French
DeutschYHVH - Vikipedi
| Makale serilerinden Yahudiler ve Yahudilik | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Etimoloji • Kim bir Yahudi'dir? | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
Tanah'ta YHVH veya Tetragrammaton[a], İsrailoğulları'nın Tanrısına atıfta bulunmak için kullanılan dört harfli (יהוה) İbranice ifadedir.[2] İbranicenin sağdan sola yazılımından dolayı bu dört harf He (ה) + Vav + (ו) He + (ה) Yod (י) şeklinde sağdan sola yazılır. İsmin yapısı ve etimolojisi hakkında hâlâ ortak fikir birliği olmamakla beraber nasıl telaffuz edildiği de bilinmemektedir, fakat neredeyse evrenselleşmiş iki form olan Yahveh ve Yehova formları kabul edilir.[3]
Tanah'ta–Ester, Vaiz, Ezgiler Ezgisi dışında–Tanrı'yı ifade etmek için bu İbranice terim kullanır.[4] Talmudik gelenekleri takip eden riayetkâr Yahudiler, On Emir'den biri olan "YHVH'in ismini boş yere anmayacaksın!" emrinden dolayı O'nun ismini her zaman kullanılmazlar; zira bir yere kazayla dahi "YHVH" yazılırsa asla geri silinmez. Bu isme atıfta bulunmak için kullanılan yaygın ikameler Rab, Adonai ('Lordum') ve HaŞem'dir ('İsim').
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
YHVH, temel olarak sağdan sola doğru okunan dört tane harftir:
| İbranice | Harf ismi | Telaffuz |
|---|---|---|
| י | Yod | /j/ |
| ה | He | /h/ |
| ו | Vav | /W/ |
| ה | He | /h/ |
Günümüz akademisyenleri "YHVH" isminin, arkaik bir form olan הוה (h-w-h)'den, eriller için kullanılan üçüncü şahıs eki "y"nin gelmesiyle İbraniceye היה (h-y-h) geçtiği konusunda neredeyse hemfikirdirler.[5][6] Bu, genellikle Tanah'taki Çıkış 3:14 ayetine bağlanır; burada Musa ile konuşan "göklerin ve yerin yaratıcısı" YHVH, Musa'nın O'na ismini sormasıyla beraber şöyle bir cevap verir: אֶהְיֶה אֲשֶׁר אֶהְיֶה Eḥyḗḣ ašer eḥyḗḣ. Bunun anlamı Kutsal İbranicenin yorumlanmasına göre değişir; bazen "Ben Benim" anlamına gelir bazense "Ben neysem oyum" anlamına.[7][8][9]
Vokalizasyon[değiştir | kaynağı değiştir]
YHVH ve İbranice yazım[değiştir | kaynağı değiştir]
YHVH'i ifade eden harfler, İbranice yazılmış metindeki tüm harfler gibi ünsüzdür. İşaretsiz Kutsal İbranicede birçok ünlü harf kullanılmaz, ancak bazı harflerin ünlü harfleri gösteren ikincil bir işlevi olduğu için (ünsüzler /jw/, ünlüler /iu/) belirsiz bir şekilde kullanıladabilir. Bu gibi nedenlerden ötürü İbranice sözcüklerin nasıl telaffuz edildiğini anlamak zor olabilir. Ünlüleri belirtmek için kullanılan İbranice harfler genellikle matres lectionis (Latincede 'okuyan anneler') olarak bilinir. Bu da bize Tetragrammatondaki her bir harfin, ayrı ayrı işlevlere sahip olabileceğini söyler.
Birkaç yüzyıl sonra Tanah'ın ünsüz harflerden oluşan orijinal metni, okurken yardımcı olması için Masoretler tarafından kenar boşluğuna not olarak ünlü harfler yazılarak destekledi. Metin üzerindeki (k'etiv) ünsüzlerinin gösterilenden farklı olması takdirde, okunacak sözcüğün (k'ere) doğrusu da bir not olarak yazarlardı. Bu tarz durumlarda qere'nin sesli işaretleri ketiv üzerine yazılmıştır. Metilerin içinde sık sık birkaç sözcük için marjinal not tutulmadı: bunlara k'ere perpetuum denir.
İsrailoğullarınca bu isim (YHVH) o kadar kutsaldır ki, nihai doğrulukta nasıl telaffuz edildiği hâlâ bilinmemektedir. Yahudiler, Eloh (אֱלֹהִים 'Tanrı') YHVH'nin özel ismini kullanmamak için O'na "Adonai", "HaŞem", veya "Elohim" gibi sıfat isimler verdiler. Ünlü harflerle yeniden telaffuz edilmeye çalışılan YHVH için Yahveh, Yehovah, Yehovih gibi aksandan aksana farklılık göstererek sonuçlar ortaya çıkar.[12][13] Halep Kodeksi ve Leningrad Kodeksi gibi 10-11. yüzyıllardan kalma Tiberyan vokalizeli Masoretik Metin'ler ve kısmen yarı‐tamamlanmış bazı antik el yazmaları çoğunlukla h'yi vurgulayıp y-h-w-a-h (יְהוָה) telaffuzunu tercih eder. Bunun nedeninin aksan faktöründen kaynaklandığı düşünülüyor; aksanın, Adonai ile Elohim arasında ayrım yapmada yararlı bir etmen olmaması—dolayısıyla gereksiz olması—Aramice Şema'dan geldiği düşünülen alternatif bir telaffuza işaret etti: HaŞem ('O İsim').
Akademik tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Babil sürgününün yaşandığı sıralarda İsrailoğulları genelinde politeizm normaldi.[14] İsrailoğulları arasında yalnızca YHVH'ye tapınma ancak sürgünden sonra ve geç bir dönemde (muhtemelen Makkabiler dönemi) kurumsallaşır ve monoteizm Yahudiler arasında yerleşir.[15] Bazı İncil bilginleri, bir zamanlar Aşera'ya İsrail'in ulusal Tanrısı olan Yahve'nin eşi olarak tapınıldığına inanırlar.[16][17][18]
İbrahimi dinlerde tanrı tarih içerisinde Antropomorfik tanımlamalardan arındırılarak daha soyut kavramlarla ifade edilen, değişerek gelişen bir figürdür. Başlangıçta gökte bir saray içerisinde, etrafında bir sürü yaratıkla yaşayan, göğe merdivenle inip çıkan, diğer tanrıları da tanıyan insan şeklinde bir aile veya klan tanrısı iken, zaman içerisinde seks yaşamları ve insani özellikleri yok edilerek sadece melekler ve şeytanlar üzerinden konuşan ulusal ve son aşamada evrensel tanrı figürüne dönüşür.[19] Bu aşamada Evrenin yaratıcısı olan Tanrı; ebedi, her şeye gücü yeten ve her şeyi bilen bir tanrıdır. Günümüzde İbrahimî dinler Tanrı'nın zamandan ve mekandan münezzeh olduğuna inanır, bu yüzden Tanrı somut evrenden bağımsızdır ancak yine de duaları duyar ve tepki verir.
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Bazen akronimi olan Tetragram kullanılır ve τετραγράμματον, lit. 'dört harften oluşan', Yunancadan gelir ve etimolojik olarak τετρα (tetra, 'dört') + γράμμα (gramma, 'harf') sözcüklerinin birleşimiyle oluşmuştur.[1]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Online Etymology Dictionary" (İngilizce). 12 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Knight, Douglas A.; Levine, Amy-Jill (2011). The Meaning of the Bible: What the Jewish Scriptures and Christian Old Testament Can Teach Us (İngilizce) (1. bas.). New York: HarperOne. ISBN 978-0062098597.
- ^ Botterweck, G. Johannes; Ringgren, Helmer, (Ed.) (1986). Theological Dictionary of the Old Testament. 5. Green, David E. tarafından çevrildi. William B. Eerdmans Publishing Company. s. 500. ISBN 0-8028-2329-7. 23 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ Erwin Fahlbusch; Jan Milic Lochman; John Mbiti; Jaroslav Pelikan; Lukas Vischer (14 Şubat 2008). "Yahweh". The Encyclopedia of Christianity. 5. Wm. B. Eerdmans Publishing. ss. 823-824. ISBN 9780802824172. 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ Botterweck, G. Johannes; Ringgren, Helmer; Fabry, Heinz-Josef (23 Şubat 1974). חמר - יהוה: Volume V. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 9780802823298 – Google Books vasıtasıyla.
- ^ The New Brown–Driver–Briggs-Gesenius Hebrew and English Lexicon, s. 217 (יהוה listed under הוה)
- ^ Zuck, Roy B. (1 Aralık 2012). Vital Old Testament Issues: Examining Textual and Topical Questions. Wipf and Stock Publishers. ISBN 9781620327630. 19 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020 – Google Books vasıtasıyla.
- ^ "John A. Cook & Robert D. Holmstedt, Biblical Hebrew: A Student Grammar (PDF)" (PDF). 19 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ Gesenius, Wilhelm; Kautzsch, Emil. "Gesenius' Hebrew Grammar edited and enlarged". 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi – Wikisource vasıtasıyla.
- ^ Trotter 2002, ss. 153.
- ^ Stavrakopoulou 2021, ss. 411–412, 742.
- ^ G. Johannes Botterweck; Helmer Ringgren, (Ed.) (1979). Theological Dictionary of the Old Testament, Volume 3. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-2327-4. 24 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ Norbert Samuelson (2006). Jewish Philosophy: An Historical Introduction. A&C Black. ISBN 978-0-8264-9244-9. 26 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2020.
- ^ Finkelstein, Israel, and Silberman, Neil Asher, The Bible Unearthed: Archaeology's New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts, Simon & Schuster, 2002, pp. 241–242.
- ^ Quote from the BBC documentary (prof. Herbert Niehr): "Between the 10th century and the beginning of their exile in 586 there was polytheism as normal religion all throughout Israel; only afterwards things begin to change and very slowly they begin to change. I would say it [the sentence "Jews were monotheists" - n.n.] is only correct for the last centuries, maybe only from the period of the Maccabees, that means the second century BC, so in the time of Jesus of Nazareth it is true, but for the time before it, it is not true."
- ^ "BBC Two - Bible's Buried Secrets, Did God Have a Wife?". BBC. 21 Aralık 2011. 15 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2012.
- ^ Wesler, Kit W. (2012). An Archaeology of Religion. University Press of America. s. 193. ISBN 978-0761858454. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2014.
- ^ Mills, Watson, (Ed.) (31 Aralık 1999). Mercer Dictionary of the Bible (Reprint bas.). Mercer University Press. s. 494. ISBN 978-0865543737. 10 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2022.
- ^ M.İlmiye çığ, İbrahim peygamber s.20
