32 Pułk Piechoty (II RP) – Wikipedia, wolna encyklopedia

32 Pułk Piechoty
Ilustracja
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1918

Rozformowanie

1939

Tradycje
Święto

11 listopada

Nadanie sztandaru

11 listopada 1922

Rodowód

8 Brygada Zmechanizowana

Dowódcy
Pierwszy

ppłk Jan Szyszkowski

Ostatni

ppłk Stefan Zając

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
kampania wrześniowa
Organizacja
Kryptonim

Maurycy

Dyslokacja

Twierdza Modlin

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

8 Dywizja Piechoty

32 Pułk Piechoty (32 pp) – oddział piechoty Wojska Polskiego II RP.

Pułk stacjonował w Modlinie[1], a jego III batalion piechoty w Działdowie[2]. W kampanii wrześniowej 1939 walczył w składzie 8 Dywizji Piechoty (Armia „Modlin”)[2]. W czasie mobilizacji pułk sformował cztery bataliony marszowe (IV–VII), które stanowiły załogę Twierdzy Modlin i wzięły udział w jej obronie.

Formowanie pułku

[edytuj | edytuj kod]

W listopadzie 1918 roku z polecenia Rady Regencyjnej przybył do Dowództwa XII Okręgu Wojskowego w Ciechanowie pułkownik Jan Szyszkowski wraz z grupą oficerów w celu zorganizowania pułku[3]. Początkowo komisje werbunkowe spotkały się z niechęcią obywateli. Dopiero po 11 listopada nastąpiło samorzutne rozbrajanie Niemców w obwodach okręgu (ciechanowskim, mławskim, pułtuskim, przasnyskim, sierpeckim, makowskim, lipnickim i rypińskim). Nowym organizatorem pułku został płk Milewski. Do pułku masowo wstępowali ochotnicy zorganizowani w POW. W ciągu kilku tygodni udało się zorganizować trzybatalionowy pułk. 15 grudnia została odprawiona w kościele garnizonowym msza św., a żołnierze złożyli ślubowanie: „kraju ojczystego i dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić”[4]. Pod koniec grudnia dwie kompanie marszowe zostały wysłane na front małopolski. 13 stycznia 1919 I i II batalion, uzupełnione o dwie kompanie karabinów maszynowych i tabor, zostały przetransportowane w rejon Małkini i Czyżewa, a stąd, po krótkim dalszym szkoleniu, w rejon Włodzimierza Wołyńskiego na front polsko-ukraiński. Pułk wszedł w skład Dywizji Litewsko-Białoruskiej, a dowodził nim ppłk Jan Sandecki. W Ciechanowie pozostał zalążek III batalionu pod dowództwem mjr. Dąb-Biernackiego.

W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Warszawie[5].

Pułk w walkach o granice

[edytuj | edytuj kod]

Swój chrzest ogniowy II batalion przeszedł 27 stycznia 1919 nad rzeką Ług w okolicach Włodzimierza, broniąc przedmościa we wsi Zimno. Nieprzyjaciel cofnął się w popłochu na odległość ponad 40 km. W tym czasie I batalion, będący dotychczas w odwodzie zajął Turzysk. 4 lutego, działając w grupie ppłk. Sandeckiego, pułk otrzymał rozkaz zajęcia stacji Kowel, po opuszczeniu jej przez oddziały niemieckie. Działając z Kowla na linii kolejowej Kowel – Hołoby, przy użyciu pociągu pancernego „Gwiazda Przewodnia”, w dniach od 5 lutego zdobył Hołoby, następnie Powórsk i dotarł do zachodniego brzegu Stochodu.

W nocy z 9 na 10 lutego II batalion zrobił wypad do Maniewicz, zajętych przez wojska sowieckie, zajął stację kolejową, zdobył kompletny pociąg sanitarny, olbrzymie składy i zapasy wojenne. Wywożenie materiałów trwało dzień i noc przez kilka dób. Nieprzyjaciel cofnął się do Czartoryska. I batalion będący w odwodzie, po zakończeniu operacji w Maniewiczach, obsadził Hołoby, a w czasie wypadu na Świdniki i Perespę również zdobył wiele zapasów wojennych.

Wojska ukraińskie zagrożone z jednej strony przez wojska sowieckie, z drugiej przez II batalion nie podejmowały już żadnych akcji w tym rejonie i pozostały na wschodnim brzegu Styru. Z rozkazu gen. Babiańskiego obydwa bataliony połączyły się na odcinku Hołoby i od połowy kwietnia do połowy maja pełniły służbę czat. W związku z działaniem „grupy gen. Babiańskiego” w kierunku na Łuck, pułk (dalej w składzie dwóch batalionów) w brawurowym ataku z użyciem pociągu pancernego, zdobywał kolejno: Lubczę, Perespę i Rożyszcze. Stochód został całkowicie opanowany i ubezpieczony czatami. Na początku czerwca pułk został przesunięty pod Rafałówkę.

Otrzymał zadanie obrony przedmościa na Styrze, jedynej przeprawy przez rzekę na dużej przestrzeni. Zmieniające się bataliony utrzymały przedmoście co stanowiło podstawę do dalszych działań zaczepnych. W kolejnych dniach i miesiącach pułk wykonywał kolejne zadania: zdobył nieprzyjacielski tabor kolejowy w Połonnem, zajął prawie wszystkie miejscowości po obu stronach toru linii kolejowej Czartorysk – Antonówka, zdobył most kolejowy pod Antonówką oraz miejscowości położone nad Horyniem – Kryczylsk (gmina Stepań) i Stepań, po czym wycofał się w rejon Palicy. O utrzymanie stanowisk nad Horyniem i toru kolejowego do Sarn toczyły się jeszcze przez następne tygodnie wielokrotne potyczki z wojskami sowieckimi. W tym czasie przybyło uzupełnienie w postaci kompanii marszowych, a dowództwo pułku objął ppłk Słupski. Po dalszych przegrupowaniach do 16 sierpnia zajmował pozycje nad Słuczą na południe od Sarn po czym został zluzowany i odszedł na odpoczynek do Zambrowa po trzech tygodniach został przetransportowany do Warszawy.

III batalion pułku, organizowany w Ciechanowie przez mjr. Dąb-Biernackiego, stał się w niedługim czasie silną jednostką bojową. Przetransportowany do Warszawy, po trzymiesięcznym pobycie, w czasie którego pełnił służbę garnizonową, został przetransportowany w rejon Nadwórny z zadaniem osłony granicy. Pod koniec stycznia 1920 został wysłany do Wilna, a po dwóch tygodniach dołączył do macierzystego pułku w Nowych Trokach. Pułk wszedł w skład III Brygady 2 Dywizji Litewsko-Białoruskiej i skierowany został na linię demarkacyjną z Litwą[6].

Na początku marca został przerzucony na Polesie, nad dolny bieg Ptyczy i wszedł w skład 9 DP. W jej składzie brał udział w zwycięskim natarciu na Kalinkowicze, a potem brał udział w wypadach na pozycje sowieckie aż po Owrucz. W pierwszej połowie maja dywizja, a z nią pułk, otrzymała zadanie osiągnięcia linii Dniepru. Począwszy od 7 maja do 11 maja rzeka została opanowana – III batalion osiągnął Horwal (miasteczko leżące przy ujściu Berezyny do Dniepru), a I batalion Beregową Słobodę, po czym pułk odszedł nad dolną Berezynę. 17 maja pułk został przetransportowany przez Baranowicze do Mińska. II batalion przydzielono do 2 DPLeg., zaś pozostałe bataliony do 4 DP. Od 22 maja do 4 czerwca te bataliony toczyły walki w rejonie pomiędzy Uszą (dopływ Berezyny) a miasteczkami Berezyna i Żarnówki. W tym czasie II batalion walczył na północ od Mińska, pomiędzy rzekami Cną (dopływ Hajny) i Berezyną, powstrzymując ataki nieprzyjaciela a po zlikwidowaniu jego ofensywy na Mińsk – przeszedł do miasta.

Po rozpoczęciu natarcia wojsk sowieckich na całym froncie południowym grupa poleska została zepchnięta w rejon Kolankowicz. Z rozkazu dowódcy 16 DP pułk zajął 30 czerwca stanowiska nad Ipą, a 1 lipca nad Tremlą. W kolejnych dniach 16 DP została wycofana do starych okopów niemieckich z 1918. Pułk nie atakowany przez wroga, przez płonące lasy, bagna i trzęsawiska osiągnął 20 lipca okopy nad Kanałem Ogińskiego, pomiędzy Jeziorem Wygonowskiego a Telechanami. Trwał na tych stanowiskach do czasu otrzymania rozkazu wycofania się w rejon Motola i Chomska, gdzie 27 lipca został zluzowany i przetransportowany do Brześcia nad Bugiem.

Od 1 do 8 sierpnia walczył na linii Bugu, po czym na rozkaz dowódcy dywizji, prowadząc walki odwrotowe dotarł w rejon Dęblina. Pułk stanął nad Wieprzem pomiędzy Pogonowem a wsią Miłosze. Świtem 16 sierpnia, jako część odwodu 4 Armii pułk za 14 DP maszerował w kierunku Garwolina, potem Mińska Mazowieckiego, Łochowa, Małkini, Ostrowi Mazowieckiej – by 24 sierpnia dotrzeć do Ostrołęki. 2 września został przetransportowany do Terespola. Zajął odcinek nad Bugiem pomiędzy miejscowościami Kodeń i Szostaki i pozostał tam do 10 września, a następnie wszedł w skład 14 DP i został przesunięty do Kamieńca Litewskiego.

Od 18 września, w kolejnych bojach zdobył Prużanę, Berezę Kartuską, Byteń i 30 września dotarł do Baranowicz. Brał wydatny udział w zdobyciu Słucka i do czasu zawarcia traktatu ryskiego bronił zdobytych rubieży.

W czasie działań bojowych pułk wziął do niewoli 2738 jeńców, zdobył urządzony pociąg pancerny, 2 pociągi towarowe załadowane amunicją, 8 dział, 99 ciężkich karabinów maszynowych, 7 ręcznych karabinów maszynowych, 277 koni, 1145 karabinów powtarzalnych oraz inny sprzęt wojskowy[7].

Mapy walk pułku

[edytuj | edytuj kod]

Kawalerowie Virtuti Militari

[edytuj | edytuj kod]
Order Virtuti Militari
Order Virtuti Militari
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918–1920[8]
por. Antoni Brzozowski nr 3393 kpr. Tomasz Błaszkiewicz nr 3395 sierż. sztab. Leon Coller nr 2168
kpr. Leon Gnatowski nr 3458 mjr Julian Janowski nr 3390 kpt. Mieczysław Krzywobłocki
szer. Jan Kuchciński nr 3399 por. Edward Lewiński nr 4493 ppor. Włodzimierz Latawiec nr 3440
sierż. Mieczysław Motyka nr 3459 sierż. Franciszek Matusiak nr 3398 kpr. Józef Nabolski nr 3394
sierż. sztab. Leon Orzechowski nr 3391 sierż. Wincenty Peszyński nr 3396 kpr. Felicjan Skorupowski nr 3448
sierż. Zygmunt Szymański sierż. Leon Smoleński (Smoliński) sierż. Kazimierz Szrejter
por. Roman Wart nr 3392 kpr. Stefan Wyszomirski nr 3447 ppor. Tadeusz Zarzycki

Pułk w okresie pokoju

[edytuj | edytuj kod]
W twierdzy Modlin stacjonował pułk

W okresie międzywojennym 32 pułk piechoty stacjonował na terenie Okręgu Korpusu Nr I w Twierdzy Modlin (III batalion był detaszowany w Działdowie). Wchodził w skład 8 Dywizji Piechoty[9].

11 listopada 1922 roku w Modlinie gen. Lucjan Żeligowski wręczył dowódcy pułku chorągiew ufundowaną przez społeczeństwo Ciechanowa[10].

1 sierpnia 1924 roku na poligonie rembertowskim, w czasie strzelania bojowego z niemieckiego miotacza granatów, na skutek przedwczesnego wybuchu pocisku zginął porucznik Karol Dawiskiba, dowódca plutonu broni towarzyszących w 1 kompanii ckm[11].

 Osobny artykuł: Święta wojskowe w Polsce.

19 maja 1927 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 11 listopada, jako datę święta pułkowego[12]. Pułk obchodził swoje święto w rocznicę jego utworzenia w 1918 roku oraz rocznicę wręczenia chorągwi[10].

W 1928 roku został opublikowany „Zarys historii wojennej” pułku autorstwa porucznika Stanisława Franciszka Harasymowa[a][b].

Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 32 pułk piechoty zaliczony został do typu I pułków piechoty (tzw. „normalnych”). W każdym roku otrzymywał około 610 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 56 oficerów oraz 1500 podoficerów i szeregowców. W okresie zimowym posiadał batalion starszego rocznika, batalion szkolny i skadrowany, w okresie letnim zaś batalion starszego rocznika i dwa bataliony poborowych[15]. Po wprowadzeniu w 1930 nowej organizacji piechoty na stopie pokojowej, pułk szkolił rekrutów dla potrzeb 3 batalionu strzelców CWP w Rembertowie[16].

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[17][c]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo, kwatermistrzostwo i pododdziały specjalne
dowódca pułku ppłk Stefan Zając
I zastępca dowódcy ppłk mgr Konrad Jan Szramka
adiutant kpt. Mieczysław Michał Leśniowski
starszy lekarz por. lek Aleksander Szawara[d]
młodszy lekarz vacat
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) mjr Jan Styliński
oficer mobilizacyjny mjr Włodzimierz Chrzanowski
zastępca oficera mobilizacyjnego por. Czesław Grochowski
oficer administracyjno-materiałowy p.o. chor. Józef Tabaczkiewicz
oficer gospodarczy kpt. int. Stanisław Ułasiewicz
oficer żywnościowy chor. Wilhelm Leist
oficer taborowy[e] kpt. tab. Józef Feliks Tucholski
kapelmistrz ppor. adm. (kapelm.) Alfred Sym
dowódca plutonu łączności kpt. Mieczysław Wojewódzki
dowódca plutonu pionierów por. Zdzisław Piotr Goliński
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. art. Kazimierz Sroczyński
dowódca plutonu ppanc. por. Michał Tadeusz Rabczuk
dowódca oddziału zwiadu por. Zbigniew Michalski
I batalion
dowódca batalionu ppłk Ignacy Gajda
dowódca 1 kompanii kpt. Marian Ostrowski
dowódca plutonu por. Stanisław Łukaszewicz
dowódca plutonu ppor. Aleksander Gintowt
dowódca 2 kompanii kpt. Włodzimierz Kuchorew †11 VIII 1939[20]
dowódca plutonu ppor. Stefan Joachim Franciszek Kujawski
dowódca 3 kompanii kpt. Józef Eugeniusz Baranowski
dowódca plutonu ppor. Stanisław Jan Kołeczek
dowódca plutonu ppor. Marian Guzicki
dowódca 1 kompanii km por. Jan Wacław Wykowski
dowódca plutonu ppor. Zbigniew Wojciech Grabkowski
dowódca plutonu ppor. Stefan Lucjan Mazowiecki
II batalion
dowódca batalionu mjr Michał Pakuła
dowódca 4 kompanii p.o. por. Ignacy Wiktor Krasnodembski
dowódca plutonu ppor. Stefan Kroner
dowódca 5 kompanii kpt. Zbigniew Józef Garwacki
dowódca plutonu por. Czesław Gołębiewski
dowódca plutonu por. Stanisław Rudolf Drozdowski
dowódca 6 kompanii kpt. Wacław Kupa
dowódca plutonu por. Dymitr Ślizień
dowódca plutonu ppor. Władysław Antoni Świechowski
dowódca 2 kompanii km kpt. Antoni Tadeusz Różecki
dowódca plutonu por. Karol Aleksander Kopcewicz
dowódca plutonu ppor. Zygfryd Stanisław Salomon
III batalion
dowódca batalionu mjr Piotr Perucki
adiutant batalionu kpt. Władysław Komorek
pomocnik dowódcy batalionu ds. gosp. kpt. adm.(piech.) Jan Grizani
oficer gospodarczy batalionu kpt. int. Czesław Szymankiewicz
lekarz batalionu ppor. lek. Edward Piotr Hryniewiecki
dowódca 7 kompanii por. Stanisław Konstanty Turczak
dowódca plutonu ppor. Marian Józef Harhała
dowódca 8 kompanii mjr Edward Jan Jasiński
dowódca plutonu ppor. Władysław Byrnas
dowódca plutonu ppor. Kazimierz Józef Kuśmierz
dowódca 9 kompanii kpt. Stanisław Konstanty Sadkowski
dowódca plutonu ppor. Kurt Ernest Willamowski
dowódca 3 kompanii km kpt. Oskar Juliusz Fink
dowódca plutonu por. Franciszek Skwarczek
dowódca plutonu ppor. Feliks Adam Guzowski
na kursie por. Stanisław Antom Palczyński
Dywizyjny Kurs Dla Podoficerów Nadterminowych 8 DP
dowódca kpt. Wilhelm Alfons Zając
dowódca plutonu por. Roman Wincenty Bojarski
dowódca plutonu por. Karol Franciszek Rudawiec

32 pp w kampanii wrześniowej

[edytuj | edytuj kod]

Mobilizacja

[edytuj | edytuj kod]

32 pułk piechoty mobilizował w ramach mobilizacji alarmowej w Modlinie i Działdowie, rozpoczętej 24 sierpnia 1939 rano, szereg pododdziałów i oddziałów:

W grupie brązowej20 w czasie G20+30 w Modlinie;

  • kompanię km plot. typ B nr 14.

W grupie zielonej w czasie Z+30 w Działdowie;

W grupie niebieskiej w Modlinie:

  • 32 pułk piechoty na etatach wojennych w czasie od A+20 do A+44,
  • kompanię asystencyjną nr 115 w czasie A+48,
  • kolumnę taborową nr 103 w czasie A+52,
  • kompanię km plot. typ A nr 2 w czasie A+56.

W grupie brązowej6 w czasie G6+20 w Modlinie;

  • pluton artylerii pozycyjnej typ II nr 13,
  • pluton artylerii pozycyjnej typ II nr 14.

W ramach I rzutu mobilizacji powszechnej w Modlinie w czasie do 5 dnia zmobilizowano:

  • pluton miotaczy ognia nr 11,
  • pluton miotaczy ognia nr 12,
  • pluton miotaczy ognia nr 13,
  • Komendę Placu typ I „Modlin”,
  • batalion marszowy 32 pp.

W ramach II rzutu mobilizacji powszechnej w Modlinie w czasie X+2 mobilizowano:

Mobilizowany w Działdowie przez III batalion 32 pp, 5 batalion strzelców powstał na bazie tego batalionu, zmobilizowanego według organizacji wojennej L.3002/mob.org. Odszedł do Nowogródzkiej Brygady Kawalerii jako jej organiczny oddział. Mobilizację nowego III batalionu 32 pp przeprowadzono od podstaw w Modlinie[22]. Do pułku została zmobilizowana dość duża grupa rezerwistów narodowości niemieckiej. 29 sierpnia 32 pp bez III batalionu opuścił Modlin i pomaszerował na miejsce koncentracji macierzystej 8 Dywizji Piechoty w okolice Płońska. W nocy 30/31 sierpnia pułk zajął pozycje na zachód od Ciechanowa, w rejonie Ościsłowo, Rydzewo. W nocy 31 sierpnia na 1 września pułk podjął przegrupowanie poprzez Dąbrowę, Drogistkę, do rejonu Niedzbórz koło Ciechanowa. W Modlinie pozostał nowo utworzono III batalion pułku, który kontynuował zgrywanie i szkolenie oraz stanowił garnizon Modlina[23].

Działania bojowe

[edytuj | edytuj kod]

Udział w bitwie pod Mławą

[edytuj | edytuj kod]

Od rana 1 września 32 pp bez III batalionu w składzie 8 DP znajdował się w odwodzie Armii „Modlin”, nocą 1/2 września 32 pp przegrupowano na północ po trasie Sułowo Polne, Unikowo, Pniewo-Czeruchy. Nocą 2/3 września wykonano kolejny marsz w kierunku prawego skrzydła Armii „Modlin” poprzez wzg. 126, Kątki, Zeńbok, folwark Włodki, folwark Polanka-Dębowo. W rejonie tych dwóch folwarków 32 pp stanął na postój wraz z II dywizjonem 8 pułku artylerii lekkiej, jako odwód 8 DP. W pierwszym rzucie dywizji zajęły stanowiska 13 pułk piechoty i 21 pułk piechoty, które miały wykonać natarcie w kierunku Gruduska na wychodzące na prawe skrzydło pozycji mławskiej oddziały niemieckiej 1 Dywizji Piechoty[24]. Oddziały niemieckiego Korpusu „Wodrig” weszły w lukę pomiędzy 20 Dywizją Piechoty broniącej pozycji mławskiej, a będącą na skrajnym skrzydle Armii „Modlin” Mazowiecką Brygadę Kawalerii. Zadaniem 21 pp było natarcie w kierunku na Przasnysz, natomiast 13 pp i 32 pp, który został wprowadzony do I rzutu było natarcie na Grudusk. Kilkakrotne zmiany rozkazów z dowództwa armii sprawiły, że przed natarciem powstał chaos rozkazodawczy i z uwagi na to, zbędne przemarsze pododdziałów i w rezultacie opóźnione podjęcie natarcia. O godz. 15.00 3 września rozpoczął natarcie 21 pp na oddziały niemieckiej 12 DP. 32 pp ze wsparciem I dywizjonu 8 pal miał prowadzić natarcie wzdłuż drogi polnej Humęcino-kolonia Łysakowo-kolonia Sokołowo[25]. O godz. 16.30 podstawy wyjściowe do natarcia pomiędzy wsiami Leśniewo Górne i Leśniewo Dolne zajął 32 pp. Natarcie rozpoczął jako pierwszy 32 pp. O godz. 17.00 I batalion, a o godz. 17.30 II batalion. Pułk nacierał bez żadnego odwodu. Początkowo nie było żadnego kontaktu z nieprzyjacielem, ale artyleria niemiecka kierowana z balonu obserwacyjnego nad Gruduskiem, prowadziła ostrzał nacierającego pułku. O godz. 18.30 I/32 pp zdobył wieś Humięcino-Koski w odległości 2,5 km od podstawy wyjściowej. II/32 pp nacierający w kierunku Mierzanowa podszedł pod kolonię Łysakowo, gdzie zaległ w ogniu niemieckiej broni maszynowej I batalion. Nacierające kompanie II batalionu wdarły się do Łysakowa i toczyły ciężką walkę o kolonię. O godz. 21.00 natarcie wygasło, a 32 pp zajął obronę. Odgłosy walki na tyłach pułku i dywizji, brak łączności, działania dezorganizujące niemieckich dywersantów, w tym we własnych szeregach, nie poprzedzenie własnego natarcia ogniem artylerii, rozejście się natarcia obu pułków na skrzydła zewnętrzne, spowodowały lukę pomiędzy nacierającymi w ciemnościach nocy pułkami 32 i 13. W nocy rozpoczął się wycofywać w popłochu 13 pp[26]. W lukę po 13 pp ok. godz. 23.00 wszedł pododdział niemieckiej 1 DP, który uderzył na pododdziały 32 pp. Nastąpił samowolny odwrót pułku grupkami żołnierzy lub pojedynczych żołnierzy, a także zwartych kompanii. Wycofano się z Łysakowa na południe na Przybyszewo. Odwrót pułku osłoniła kontratakiem 6 kompania strzelecka, która odrzuciła niemiecki pododdział do Łysakowa, na krótko odbijając miejscowość. 4 września po godz. 2.30 pułk podjął całością sił odwrót. W trakcie walk 32 pp był ostrzeliwany cały czas przez niemiecką artylerię[27].

Odwrót z północnego Mazowsza

[edytuj | edytuj kod]

Z Przybyszewa oddziały 32 pp wycofały się w kierunku na Lekowo i na Rydzewo. Ci żołnierze, którzy wycofali się na Ciechanów dostali się do niemieckiej niewoli lub zmuszeni zostali do przebijania się przez oddziały niemieckie. W trakcie marszu wystąpiły objawy paniki, porzucania sprzętu i bezładnej strzelaniny. Częściowy porządek przywrócono dopiero w rejonie na zachód od lasów opinogórskich. Rano 5 września II batalion dotarł do przeprawy przez Wkrę na południe od wsi Wola Młocka. Resztki I batalionu spływały przez Opinogórę, Rydzewo, Płońsk w kierunku na Modlin. W ciągu dnia pododdziały i grupy żołnierzy były atakowane przez zmasowane uderzenia lotnictwa niemieckiego. 5 września III batalion 32 pp objął obronę na odcinku Pomiechówek. W nocy 5/6 września oddziały pułku zbierały się w rejonie wsi Załuski. Przystąpiono do zbierania rozproszonych grup i pojedynczych żołnierzy, odtwarzano z nich pododdziały, zajęto obronę[28]. 6 września 32 pp wyruszył w dalszy marsz i osiągnął Pomiechówek, gdzie połączył się z III batalionem. Część żołnierzy I batalionu, dołączył do swojej kolumny jako osłonę ppłk Jan Damasiewicz dowódca 8 pal i doprowadził przez Płock do Modlina w następnych dniach[29]. 32 pułk piechoty przejął obronę pododcinka „Pomiechówek”, w dalszym ciągu uzupełniał swoje szeregi, żołnierzami, którzy zagubili się na szlaku odwrotu pułku oraz z OZ 8 DP, odzyskał zdolność bojową.

Walki w Puszczy Kampinoskiej

[edytuj | edytuj kod]

10 września na rozkaz dowódcy Armii „Warszawa” gen. dyw. Juliusza Rómmla przygotowano część 8 Dywizji Piechoty do walk na południowym skraju Puszczy Kampinoskiej. W nocy 10/11 września wycofano z pododcinka „Pomiechówek” 32 pp, bez II batalionu. II batalion 32 pp wraz z I dywizjonem 8 pal bronił linii Bugo-Narwi. 32 pp bez II/32 pp skoncentrował się wraz z innymi oddziałami 8 DP w Kazuniu do godz. 6.30 11 września. Kolejnej nocy 11/12 września zgrupowanie 8 DP podjęło marsz w kierunku Leszna. Rano 8 DP osiągnęła rejon wsi Kępiaste przed Lesznem. Działanie, to miało wspomóc przebijanie się oddziałów Armii „Łódź” w kierunku Warszawy i zwrot zaczepny Armii „Poznań” i Armii „Pomorze” nad Bzurą. O świcie 12 września zgrupowanie 8 DP rozwinęło się na południowym skraju puszczy na odcinku od wsi Kępiaste do Leszna, w pierwszym rzucie natarcia dywizji znalazł się 13 pp oraz I batalion 32 pp. W odwodzie dywizji pozostał III/32 pp. Dowódca dywizji płk dypl. Teodor Furgalski nawiązał kontakt z dowódcą pozostałości Armii „Łódź” gen. bryg. Wiktorem Thommée. Skoordynowano natarcie 2 Dywizji Piechoty Legionów i 8 DP w kierunku Warszawy. Ze względu na to Zgrupowanie 8 DP uderzyło po przygotowaniu artyleryjskim o godz. 14.00 wzdłuż szosy Leszno-Zaborów-Babice w kierunku Borzęcina Dużego. I/32 pp ze wsparciem II/8 pal nacierał na prawym skrzydle dywizji, w kierunku Zalesia. 8 DP opanowała Zaborówek z którego wyparto niemiecki zmotoryzowany pułk SS-Leibstandarte „Adolf Hitler”. Następnie na styk 13 i 32 pp przy silnym wsparciu artylerii niemieckiej uderzył niemiecki II batalion 36 pułku pancernego 4 Dywizji Pancernej, który został powstrzymany przez haubice II/8 pal i armaty ppanc. obu pułków. Zdobyto Borzęcin Mały i Borzęcin Duży. Gdzie dywizja przeszła do obrony, z uwagi na silny opór oddziałów niemieckiej 4 DPanc. i pułku SS[30]. Zgodnie z rozkazem dowódcy Armii „Warszawa” o świcie 13 września 8 DP odmaszerowała przez Truskaw w kierunku Palmir, gdzie po odpoczynku i uzupełnieniu amunicji 32 pp odmaszerował do Modlina, dokąd przybył 14 września o świcie[31].

Obrona Modlina

[edytuj | edytuj kod]

II batalion 32 pp wraz z kompanią strzelecką z 79 pułku piechoty wsparty I dywizjonem 8 pal, bronił linii Narwi od 11 września, na szerokim odcinku w rejonie Dębego. O świcie 13 września na szerokim froncie przy silnym wsparciu artylerii i lotnictwa, Narew sforsowała pomimo obrony wzmocnionego II/32 pp, dwoma pułkami piechoty niemiecka 32 DP. W południe batalion wycofał się na zalesione wzgórza na wschód od dworu Poniatów. W zażartych walkach stosując obronę ruchomą i kontrataki pod silnym ostrzałem niemieckiej artylerii II batalion był spychany od rzeki Narwi. Po rezygnacji z obrony linii Narwi w nocy 13/14 września II batalion wycofał się do lasu na zachód od Chotomowa. Nocą 14/15 września wycofał się do Nowołącznej koło Nowego Dworu Mazowieckiego, gdzie przyjął uzupełnienie szeregowych z Ośrodka Zapasowego 8 DP. 15 września wspólnie z 32 pp objął obronę w sektorze północnym[32].

W ślad za 8 DP do Modlina podążyły wojska gen. bryg. Wiktora Thommée. 14 września po przybyciu do twierdzy 32 pp został skierowany na pododcinek wschodni „Nowy Dwór”. Pułk zajął obronę na 5 kilometrowym odcinku, od brzegu Wisły do brzegu Narwi, frontem na wschód. Od Wisły w kierunku północnym do toru kolejowego Warszawa-Działdowo był umiejscowiony sektor północny pod dowództwem ppłk. Stefana Zająca od Narwi, folwarku Góra do toru kolejowego, obsadził rejon obrony II batalion łącznie z fortem IV i III batalion. Sektor południowy pod dowództwem ppłk. Konrada Szramki od toru kolejowego przez Bożą Wolę do Wisły broniły; I batalion i batalion marszowy 56 pułku piechoty. Wsparcie II i III batalionów zapewniał II/8 pal, natomiast I batalion i batalion marszowy 56 pp wsparł niepełny III/8 pal. Artylerię ogólnego działania 32 pp stanowił II dywizjon 4 pułku artylerii ciężkiej. 15 września rozpoznanie bojem przeprowadziły oddziały niemieckiej 228 DP w pobliżu Krubina, wyrzuciły z przedpola pododdziały kawalerii dywizyjnej 8 DP, a powstrzymane zostały przez II batalion 32 pp. 18 września po 75 minutowym intensywnym ostrzale artyleryjskim i 15 minutowym bombardowaniu przez lotnictwo niemieckie, na odcinku 32 pp natarcie przeprowadziła niemiecka piechota na pozycje I batalionu. Niemiecki atak pomiędzy wzg.85,1, a drogą do Bożej Woli doprowadził do włamania się w stanowiska 1 kompanii strzeleckiej. Oddziały niemieckie podeszły pod Bożą Wolę. Włamanie niemieckie zostało wyparte przez kompanię odwodową II batalionu, i odwody I batalionu. I/32 pp poniósł duże straty osobowe[33]. Przez pozostałe dni pododcinek „Nowy Dwór” obsadzony przez 32 pp był atakowany przez lotnictwo niemieckie i ostrzeliwany przez artylerię niemiecką. Na przedpolu trwały walki patroli. Żołnierze 32 pp skapitulowali wraz z całą załogą Modlina 29 września 1939. Udali się do niemieckiej niewoli[34].

Oddział Zbierania Nadwyżek 32 pp

[edytuj | edytuj kod]

Po mobilizacji alarmowej i powszechnej pozostało w nadwyżkach pułku wielu żołnierzy, natychmiast po wyjściu 32 pułku piechoty w rejon Ciechanowa, przystąpiono do formowania Ośrodka Zapasowego 8 Dywizji Piechoty. 26 sierpnia do koszar 32 pp w Modlinie przybyły z Działdowa nadwyżki z byłego III batalionu w sile ok. 500 żołnierzy. Ośrodek wchłonął żołnierzy OZN 32 pp pod dowództwem mjr. Chrzanowskiego i przystąpił niezwłocznie do formowania batalionów piechoty, ich uzbrajania i wyposażania. Opis działań i losów nadwyżek będzie zawarty w artykule o Ośrodku Zapasowym 8 Dywizji Piechoty[35].

Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[36][37]
Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
Dowództwo
dowódca pułku ppłk piech. Stefan Zając
I adiutant kpt. Antoni Różecki
II adiutant por. rez. Mirosław Szabuniewicz
oficer informacyjny kpt. Mieczysław Wojewódzki
oficer łączności por. Ignacy Krasnodębski
kwatermistrz kpt. Wilhelm Zając
oficer płatnik por. Władysław Jacynicz
oficer żywnościowy ppor. Jan Kisielewski
naczelny lekarz por. lek. med. Aleksander Szawara
kapelan kpl. rez. ks. Franciszek Ossowski
dowódca kompanii gospodarczej por. Adolf Bańkowski
I batalion
dowódca I batalionu mjr Edward Jasiński
adiutant batalionu ppor. Roman Piechuta
dowódca plutonu łączności ppor. Tadeusz Piotr Górecki
dowódca 1 kompanii strzeleckiej por. Czesław Gołębiewski
dowódca 2 kompanii strzeleckiej por. Józef Ożana
dowódca 3 kompanii strzeleckiej kpt. Józef Baranowski (do+26 IX 1939)
dowódca 1 kompanii ckm por. Jan Wacław Wykowski
II batalion
dowódca II batalionu mjr Michał Pakuła
adiutant batalionu por. Jerzy Hopper
dowódca 4 kompanii strzeleckiej por. Roman Bojarski
dowódca 5 kompanii strzeleckiej kpt. Mieczysław Leśniewski
dowódca 6 kompanii strzeleckiej kpt. Wacław Kupa (do+22 IX 1939)
dowódca 2 kompanii ckm kpt. Zbigniew Garwacki
III batalion
dowódca III batalionu mjr Marian Jana
adiutant batalionu ppor. Stanisław Kołeczek (do +19 IX 1939)
dowódca 7 kompanii strzeleckiej kpt. Stanisław Kucharski
dowódca 8 kompanii strzeleckiej ppor. Stanisław Łukaszewicz
dowódca 9 kompanii strzeleckiej por. Antoni Drozdowski
por. Zdzisław Goliński
dowódca 3 kompanii ckm por. Zygfryd Salamon
Pododdziały specjalne
dowódca kompanii przeciwpancernej por. Michał Grabczuk
dowódca plutonu artylerii piechoty kpt. Kazimierz Sroczyński
dowódca kompanii zwiadowców por. Zbigniew Michalski
dowódca plutonu konnego ppor. rez. kaw. Stanisław Dziewnowski
dowódca plutonu kolarzy ppor. rez. Jan Wincenty Mondscheim
dowódca plutonu pionierów por. Dymitr Ślizień
dowódca plutonu przeciwgazowego NN

Symbole pułkowe

[edytuj | edytuj kod]

Sztandar/chorągiew

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Chorągiew została ofiarowana pułkowi przez miasto Ciechanów, a wręczenia jej w imieniu Naczelnego Wodza, 11 listopada 1922 w Modlinie dokonał generał broni Lucjan Żeligowski[10]. Od 28 stycznia 1938 roku chorągiew pułkowa zaczęła być oficjalnie nazywana sztandarem[38]. Obecnie sztandar znajduje się w zbiorach Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie[2].

Odznaka pamiątkowa

[edytuj | edytuj kod]

Odznaka według wzoru z 20 listopada 1921 roku nie została zatwierdzona. Odznaka o wymiarach 40x29 mm ma kształt krzyża z dłuższym dolnym ramieniem, emaliowanego w kolorze białym z granatowym obramowaniem. Na środek krzyża nałożony jest srebrny orzeł z tarczy herbowej województwa mazowieckiego. Na piersi orła granatowa tarcza z numerem „32”. Pionowe ramiona krzyża zdobi ornament barwy złotej w kształcie gałązki z liśćmi dębowymi. Na poziomych ramionach data powstania pułku „XI 18”. Odznaka oficerska - trzyczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym i złoconym, emaliowana. Tarcza z numerem łączona dwoma drutami. Na rewersie nazwisko grawera W. WABIŃSKI[39].

Żołnierze 32 pp

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: oficerowie 32 Pułku Piechoty (II RP).
Dowódcy pułku[40][f]
Zastępcy dowódcy pułku[g]

Żołnierze 32 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej

[edytuj | edytuj kod]

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[61] oraz Muzeum Katyńskie[62][i][j].

Nazwisko i imię stopień zawód miejsce pracy przed mobilizacją zamordowany
Jernaś Ignacy[65] por. rez. kier. tartaku w pow. równieńskim Katyń
Klein Edward por. rez. inżynier Koleje Elektryczne w Łodzi Katyń
Kudelski Alfons ppor. rez. kier. Towarzystwa Rolniczego w Działdowie Katyń
Soter-Renner Zenon por. rez. inżynier mechanik Państwowe Zakłady Inżynierii Charków
Szczepański Zenon ppor. rez. inżynier geodeta Charków
Wehrstein Władysław kpt. rez. inżynier przemysłowiec ULK
  1. Major Stanisław Franciszek Harasymow urodził się 25 grudnia 1898 roku. W czasie kampanii wrześniowej dowodził I batalionem 53 pp. W latach 1939–1945 przebywał w niemieckiej niewoli. Zmarł 15 kwietnia 1970 roku i został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie[13].
  2. Popełniono błąd w nazwisku autora „Horasymow”[14].
  3. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[18].
  4. Absolwent VII promocji SPSan. 25 maja 1935 roku został mianowany podporucznikiem ze starszeństwem z 1 grudnia 1934 roku i 2. lokatą w korpusie oficerów sanitarnych[19]
  5. Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
  6. Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku[41].
  7. 13 czerwca 1922 roku Minister Spraw Wojskowych zniósł dotychczasowe stanowisko referenta wyszkolenia pułku piechoty i ustanowił etatowe stanowisko zastępcy dowódcy pułku zaszeregowanego do stopnia podpułkownika, wyznaczanego przez Ministra Spraw Wojskowych. Zakres działania zastępcy dowódcy określał dowódca pułku, przed którym był on całkowicie odpowiedzialny[46]. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.
  8. Ppłk Rudolf Körner (ur. 15 kwietnia 1884 roku). W czerwcu 1921 roku pełnił służbę w Głównym Centrum Wyszkolenia we Lwowie, a jego oddziałem macierzystym był 47 pp. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 roku i 55. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był 6 psp w Stryju. W lutym 1924 roku został odkomenderowany do PKU Kołomyja na czas do 1 czerwca 1924 roku celem odbycia praktyki poborowej[47]. W czerwcu przedłużono mu odkomenderowanie do 31 lipca tego roku[48]. W lutym 1925 roku przedłużono mu odkomenderowanie do PKU Rawa Ruska o kolejne cztery miesiące[49]. W maju tego roku po raz kolejny przedłużono mu odkomenderowanie o dalsze cztery miesiące[50]. W styczniu 1926 roku został przeniesiony z 32 pp do 44 pp w Równem na stanowisko zastępcy dowódcy pułku[51]. W styczniu 1928 roku został zwolniony ze stanowiska, przeniesiony do kadry oficerów piechoty i oddany do dyspozycji dowódcy OK II[52]. Z dniem 29 lutego tego roku został przeniesiony w stan spoczynku[53]. Mieszkał we Lwowie
  9. Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[63].
  10. Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[64].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 65.
  2. a b c Satora 1990 ↓, s. 74.
  3. Harasymow 1928 ↓, s. 3.
  4. Harasymow 1928 ↓, s. 5.
  5. Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
  6. Harasymow 1928 ↓, s. 14-15.
  7. Harasymow 1928 ↓, s. 32.
  8. Harasymow 1928 ↓, s. 31.
  9. Almanach 1923 ↓, s. 51.
  10. a b c Harasymow 1928 ↓, s. 28.
  11. Polska Zbrojna” Nr 218 z 10 sierpnia 1924 roku, s. 4. Rocznik Oficerski 1923, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 218, 447. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 89 z 31 sierpnia 1924 roku, s. 504.
  12. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
  13. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 32.
  14. Harasymow 1928 ↓, s. 1.
  15. Jagiełło 2007 ↓, s. 63-65.
  16. Jagiełło 2007 ↓, s. 64.
  17. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 586-587 i 675.
  18. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. VI.
  19. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 1 czerwca 1935 roku, s. 51.
  20. Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 957.
  21. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 81-82.
  22. Szczepaniak 1991 ↓, s. 19.
  23. Parfieniuk 2010 ↓, s. 30.
  24. Parfieniuk 2010 ↓, s. 34.
  25. Kospath-Pawłowski, Matusak i Radziwiłłowicz 1995 ↓, s. 66-78.
  26. Wodzyński 2016 ↓, s. 75-77.
  27. Wodzyński 2016 ↓, s. 79.
  28. Wodzyński 2016 ↓, s. 79, 82.
  29. Wodzyński 2016 ↓, s. 83.
  30. Kospath-Pawłowski, Matusak i Radziwiłłowicz 1995 ↓, s. 98-103.
  31. Wodzyński 2016 ↓, s. 84, 86-87.
  32. Kospath-Pawłowski, Matusak i Radziwiłłowicz 1995 ↓, s. 105.
  33. Parfieniuk 2010 ↓, s. 40.
  34. Wodzyński 2016 ↓, s. 88.
  35. Parfieniuk 2010 ↓, s. 32.
  36. Wodzyński 2016 ↓, s. 89.
  37. Parfieniuk 2010 ↓, s. 31-32.
  38. Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 listopada 1937 r. o znakach wojska i marynarki wojennej w: Dz.U. z 1938 r. nr 5, poz. 32.
  39. Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 65-66.
  40. a b c d e f g h Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
  41. Almanach 1923 ↓, s. 49.
  42. Dz. Rozk. Wojsk. Nr 4 z 16 stycznia 1919 roku, poz. 181. Przydzielony z dniem 28 grudnia 1918 roku. W dzienniku błędnie podano numer pułku „52” zamiast „32”.
  43. a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 14 lutego 1929 roku, s. 79.
  44. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 259.
  45. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 255.
  46. Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 24 z 13 czerwca 1922 roku, poz. 357.
  47. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 7 lutego 1924 roku, s. 51.
  48. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 59 z 25 czerwca 1924 roku, s. 403.
  49. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 23 z 28 lutego 1925 roku, s. 103.
  50. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 54 z 17 maja 1925 roku, s. 262.
  51. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 20 stycznia 1926 roku, s. 32.
  52. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 20 stycznia 1928 roku, s. 3.
  53. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 28 stycznia 1928 roku, s. 27.
  54. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 22 z 22 lipca 1922 roku, s. 543.
  55. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 105 z 8 października 1924 roku, s. 580.
  56. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 117 z 1 listopada 1924 roku, s. 654.
  57. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 42 z 11 października 1926 roku, s. 335.
  58. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 15 z 23 maja 1927 roku, s. 148.
  59. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 233.
  60. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 23 marca 1932 roku, s. 232.
  61. Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
  62. Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
  63. Rybka i Stepan 2006 ↓.
  64. Wyrwa 2015 ↓.
  65. Księgi Cmentarne – wpis 1382.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]