bir dereceye kadar tersine dönmüştür.[7] Özellikle Kasım Ayaklanması'nın ardından, Henryk Rzewuski tarafından şekillendirilen gawęda szlachecka ("bir asilzadenin hikayesi") türü popülerlik kazandığında, Sarmatizm edebiyatta sıklıkla olumlu bir şekilde tasvir edildi.[7] Kavramın bu şekilde ele alınması, Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Zygmunt Krasiński ve Henryk Sienkiewicz sanatçıların eserlerinde de görülebilir.[7] Polonya Romantizmi ile Polonya tarihi arasındaki bu yakın bağlantı, bu edebi dönemin belirleyici niteliklerinden biri haline geldi ve onu Polonya'da olduğu gibi ulusal devlet eksikliğinden muzdarip olmayan diğer çağdaş edebiyatlardan ayıran bir özellik haline geldi.[7]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b Kresin, O. Sarmatism Ukrainian. Ukrainian History
- ^ Tadeusz Sulimirski, The Sarmatians (New York: Praeger Publishers 1970) at 167.
- ^ P. M. Barford, The Early Slavs (Ithaca: Cornell University 2001) at 28.
- ^ Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska [1690s] (Poznan 1836), translated by C. S. Leach as Memoirs of the Polish Baroque. The Writings of Jan Chryzostom Pasek (University of California 1976).
- ^ Simon Schama, Landscape and Memory Vintage, New York, 1995:38.
- ^ Compare: Kresin, Aleksei (7 Temmuz 2008). "Украинский сарматизм" [Ukrainian Sarmatism]. Zarusskiy.Org (Rusça). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2015.
САРМАТИЗМ УКРАИНСКИЙ – концепция происхождения украинцев от сарматов.
- ^ a b c d e f Andrzej Wasko, Sarmatism or the Enlightenment 20 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: The Dilemma of Polish Culture, Sarmatian Review XVII.2.
- Friedrich, Karin, Diğer Prusya: Kraliyet Prusya, Polonya ve özgürlük, 1569–1772, Cambridge: Cambridge University Press, 2000.