Vistül Lagünü - Vikipedi

Vistül Lagünü (Lehçe: Zalew Wiślany; Rusça: Калининградский залив; Almanca: Frisches Haff; Litvanca: Aistmarės), 56 mil (90 km) uzunluğunda, 6 ila 15 mil (10 19 km kadar) genişliğinde ve Baltık Denizi'nden Vistül Kordonu'yla ayrılan derin acı su lagünüdür. Şimdi Vistula Körfezi olarak da biliniyor. Modern Almancada lagünün adı, Frisches Haff'tır. Bu isim daha önceki halinden Friesisches Haff'tan türetilmiştir.^[1]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Lagün, Vistula Nehri'nin birkaç kolunun, özellikle Nogat'ın ve Pregolya Nehri'nin ağzıdır. Baltiysk Boğazı ile Gdańsk Körfezi'ne bağlanır.

Polonya ile Rusya, lagünü paylaşmaktadır.

Lagün üzerindeki yerleşim yerleri arasında Rusya'nın Kaliningrad Oblastı'nda yer alan Kaliningrad, Baltiysk ve Primorsk ve Polonya'nın Elbląg, Tolkmicko, Frombork ve Krynica Morska şehirleri bulunmaktadır. Polonya'nın Elbląg limanı, lagünde önemli miktarda ticaret trafiğini oluşturyordu ancak mevcut sınır durumu nedeniyle bu azaldı. Kaliningrad ve Baltiysk şu anda lagündeki başlıca limanlardır.

Polonya'da nesli tükenmekte olan Önemli Kuş Alanı.^[2]

Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Vistula Lagünü adının en eski versiyonu, tarihi kaynaklarda Hedeby'li Wulfstan tarafından 9. yüzyılın sonunda Estmere olarak kaydedilmiştir.^[3] İsim, iki Eski Prusya kelimesinin birleşimiydi:

Aistei
mari: "lagün (daha büyük bir gövdeden bir kum resifiyle kesilmiş bir su kütlesi), tatlı su koyu".^[4]

Dolayısıyla, Vistula Lagünü adının bilinen en eski anlamı "Aesti'nin lagünü veya denizi" idi. Eski Prusya adı, Modern Litvanca'da orijinal anlamını koruyan Aistmarės olarak hala kullanılmaktadır .

Alman işgali[değiştir | kaynağı değiştir]

Üç yüz yıldan fazla bir süre sonra, 13. yüzyılın ilk yarısında, Vistula Lagünü adı, Baltık Denizi'nin çağdaş adı olan Mare Salsum'un aksine, Töton Şövalyeleri tarafından Latince versiyonunda Mare Recens olarak yayınlanan tapularda geçer. Sonra 1251'de Mare Recens et Neriam ve son olarak 1288 Recenti Mari Hab (Haff) hakkında bir kayıt var ki bu da daha sonra Alman "Frisches Haff" = "Tze Lagün" ile örtüşmektedir.^[5]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

1772'den 1918'e kadar lagün, 1871'de Alman İmparatorluğu'nun bir parçası olan Prusya Krallığı'nın bir parçasıydı. 1920 ile 1946 arasında Almanya ile Danzig Serbest Şehri arasında bölündü. 1945'ten beri doğu kısmı Rusya'ya (eski adıyla SSCB) aittir, Polonya lagünün batı tarafında yüzölçümünün %43,8'ine sahiptir. Sınırdaki idari bölgeler Polonya'nın Varmiya-Mazurya Voyvodalığı ve Rusya Kaliningrad Oblastı olarak bölünmüştür.

Lagünle ilgili tarihi olaylar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ocak ayından Mart 1945'e kadar yaklaşan Kızıl Ordu'dan kaçan Almanların Doğu Prusya'dan tahliyesi boyunca yaşanan bir dramlardan bir tanesi burada yaşanmıştır. Mülteciler donmuş lagünün üstünden batıya doğru göçerken 26 Ocak'ta lagünün Elbląg kısmına ulaşan Kızıl Ordu, lagünün üzerindeki mültecilere ateş açmış ve lagün üzerindeki mülteciler ya ölmüş ya da kırılan buzun içine düşmüştü.^[6]^[7]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Erhard Riemann, Alfred Schoenfeldt, Ulrich Tolksdorf, Reinhard Goltz, Akademie der Wissenschaften und der Literatur (Germany), Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Mainz, Preussisches Wörterbuch: Deutsche Mundarten Ost- und Westpreussens, 6th edition, Wachholtz, 1974, p.595, 3-529-04611-6
^ Vistula Lagoon 4 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., a fact sheet of BirdLife International
^ Janet Batley, Wulfstan's voyage and his description of Estland: the text and the language of the text, in: Wulfstan's Voyage. The Baltic Sea region in the early Viking Age as seen from shipboard, Maritime Culture of the North, 2, Roskilde 2009, p. 15.
^ Klussis, Mikkels (2006). Dictionary of revived Prussian: Prussian - English, English - Prussian. Vilnius. s. 47.
^ Codex diplomaticus Warmiensis oder Regesten und Urkunden zur Geschichte Ermlands. Bd. 1, Urkunden der Jahre 1231-1340, (ed.) Johann Martin Saage, Carl Peter Woelky, Mainz 1860, No. 13, p. 18 - 22, No. 26, p. 46 - 49, No. 79, p. 133 - 136.
^ Max Egremont Forgotten Land: Journeys Among the Ghosts of East Prussia (2012), 978-0374533564
^ Patricia Clough The Flight Across The Ice: The Escape of the East Prussian Horses (2009), 978-1906598341

[PWB-1] Erhard Riemann, Alfred Schoenfeldt, Ulrich Tolksdorf, Reinhard Goltz, Akademie der Wissenschaften und der Literatur (Germany), Akademie der Wissenschaften und der Literatur, Mainz, Preussisches Wörterbuch: Deutsche Mundarten Ost- und Westpreussens, 6th edition, Wachholtz, 1974, p.595, 3-529-04611-6

[2] Vistula Lagoon 4 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., a fact sheet of BirdLife International

[3] Janet Batley, Wulfstan's voyage and his description of Estland: the text and the language of the text, in: Wulfstan's Voyage. The Baltic Sea region in the early Viking Age as seen from shipboard, Maritime Culture of the North, 2, Roskilde 2009, p. 15.

[4] Klussis, Mikkels (2006). Dictionary of revived Prussian: Prussian - English, English - Prussian. Vilnius. s. 47.

[5] Codex diplomaticus Warmiensis oder Regesten und Urkunden zur Geschichte Ermlands. Bd. 1, Urkunden der Jahre 1231-1340, (ed.) Johann Martin Saage, Carl Peter Woelky, Mainz 1860, No. 13, p. 18 - 22, No. 26, p. 46 - 49, No. 79, p. 133 - 136.

[6] Max Egremont Forgotten Land: Journeys Among the Ghosts of East Prussia (2012), 978-0374533564

[7] Patricia Clough The Flight Across The Ice: The Escape of the East Prussian Horses (2009), 978-1906598341

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]