Veteriner tıp - Vikipedi

Veteriner tıp; hayvan hastalıkları, bozuklukları ve yaralanmalarının önlenmesi, teşhisi ve tedavisi uygulamalarının yanı sıra hayvan besleme, genetik ıslah, hijyen ve gıda güvenliği, salgın hastalıkların önlenmesi, insan ve çevre sağlığı konularıyla ilgilenen bir tıp alanıdır. Veteriner tıbbı, evcil ve vahşi tüm hayvan türlerini kapsayacak kadar geniştir. Veteriner tıp uygulamaları hayvan sağlığının yanı sıra doğrudan ve dolaylı olarak insan sağlığına da etki etmektedir.

Dünyada birçok farklı türde canlı bulunduğundan ve canlıların birçok anatomik ve fizyolojik farklılıklara sahip olduklarından, Veteriner tıp bilimi, eğitimde ve uygulamada karşılaştırmalı (comparative) yöntemleri temel almıştır.

Veteriner tıp uygulamaları genelde profesyonel gözlem dahilinde yapılmaktadır, profesyonel uygulamalar veteriner hekim tarafından ve bazen de yardımcı veteriner sağlık çalışanları tarafından yapılır. Nalbantlık gibi bazı uygulamalar ise Veteriner hekim gözetimi olmadan da yapılmaktadır.

Veteriner tıp bilimi zoonoz hastalıklar (insanlara hayvanlardan bulaşan hastalıklar) konusunda, gıda güvenliği konusunda ve dolaylı veya doğrudan insan sağlığını etkileyen konularda temel araştırmalar yapar. Veteriner hekim bilim insanları, araştırdıkları konuya göre epidemiyologlar, biyologlar, beşeri hekimler ve diğer sağlık ve doğa bilim insanlarının yanı sıra hayvan refahı konularında mühendisler ile iş birliği yapabilirler. Çalışmalarında etik olarak hayvan refahı konusuna dikkat ederler.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern zamanlar öncesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kahun'un mısır papiruslarında (1900 BCE) ve eski Hindistan'da Veda literatüründe veteriner tıpla ilgili ilk yazılı kayıtlar bulunmuştur.[1] (Shalihotra) (Budizm) Hindistanın ilk Budist imparatorluğunun Asoka Fermanları'nda: "Her yerde Kral Piyadasi (Büyük Asoka) hayvanlar için ve insanlar için kullanılan iki çeşit ilaç yapmıştır (चिकित्सा). O insanlar ve hayvanlar için nerede şifalı bitkiler var ise, oradan alıp yetiştirilmesini emretti" yazmaktadır.[2]

Antik Yunan'da ise bir veteriner cerrah olan Agathotychus'a rastlanır.^[1]

Ekonomik değerleri nedeniyle, ilk düzenli tedavi uygulamalarında atlar üzerine odaklanılmıştır. Orta Çağ'da, nalburlar nalburluk ile diğer genel konuları birleştirerek At hekimliğinin ilk örneklerini sunmuşlardır. 1356'da Londra Belediye Başkanı, şehirdeki atların kötü bakım koşullarından endişe etmiş ve Londra şehrinin yedi mil çevresine kadar olan nalbantlar arasında bir dernek kurdurarak yapılan uygulamaların standartlaşmasını sağlamıştır. Bu dernekleşme 1674 yılında Nalbantların Saygıdeğer Şirketi'nin kurulmasıyla sonuçlanmıştır.^[2]

Bu arada, Carlo Ruini'nin Anatomia del Cavallo (At Anatomisi) kitabı 1598 yılında yayınlandı. Bu kitap, insan olmayan bir türün anatomisine ilk kapsamlı tez oldu.^[3]

Profesyonelliğin kurulması[değiştir | kaynağı değiştir]

Claude Bourgelat 1761'de Lyon'da ilk veteriner fakültesini kurdu.

İlk veteriner fakültesi Claude Bourgelat tarafından kuruldu, 1762 yılında Lyon'da eğitime başladı.^[4] Fransız sürüleri sığır vebası nedeniyle kırılıyordu ve Bourgelat bu duruma bir çare aramaktaydı, bunun sonucunda Veteriner fakültesi kuruldu. Veteriner hekimliği sanatı ve mesleği gelişme gösterdi ve kısa süre sonra veba salgını baskılandı.^[5]

1783 yılında tarım ve endüstriyi desteklemek için Odilham Tarım Derneği kuruldu,^[6] ve Britanya'da Veteriner hekimlik mesleğinin kurulmasında önemli rol oynadı. Derneğin kurucu üyelerinden olan Thomas Burgess, hasta hayvanların daha düzgün şartlarda bakımı ve tedavisi için bir kampanya başlattı.^[7] 1785'te bir dernek toplantısında "rasyonel bilimsel ilkeler üzerine Nalbantlık çalışmalarının" teşvik edilmesi kararı alındı.

Odiham Tarım Derneği İngiltere'de veteriner hekimliği eğitiminin kurulmasında yardımcı olmuştur.

Veteriner hekimlik mesleğinin profesyonelleşmesi 1790 tamamlandı, Fransızlardan gelen eğitmenler ile beraber Londra'da yeni bir veteriner fakültesi kuruldu. 1844'teki Kraliyet Tüzüğü ile Kraliyet Veteriner Hekim Koleji kuruldu.

Veteriner bilimi John McFadyean'ın önemli katkılarıyla 19. yüzyıl sonlarında başladı, Birçok kişi tarafından modern Veteriner tıp araştırmalarının kurucusu olarak kabul edilir.^[8]

Birleşik Devletler'de ilk veteriner fakültesi 19. yüzyıl başında Boston, New York'ta ve Philadelphia'da kuruldu.^[9]

Veteriner tıp çalışanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Veteriner hekim[değiştir | kaynağı değiştir]

Veteriner bakım ve hekimlik uygulamaları genellikle bir Veteriner hekim tarafından yapılır. Bu unvan genellikle beşeri hekimlikle eşdeğer bir unvandır ve yüksek lisans eğitimi gerektirir.

Birçok ülkede, Veteriner tıp uygulamalarını Veteriner hekimler veya Veteriner hekimlerin gözetiminde, yardımcı veteriner sağlık çalışanları yapabilmektedir. Veteriner hekim unvanı alabilmek için veteriner fakültesi eğitimini bitirmek ve mesleği düzenleyici kuruluşa kaydolmak gereklidir. Bu şartları sağlamadan uygulama yapan kişiler suç işlemiş olurlar.

Birçok Veteriner hekim klinik ortamda çalışır ve hayvanları doğrudan tedavi eder. Bu tedavi ve uygulamalar genel olarak birçok türü kapsayabilir veya hekim belli bir türde kendini geliştirebilir (kedi-köpek, çiftlik hayvanları vb) ya da belli bir alanda uzmanlaşabilir (dahiliye, cerrahi, hayvan besleme vb.)

Beşeri sağlık çalışanlarında olduğu gibi, Veteriner hekimler de etik kurallara uygun çalışmak durumundadırlar, kulak estetiği ve sessizleştirme gibi bazı uygulamaların etik olup olmadığı hâlen tartışma konusudur.

Yardımcı veteriner sağlık çalışanları[değiştir | kaynağı değiştir]

Yardımcı veteriner sağlık çalışanları (veteriner hemşireleri, veteriner sağlık teknisyen ve teknikerleri), Veteriner hekimlere yardımcı olurlar veya kendi çalışma kapsamlarındaki uygulamaları yaparlar. Beceri ve niteliklerine bağlı olarak bazı küçük cerrahi uygulamaları da yapabilirler.

Yardımcı veteriner sağlık çalışanlarının görev ve sorumlulukları ülkelere göre değişiklik gösterebilmektedir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Baas, Johann Hermann (1889). Outlines of the History of Medicine and the Medical Profession. J. H. Vail. s. 191.
^ Hunter, Pamela (2004).
^ Wernham, R. B. (1968).
^ Marc Mammerickx, Claude Bourgelat: avocat des vétérinaires, Bruxelles 1971
^ J.L.Lupton, "Modern Practical Farriery", 1879, in the section: "The Diseases of Cattle Sheep and Pigs" pp. 1
^ Pugh, L.P (1962), From Farriery to Veterinary Medicine 1785-1795, Heffner, Cambridge (for RCVS), pp. 8–19
^ Cotchen, Ernest (1990), The Royal Veterinary College London, A Bicentenary History, Barracuda Books Ltd, pp. 11–13
^ Exacting researcher brought profession into modern age 3 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., American Veterinary Medical Association
^ Widder, Keith R. (2005).

Tanıtım kitapları ve referanslar[değiştir | kaynağı değiştir]

Aspinall, Victoria; Cappello, Melanie; Bowden, Sally (2009), Introduction to Veterinary Anatomy and Physiology Textbook, Jeffery, Andrea (forward), Elsevier Health Sciences, ISBN 978-0-7020-2938-7, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Boden, Edward; West, Geoffrey Philip (1998), Black's veterinary dictionary, Rowman & Littlefield, ISBN 978-0-389-21017-7, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Done, Stanley H. (1996), Color atlas of veterinary anatomy: The dog & cat, Elsevier Health Sciences, ISBN 978-0-7234-2441-3, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Dyce, Keith M.; Sack, Wolfgang O.; Wensing, Cornelis Johannes Gerardus (2010), Textbook of veterinary anatomy, Saunders, ISBN 978-1-4160-6607-1, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Fenner, William R. (2000), Quick reference to veterinary medicine, John Wiley & Sons, ISBN 978-0-397-51608-7, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Lawhead, James B.; Baker, MeeCee (2009), Introduction to veterinary science, Cengage Learning, ISBN 978-1-4283-1225-8, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Pfeiffer, Dirk (2009), Veterinary Epidemiology: An Introduction, John Wiley and Sons, ISBN 978-1-4051-7694-1, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Radostits, O. M.; Gay, C. C.; Blood, D. C.; Arundel, J. H.; Hinchcliff, Kenneth W (2000), Veterinary Medicine: A Textbook of the Diseases of Cattle, Sheep, Pigs, Goats and Horses (9. bas.), Elsevier Health Sciences, s. 1877, ISBN 0-7020-2604-2

Monografi ve diğer özel metinler[değiştir | kaynağı değiştir]

Dunlop, Robert H.; Malbert, Charles-Henri (2004), Veterinary pathophysiology, Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-8138-2826-8, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Eurell, Jo Ann Coers; Eurell, Jo Ann; Frappier, Brian L.; Dellman, Horst-Dieter (25 Mayıs 2006), Dellmann's textbook of veterinary histology, Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-7817-4148-4, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Foreyt, William J.; Foreyt, Bill (2001), Veterinary parasitology reference manual, Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-8138-2419-2, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Gupta, Ramesh Chandra (2007), Veterinary toxicology: basic and clinical principles, Academic Press, ISBN 978-0-12-370467-2, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Hirsh, Dwight C.; Maclachlan, Nigel James; Walker, Richard L. (2004), Veterinary microbiology, Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-8138-0379-1, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Hunter, Pamela (2004), Veterinary Medicine: A Guide to Historical Sources, Ashgate Publishing, Ltd., s. 611, ISBN 0-7546-4053-1
Merck, Melinda D. (2007), Veterinary forensics: animal cruelty investigations, John Wiley & Sons, ISBN 978-0-8138-1501-5, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Murphy, Frederick A. (1999), Veterinary virology, Academic Press, ISBN 978-0-12-511340-3, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Nicholas, Frank W. (2009), Introduction to Veterinary Genetics, John Wiley and Sons, ISBN 978-1-4051-6832-8, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Robinson, Wayne F.; Huxtable, Clive R. R. (2004), Clinicopathologic Principles for Veterinary Medicine, Cambridge University Press, s. 452, ISBN 0-521-54813-6
Slatter, Douglas H. (2002), Textbook of small animal surgery, Elsevier Health Sciences, ISBN 978-0-7216-8607-3, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Kahn, Cynthia M., (Ed.) (2010), The Merck Veterinary Manual, Whitehouse Station, N.J., Merck, ISBN 978-0-911910-93-3
Thrusfield, Michael (2007), Veterinary epidemiology, Wiley-Blackwell, ISBN 978-1-4051-5627-1, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Zajac, A.; Conboy, Gary A.; American Association of Veterinary Parasitologists (2006), Veterinary clinical parasitology, John Wiley & Sons, ISBN 978-0-8138-1734-7, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011

Veteriner hemşirelik, oftalmoloji ve farmakoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Adams, H. Richard (2001), Veterinary pharmacology and therapeutics, Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-8138-1743-9, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Bryant, Susan (2010), Anesthesia for Veterinary Technicians, John Wiley and Sons, ISBN 978-0-8138-0586-3, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Cannon, Marthaxcx; Hijfte, Myra Forster-van (2006), Feline medicine: a practical guide for veterinary nurses and technicians, Elsevier Health Sciences, ISBN 978-0-7506-8827-7, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Crispin, Sheila M. (2005), Notes on veterinary ophthalmology, Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-632-06416-8, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Gelatt, Kirk N. (2000), Essentials of veterinary ophthalmology, Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-683-30077-2, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Lane, D. R.; Cooper, B. (2003), Veterinary nursing, Elsevier Health Sciences, ISBN 978-0-7506-5525-5, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Pattengale, Paula (2004), Tasks for the veterinary assistant, Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-7817-4243-6, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Riviere, Jim E.; Papich, Mark G. (2009), Veterinary pharmacology and therapeutics, John Wiley and Sons, ISBN 978-0-8138-2061-3, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011

Veteriner tıp ile ilgili diğer alanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Anthony, David; University of Pennsylvania. University Museum (1984), Man and animals: living, working, and changing together : in celebration of the 100th anniversary, the School of Veterinary Medicine, University of Pennsylvania, UPenn Museum of Archaeology, ISBN 978-0-934718-68-4, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Catanzaro, Thomas E. (1998), Building the Successful Veterinary Practice: Innovation and creativity, Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-8138-2984-5, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Finger, Stanley (2001), Origins of neuroscience: a history of explorations into brain function, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-514694-3, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Rollin, Bernard E. (2006), An introduction to veterinary medical ethics: theory and cases, Wiley-Blackwell, ISBN 978-0-8138-0399-9, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Sherman, David M. (2002), Tending animals in the global village: a guide to international veterinary medicine, John Wiley & Sons, ISBN 978-0-683-18051-0, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Shilcock, Maggie; Stutchfield, Georgina (2003), Veterinary practice management: a practical guide, Elsevier Health Sciences, ISBN 978-0-7020-2696-6, 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2011
Smith, Gary; Kelly, Alan M., (Ed.) (2008), Food Security in a Global Economy: Veterinary Medicine and Public Health, Phila.: University of Pennsylvania Press, s. 176, ISBN 0-8122-2044-7
Swabe, Joanna (1999), Animals, Disease, and Human Society: Human-animal Relations and the Rise of Veterinary Medicine, Routledge, s. 243, ISBN 0-415-18193-3
Swope, Robert E.; Rigby, Julie (2001), Opportunities in veterinary medicine careers, McGraw-Hill Professional, s. 151, ISBN 0-658-01055-7
Swabe, Joanna, Veterinary Courses and CE., s. 244, ISBN 0-415-18193-3, 8 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Ekim 2020 {{Ölü{{Ölü^{[ölü/kırık bağlantı]} bağlantı|tarih=Nisan 2020 }} bağlantı|tarih=Nisan 2020 }}
Anthony, David; Zoetis (2014), VeritasDVM, Dr. Donal Smith, ISBN 978-0-934718-68-4, 8 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 21 Kasım 2012
VikiVet10 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Baas, Johann Hermann (1889). Outlines of the History of Medicine and the Medical Profession. J. H. Vail. s. 191.

[2] Hunter, Pamela (2004).

[3] Wernham, R. B. (1968).

[4] Marc Mammerickx, Claude Bourgelat: avocat des vétérinaires, Bruxelles 1971

[5] J.L.Lupton, "Modern Practical Farriery", 1879, in the section: "The Diseases of Cattle Sheep and Pigs" pp. 1

[Pugh-6] Pugh, L.P (1962), From Farriery to Veterinary Medicine 1785-1795, Heffner, Cambridge (for RCVS), pp. 8–19

[7] Cotchen, Ernest (1990), The Royal Veterinary College London, A Bicentenary History, Barracuda Books Ltd, pp. 11–13

[8] Exacting researcher brought profession into modern age 3 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., American Veterinary Medical Association

[9] Widder, Keith R. (2005).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]