1991 Sovyetler Birliği referandumu - Vikipedi

1991 Sovyetler Birliği referandumu
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin, herhangi bir vatandaşın hak ve özgürlüklerinin tam olarak güvence altına alınacağı eşit egemen cumhuriyetlerin yenilenmiş bir federasyonu olarak muhafaza edilmesini gerekli görüyor musunuz?
Tarih17 Mart 1991
Sonuçlar
Oylar %
Evet 113.512.812 %&0000000000000077.85000077,85
Hayır 32.303.977 %&0000000000000022.15000022,15
Geçerli oylar 145.816.789 %&0000000000000098.14000098,14
Geçersiz ve boş oylar 2.757.817 %&0000000000000001.8600001,86
Toplam oy 148.574.606 %100.00
Kayıtlı seçmen/katılım 185.647.355 %&0000000000000080.03000080,03
Cumhuriyet bazında sonuçlar
  Evet —   Hayır

Sovyetler Birliği'nde 1991 Referandumu, 17 Mart 1991’de Sovyetler Birliği’nin korunması için yapılan referandum. Referandumda halka eşit ve egemen cumhuriyetlerin yenilenmiş federasyonu olarak Sovyetler Birliği’nin korunmasını uygun görüyor musunuz sorusu yöneltilmiştir.

Referanduma katılım SSCB genelinde % 80’di. 9 cumhuriyetten gelen % 77 orandaki evet oyu ile Sovyetler Birliği’nin korunması uygun görüldü.

Sovyetler Birliği Referandumu 1991
Evet ya da hayır Oylar Yüzde
Referendum passed Evet 113.512.812 %77.85
Hayır 32.303.977 %22.15
Geçerli oy 145.816.789 %98.14
Geçersiz veya boş oy 2.757.817 %1.86
Toplam oy 148.574.606 %100.00
Seçmen katılımı %80.3
Seçmen sayısı 185.647.355

Referandum Kararı[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyetler Birliği'nde 1986 yılında uygulamaya konulan perestroyka ve glasnost ilkeleri 1990'lı yıllara gelindiğinde ülkede ciddi bir ekonomik ve sosyal buhrana yol açmış ve kısmen serbest bırakılan cumhuriyetlerin bazılarında batılı sivil toplum örgütlerinin de etkisinde kalan yöneticiler bağımsızlık girişiminde bulunmuştu. Bu nedenle 24 Aralık 1990’da SSCB Halk Temsilcileri Kongresi’nde birliğin geleceği konusunun referandum yapılarak çözülmesi kararlaştırıldı. Kongrede halka SSCB’nin korunmasını gerekli görüyor musunuz sorusunun yöneltilmesi kararlaştırıldı. Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov referandumda kolektif toprağın özel mülkiyete devrini kabul ediyor musunuz sorusunun da yer almasını önerdi. Ancak Yüksek Sovyet başkanı Yuri Hamzatoviç Kalmıkov bu maddenin oylanmasını reddetti.

Yuri Kalmıkov’un önerisiyle

  • Yenilenmiş federasyon referandumunda her cumhuriyette ayrı ayrı oylama yapılacak.
  • Referandum tarihi Yüksek Sovyet tarafından belirlenecek .

16 Ocak 1991’de SSCB IV. Halk Temsilcileri Kongresi’nde şu karar alındı:

  • 17 Mart 1991 Pazar günü SSCB’nin eşit cumhuriyetlerin federasyonu olarak korunması üzerine referandum yapılacaktır.
  • Referandumda gizli oylama yapılacak ve pusulada şu soru yer alacaktır:

“Tüm ulusların hak ve özgürlüklerinin tam olarak güvence altına alındığı, egemen cumhuriyetlerin yenilenmiş federasyonu olarak Sovyetler Birliği’nin korunmasını kabul ediyor musunuz?

“Evet” veya “Hayır”

  • Oylama her ülkede ayrı ayrı yapılacak, ancak sonuçlar bir bütün olarak değerlendirilecek.

Referandum[değiştir | kaynağı değiştir]

Referandum 9 birlik cumhuriyeti tarafından onaylandı. Rusya SFSC, Belarus SSC, Ukrayna SSC, Kazakistan SSC, Kırgızistan SSC, Tacikistan SSC, Türkmenistan SSC, Özbekistan SSC ve Azerbaycan SSC oylama yapmayı kabul ederek, ilçe ve bölge seçim komisyonları kurdu.

Bunların yanı sıra referanduma katılmayı reddeden bazı devletler içerisindeki özerk cumhuriyetler de oylama yapma kararı aldı. Gürcistan’a bağlı Abhazya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti de referanduma katıldı ve burada % 98,05 oy oranıyla Sovyetler Birliği’nde kalma yönünde oy kullanıldı. Moldova'da da merkezi hükûmet referandumu boykot çağrısı yapmasına rağmen cumhuriyete bağlı Transdinyester Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ve Türk kökenli Gagavuz Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti referanduma katılma kararı aldı. % 84 oranda katılımın olduğu Transdinyester'de ve % 97 oranda katılımın olduğu Gagavuz cumhuriyetinde % 98 oranında Sovyetler Birliği'nde kalma yönünde sonuçlar çıktı.

Cumhuriyetlere göre referandum sonuçları[1][değiştir | kaynağı değiştir]

Cumhuriyetler Evet Hayır Geçersiz
oy
Toplam
oy
Kayıtlı
seçmen
Katılım
Oy % Oy %
Rusya FSSC 56,860,783 73.00 21,030,753 27.00 1,809,633 79,701,169 105,643,364 75.44
Başkurdistan ÖSSC 1,908,875 85.9 269,007 12.1 43,276 2,221,158 2,719,637 81.7
Buryat ÖSSC 447,438 83.5 78,167 14.6 10,197 535,802 668,231 80.2
Dağıstan ÖSSC 670,488 82.6 131,522 16.2 9,999 812,009 1,008,626 80.5
Kabardino-Balkar ÖSSC 290,380 77.9 77,339 20.8 4,888 372,607 489,436 76.1
Kalmık ÖSSC 148,462 87.8 17,833 10.5 2,829 169,124 204,301 82.8
Karelya ÖSSC 317,854 76.0 92,703 22.0 7,544 418,101 551,644 75.8
Komi ÖSSC 412,842 76.0 119,678 22.0 10,883 543,403 797,049 75.44
Mari ÖSSC 333,319 79.6 77,239 18.5 8,041 418,599 525,685 79.6
Mordovya ÖSSC 459,021 80.3 101,886 17.8 10,724 571,631 677,706 84.3
Kuzey Osetya ÖSSC 331,823 90.2 32,786 8.9 3,249 367,858 428,307 85.9
Tataristan ÖSSC 1,708,193 87.5 211,516 10.8 32,059 1,951,768 2,532,383 77.1
Tuva ÖSSC 126,598 91.4 9,404 6.8 2,494 138,496 171,731 80.6
Udmurt ÖSSC 622,714 76.0 180,289 22.0 16,137 819,140 1,103,083 74.3
Çeçen-İnguş ÖSSC 318,059 75.9 94,737 22.6 6,216 419,012 712,139 58.8
Çuvaş ÖSSC 616,387 82.4 113,249 15.1 18,784 748,420 900,913 81.3
Yakut ÖSSC 415,712 76.7 116,798 21.6 9,483 541,993 688,679 78.7
Azerbaycan SSC 2,709,246 94.12 169,225 5.88 25,326 2,903,797 3,866,659 75.10
Nahcivan ÖSSC 31,328 87.3 3,620 10.1 918 35,866 174,364 20.6
Belarus SSC 5,069,313 83.72 986,079 16.28 71,591 6,126,983 7,354,796 83.31
Kazakistan SSC 8,295,519 95.00 436,560 5.00 84,464 8,816,543 9,999,433 88.17
Kırgızistan SSC 2,057,971 95.98 86,246 4.02 30,377 2,174,593 2,341,646 92.87
Tacikistan SSC 2,315,755 96.85 75,300 3.15 16,497 2,407,552 2,549,096 94.45
Türkmenistan SSC 1,766,584 98.26 31,203 1.74 6,531 1,804,310 1,846,310 97.66
Ukrayna SSC 22,110,899 71.48 8,820,089 28.52 583,256 31,514,244 37,732,178 83.52
Özbekistan SSC 9,196,848 94.73 511,373 5.27 108,112 9,816,333 10,287,938 95.42
Karakalpak SSC 563,916 97.6 10,133 1.8 3,668 577,717 584,208 98.9
Source: Direct Democracy 2 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Bağımsız referandum yapan cumhuriyetler[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyetler Birliği’nin diğer 6 cumhuriyetinde ise merkezi hükûmetler referanduma katılmayı reddetti. Ancak bu cumhuriyetlerin Sovyet meclisleri ayrı ayrı referandumlar düzenledi. Merkezi hükûmetler ise kendi ülkelerindeki halkları referandumu boykot etmeye çağırdı. Buna rağmen pek çok cumhuriyette önemli ölçüde katılım oldu. Fakat sonuçlar bağımsızlık yanlısı hükûmetler tarafından onaylanmadı.

Cumhuriyetler Evet Hayır Geçersiz
Oy
Toplam
Oy
Kayıtlı
seçmen
(not equal to
franchised voters)
Katılım
(based on
registered,
not franchised voters)
Oy % Oy %
Moldova SSC 688,905 98.72 8,916 1.28 3,072 700,893 841,507 83.29
Estonya SSC. 211,090 95.46 10,040 4.54 1,110 222,240 299,681 74.16
Letonya SSC. 415,147 95.84 18,015 4.16 3,621 436,783 670,828 65.11
Litvanya SSC. 496,050 99.13 4,355 0.87 970 436,783 582,262 86.11
Ermenistan SSC. 2,541 72.46 966 27.54 42 3,549 4,923 72.09
Gürcistan SSC.[2] 43,950 99.98 9 0.02 53 44,012 45,696 96.31
Abhazya ÖSSC 164,231 98.5 1,566 0.9 747 166,544 318,317 52.3
Source: Direct Democracy 2 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Sonuç[değiştir | kaynağı değiştir]

Referandum sonuçlarına göre 20 Ağustos 1991'de yenilenmiş birlik anlaşmasının imzalanmasına karar verildi. Yüksek Sovyet referandum sonuçlarının bir bütün olarak değerlendirileceğini açıkladığı için hükûmetleri tarafından referandumun gayri-meşru ilan edildiği cumhuriyetler de anlaşmayı imzalamak zorundaydı.

Ancak 19 Ağustos 1991'de KGB Başkanı Vladimir Kryuçkov öncülüğünde ordunun askerî müdahale girişimi, gelişmeleri farklı bir noktaya getirdi. Ordu kısa sürede geri adım atmasına rağmen bu girişim başta Rusya olmak üzere tüm Sovyet Cumhuriyetlerinde tedirginlik yarattı ve ayrılığa yönelmelerine sebep oldu. Darbe girişimi Mart 1991'de yapılan referanduma göre 20 Ağustos 1991'de yapılması planlanan yenilenmiş birlik anlaşmasının da iptal edilmesine sebep oldu. Birliği dağıtmaya hazır olan Yeltsin, darbeden hemen sonra Rus milli bayrağının RFSSC'nin yeni bayrağı olduğunu ilan etti. Eylül 1991'den itibaren cumhuriyetler birer birer ayrılıklarını ilan ettiler.

8 Aralık 1991'de Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti devlet başkanı Boris Yeltsin, Ukrayna ve Belarus liderleriyle birlikte Minsk'te Sovyetler Birliği'ni dağıtan anlaşmayı imzaladı. Yüksek Sovyet ise Mart 1991'de yapılan referandumu gerekçe göstererek 12 Aralık'ta bu anlaşmayı geçersiz kabul etti. Ancak 25 Aralık'ta Mihail Gorbaçov'un istifa etmesiyle tüm yetkiler Yeltsin'e geçti. Eylül 1992'de de eski Yüksek Sovyet üyesi ve Duma milletvekili Sergey Baburin önderliğindeki Ulusal Cephe üyeleri yine Mart 1991'deki bu referanduma dayanarak Anayasa Mahkemesi'ne Yeltsin'in imzaladığı anlaşmanın geçersiz olduğunu bildiren bir dilekçe gönderdiler. Fakat yargının da Yeltsin'in denetiminde olması dolayısıyla dilekçe dikkate alınmadı. 15 Mart 1996'da ise Rus meclisi Duma'da en fazla üyeye sahip Komünist Parti'nin çabalarıyla referandum sonucu ve Minsk anlaşmasının geçersizliği yeniden gündeme geldiyse de Yeltsin'in girişimiyle diğer partiler ittifak yaparak konunun kapanmasını sağladılar.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Воля, которую мы потеряли… (Ровно 10 лет назад состоялся референдум, после которого история России стала историей заговора против России) 19 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. // Время. Еженедельное издание русских консерваторов. — 2005. — № 5. — 16 марта 2001 года.
  2. ^ Referandum sadece Abhazya'da ve Güney Osetya'da yapıldı