French
DeutschŚwiętno (województwo wielkopolskie) – Wikipedia, wolna encyklopedia
| wieś | |
 Fragment miejscowości Świętno | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2014) | 1094[2] |
| Strefa numeracyjna | 68 |
| Kod pocztowy | 64-224[3] |
| Tablice rejestracyjne | PWL |
| SIMC | 0916621 |
Położenie na mapie gminy Wolsztyn  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wolsztyńskiego  | |
 52°00′31″N 16°02′52″E/52,008611 16,047778[1] | |
Świętno (do 1945 r. niem. Schwenten[a][4]) – wieś w Polsce położona administracyjnie w województwie wielkopolskim, w powiecie wolsztyńskim, gminie Wolsztyn. Geograficznie znajduje się na granicy mezoregionów Pojezierza Sławskiego (315.81) i Kotliny Kargowskiej (315.62)[5].
Ukształtowanie terenu i budowa geologiczna[edytuj | edytuj kod]
Teren miejscowości geologicznie położony jest w obrębie Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej. Ukształtowanie rzeźby jest monotonne i przybiera formę równiny o wysokości około 60 m n.p.m.[6] zbudowanej z piasków i żwirów pradolinnych, akumulowanych w czasie Zlodowacenia Wisły[7]. Świętno otoczone jest kilkoma wałami wydm śródlądowych i pól piasków eolicznych[7], które porasta las. Wydmy te zaczęły formować się od końca plejstocenu (młodszy dryas) po starszy holocen (preboreał)[8]. Osiągają one maksymalnie do 28 m wysokości, ponad dno pradoliny[8] i otaczający teren. Od północnego wschodu Świętno opływa Obrzański kanał środkowy, natomiast od południowego zachodu, południa i południowego wschodu Obrzański kanał południowy[6].
Historia[edytuj | edytuj kod]
Istnieją przekazy o tym, że miejscowość ma metrykę średniowieczną i została założona przez ród Widzimów, a pierwsza wzmianka o niej ma pochodzić z 1410 roku. Są one jednak niepotwierdzone źródłowo. W opisie jeziora Święte w Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu znajdują się informacje o miejscowości Świętno gdzie autorzy zaznaczają, że nie znaleźli w materiałach źródłowych potwierdzenia o średniowiecznej metryce wsi. Nazwa w formie Święte pojawia się jedynie w odniesieniu do pobliskiego akwenu i notowana była w 1451 Swiete, Święthe w granicach powiatu kościańskiego Korony Królestwa Polskiego. Według tego słownika miejscowość powstała dopiero ok. 1670-1680[9]
W okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów do XVIII wieku miejscowość należała do rodu Bielińskich z Kębłowa[10], a później była własnością hrabiów Nassau.
Po wymarciu mieszkańców w czasie zarazy została ponownie zasiedlona w latach 1670–1680 jako osada olęderska[11].
Po rozbiorach Polski znalazła się w zaborze pruskim. W czasie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848 r.) miejscowość wzmiankowana jako Świętno należała do wsi większych w ówczesnym powiecie babimojskim rejencji poznańskiej[12]. Świętno należało do babimojskiego okręgu policyjnego tego powiatu i stanowiło część majątku Widzim, który należał do byłego króla Niderlandów[12]. Według spisu urzędowego z 1837 roku Świętno liczyło 567 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 84 dymy (domostwa)[12]. Wzmiankowane było również Świętno kolonia, gdzie 79 mieszkańców zajmowało 8 domostw[12][13].
W XIX-wiecznym Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego miejscowość wymieniona jest jako wieś leżąca w powiecie babimojskim. Dzieliła się na część wiejską i dworską. Według słownika pod koniec XIX wieku wieś liczyła 108 domów, w których mieszkało 702 mieszkańców z czego 65. wyznania katolickiego, a 637. protestantów. Wieś liczyła 837 hektarów powierzchni w tym 612 użytków rolnych, 51 łąk oraz 81 lasu. W skład okręgu dworskiego Mochy wchodziły folwark i drobne osady: dwie leśniczówki, nadleśnictwo, piła. Znajdowało się w nim 15 domostw z 95 mieszkańcami[10].
Republika Świętnieńska[edytuj | edytuj kod]
Od 5 stycznia do 10 sierpnia 1919 r. we wsi istniała Republika Świętnieńska, uznawana przez społeczność międzynarodową[14][15].
Na początku XX wieku wieś, znajdująca się na terenie historycznej Wielkopolski, była zamieszkana niemal w całości przez ludność niemiecką. W 1905 r. spośród jej 624 mieszkańców 97,0% zadeklarowało jako język ojczysty niemiecki, zaś 2,9% – polski. 90,7% mieszkańców było protestantami, 9,3% katolikami[16].
W warunkach rewolucji robotniczej w Berlinie i narastającego, polsko-niemieckiego konfliktu narodowościowego w Wielkopolsce, 1 grudnia 1918 r. miejscowy duchowny ewangelicki, Emil Gustav Hegemann, zwołał zebranie mieszkańców wsi, które wyłoniło miejscową radę zarządzającą. Hegemann chciał zapobiec zarówno przejęciu kontroli nad Świętnem przez Polaków, jak i oddania wsi powstającym w Niemczech, komunistycznym radom robotniczym i żołnierskim[17]. Kiedy na początku stycznia 1919 r. powstańcy wielkopolscy zajęli okolice Wolsztyna, Hegemann udał się do Głogowa, aby stamtąd otrzymać posiłki wojskowe mogące stawić opór powstańcom. Dowódca twierdzy i garnizonu głogowskiego oświadczył mu jednak: „Nie mam ani jednego żołnierza, ani żadnej władzy. O wszystkim decyduje rada robotnicza i żołnierska”. Skierował Hegemanna do głogowskiej rady miejskiej, ale tam także nie uzyskał on żadnego wsparcia, usłyszał jedynie pouczenie o prawie do samostanowienia i o tym, że – po zakończonej wojnie – mieszkańcy powinni żyć bez nadzoru wojskowych.
W tej sytuacji Hegemann powrócił do Świętna i – posługując się popularną wówczas koncepcją „prawa do stanowienia narodów o swoim losie” – doprowadził do proklamowania przez lokalną radę Republiki Świętnieńskiej (Freistaat Schwenten)[15]. Było to prawdopodobnie najmniejsze międzynarodowo uznane państwo świata. Miało swój własny parlament i siły zbrojne (120 zdolnych do walki ludzi, dobrze wyposażonych w broń pozostałą po wojnie światowej); przez 218 dni swojego istnienia Republika uprawiała ożywiony „handel międzynarodowy” zarówno z Polską, jak i z Niemcami, przy czym wizy wjazdowe wydawało miejscowe biuro parafialne. Zniesiono obowiązkowe dostawy i inne świadczenia wojenne. Formalnie Republika pozostawała państwem neutralnym, choć z powodów etnicznych przeważały w niej sympatie i wpływy niemieckie. Zarówno Niemcy, jak i Polacy zainteresowani byli inkorporacją jej w swoje granice, w tym działający w pobliskim rejonie dowódca wielkopolskich powstańczych oddziałów bobrzańskich, Nawrocki. 10 sierpnia 1919 r., z obawy przed wkroczeniem do wsi powstańców, miejscowy parlament zdecydował o zakończeniu samodzielnego bytu Republiki Świętnieńskiej i włączeniu jej w granice państwa niemieckiego. Natychmiast po tej decyzji Niemcy ustanowili w Świętnie silne posterunku Grenzschutzu[14][15].
Władze Republiki Świętnieńskiej:
- Prezydent i Minister spraw zagranicznych: pastor Emil Gustav Hegemann[14]
- Minister spraw wewnętrznych: sołtys Heinrich Drescher[14]
- Minister wojny: leśniczy Karl Teske[14]
W 1945 r. wieś została włączona do Polski. Jej dotychczasowych niemieckich mieszkańców wysiedlono do Niemiec[15].
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa zielonogórskiego[18].
Atrakcje turystyczne[edytuj | edytuj kod]
W 2016 roku oddano do użytku ogólnodostępną wieżę widokową, zlokalizowaną na Kaplicznej Górze nieopodal Świętna[19]. Jej budowę rozpoczęto w 2015 roku dzięki środkom Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu (250 tys. zł.) oraz Sejmiku Województwa Wielkopolskiego (46,6 tys. zł.)[19]. Dzięki dotacji Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu na konstrukcji zamontowano kamerę obrotową, zasilaną ogniwami fotowoltaicznymi, koszt przedsięwzięcia wyniósł 30 tys. zł[20]. Obraz z kamery można oglądać on-line[21] poprzez stronę Urzędu Miejskiego w Wolsztynie[20]. Konstrukcja wieży wsparta jest na trzech drewnianych słupach, drewniane są również klatka schodowa, dach i poręcze. Całość konstrukcji mierzy 30 m wysokości. Na potrzeby obiektu Nadleśnictwo Sława wykonało parking dla aut oraz ścieżkę edukacyjną prowadzącą do wieży widokowej. Przy sprzyjających warunkach z tarasu widokowego dojrzeć można między innymi: Elektrownię Wiatrową w Nowym Tomyślu, elektrownię wiatrową „Mycielin”, rejon Głogowa oraz najwyższe pasmo Sudetów – Karkonosze[22].
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Przy głównym skrzyżowaniu znajduje się szachulcowy kościół poewangelicki z 2 poł. XIX w., z fasadą i wieżą z żółtej cegły dobudowanymi w 1893 r. Obok (ul. Mickiewicza 3) dawna pastorówka z ok. 1920 r., na lewo od kościoła wznosi się okazały budynek z 2 poł. XIX w.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 138285
- ↑ Stan ludności na dzień 31 grudnia 2014 (Stan ludności Miasta i Gminy Wolsztyn wg miejscowości i płci). Urząd Miejski w Wolsztynie, 8 stycznia 2015. [dostęp 2015-02-11].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1289 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Topographische Karte 1:25 000 (Meßtischblatt), Kiebel [online], MAPSTER, 29 grudnia 2014 [dostęp 2017-12-11] (pol.).
- ↑ Kondracki Jerzy, Geografia regionalna Polski, Warszawa: PWN, 2002, ISBN 83-01-13897-1 (pol.).
- ↑ a b Centralny Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej [online], mapy.geoportal.gov.pl [dostęp 2017-12-11] (pol.).
- ↑ a b Jodłowski J., Arkusz 540 Wolsztyn, „Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000”, Centralna Baza Danych Geologicznych, 2000 (pol.).
- ↑ a b Jodłowski J., Arkusz 540 Wolsztyn, „Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 Objaśnienia”, Centralna Baza Danych Geologicznych, 2000 (pol.).
- ↑ Chmielewski 1987 ↓, s. 134.
- ↑ a b Tłoki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 344.
- ↑ Bogdan Kucharski, Powiat wolsztyński, Poznań: Wydawnictwo WBP, 2001, s. 96, ISBN 83-85811-78-8, OCLC 830259188.
- ↑ a b c d Leon Plater: Opisanie historyczno-statystyczne Wielkiego Księstwa Poznańskiego. Lipsk: Księgarnia Zagraniczna (Librairie Étrangère), 1846, s. 188.
- ↑ Wolsztyn, 1:100 000, Pas 40 Słup 22. Warszawa: Wojskowy Instytut Geograficzny, 1936, s. 1. (pol.).
- ↑ a b c d e Zob. „Wolne Państwo Świętno” na stronie Powiat Wolsztyn.
- ↑ a b c d Tomasz Grzywaczewski, Wymazana granica, Śladami II Rzeczpospolitej, Czarne, 2020, s. 74-92.
- ↑ Na podstawie danych ze spisu powszechnego z 1905 r., według deklarowanego języka ojczystego i religii; jedna osoba zadeklarowała język ojczysty inny niż niemiecki lub polski, Gemeindelexikon für das Königreich Preußen. Heft V. Provinz Posen, Berlin 1908.
- ↑ W swoich pamiętnikach Hegemann napisał: „musieliśmy się pospieszyć z wybraniem rad, bo zbolszewizowane elementy dążyły do przewrotu”.
- ↑ N-33-141-C (Wolsztyn), 1:50 000, Wojskowa Mapa Topograficzna. Warszawa: Sztab Generalny WP, 1989, s. 1. (pol.).
- ↑ a b Wieża widokowa w Świętnie [online], przenet.pl [dostęp 2017-12-11] (pol.).
- ↑ a b Urząd Miejski w Wolsztynie, Kamera obrotowa na wieży widokowej w Świętnie [online], www.wieza.wolsztyn.pl [dostęp 2017-12-11] (pol.).
- ↑ Kamera na wieży, „Wasz dzień po dniu” (26/421/2016), 19 grudnia 2016, ISSN 1644-3160 [dostęp 2017-12-11] (pol.).
- ↑ Świętno koło Wolsztyna [online], 500-mm.blogspot.com, 4 czerwca 2017 [dostęp 2017-12-11] (pol.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- T. Jurek: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, cz. V (Ś–W), hasło „Święte”. Poznań: Wydawnictwo PTPN, 2011, s. 134.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Świętno w haśle Święte w „Słowniku historyczno-geograficznym województwa poznańskiego w średniowieczu”
- Świętno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 344.
- Siedziba gminy: Wolsztyn
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Osady | |
| Osady leśne | |
| Części wsi |
|
| Przysiółek wsi |
|
| Zniesione osady leśne |
