French
DeutschLipienek – Wikipedia, wolna encyklopedia
| wieś | |
 Klasycystyczny dwór w Lipienku | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (III 2011) | 338[2] |
| Strefa numeracyjna | 56 |
| Kod pocztowy | 86-230[3] |
| Tablice rejestracyjne | CCH |
| SIMC | 0846145 |
Położenie na mapie gminy Lisewo  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
Położenie na mapie powiatu chełmińskiego  | |
 53°16′01″N 18°39′28″E/53,266944 18,657778[1] | |
Lipienek (niem. Leipe, także dawniej Lipno[4] i Lippe[5]) – wieś w Polsce, położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie chełmińskim, w gminie Lisewo.
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Do Lipienka w latach 1466–1772 należały miejscowości: Bocień, Drzonowo, Firluz, Gronowo, Kornatowo, Kotnowo, Krusin,Lipienek, Lisewo, Malankowo, Pniewite, Strucfoń i Szerokopas.
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa toruńskiego.
Wedle urzędowego podziału terytorialnego kraju, w obrębie Lipienka wyróżnione są 2 części miejscowości: Pod Drzonowo i Pod Dubielno[6]. Do końca 2010 r. wyróżnione były także 2 dalsze części miejscowości – Nad Jeziorem i Pod Strucfoń, jednak zostały one zniesione z dniem 1 stycznia 2011 r[7].
Demografia[edytuj | edytuj kod]
Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 338 mieszkańców[2]. Jest piątą co do wielkości miejscowością gminy Lisewo.
Historia[edytuj | edytuj kod]
We wsi znajdują się ruiny zamku krzyżackiego wpisane do rejestru zabytków NID[8] (nr rej.: A/147/64 z 18.10.1934). Zamek był siedzibą komturów ziemi chełmińskiej a następnie wójtów lipieńskich, podległych bezpośrednio wielkiemu mistrzowi z Malborka. W 1291 na zamku w Lipienku wydano przywilej lokacyjny dla miasta Grudziądza. W 1330 król Władysław Łokietek próbował bezskutecznie zdobyć zamek przy wsparciu wojsk węgierskich i litewskich, w związku z czym 18 października 1330 zawarł tu rozejm z Krzyżakami. Po II pokoju toruńskim z 1466 Lipienek znalazł się w Koronie i był siedzibą starosty, jako zarządcy dóbr królewskich. Od 1530 do 1649 starostami lipieńskimi (lipnowskimi) byli Kostkowie herbu Dąbrowa. Przed 1565 odbudowali oni zamek w Lipienku na swoją rezydencję. Ufundowali także szesnastoboczną, gotycko-renesansową wieżę w kościele w pobliskim Lisewie, gdzie niektórzy z nich są pochowani. Po Kostkach starostwo przejęli Czerscy i Smoguleccy, dzierżący na Lipienku emfiteuzę. W latach 1725-1748 starostami lipieńskimi byli Lubomirscy. Ostatnim starostą był Adam Grabowski, który dzierżawił Lipienek Franciszkowi Rybińskiemu. 16 września 1772, w obecności Rybińskiego, majątek przejęli komisarze pruscy. Sam Grabowski 11 dni później złożył królowi pruskiemu homagium.
Zamek lipieński został zniszczony w wyniku ciężkich walk podczas potopu szwedzkiego w 1659 i już nie odbudowany, choć pozostawał zamieszkany jeszcze w 1765.
Starostowie lipieńscy (starostowie niegrodowi w woj. chełmińskim)[9]:
- Wacław z Ledecza Czerwonka, w 1472 (także starosta kowalewski; posiadał zapis "na Lipnie")
- Mikołaj Kowalikowski i Reinhold Feldstedt (mieszczanin gdański), do 11.02.1511
- Jan i Krzysztof Boroszewscy, znani także pod nazwiskiem Skarszewscy, 1511-1530 (także starostowie skarszewscy)
- Stanisław Kostka, 13.01.1530-12.1555 (śmierć; także wojewoda chełmiński i pomorski, kasztelan chełmiński i elbląski oraz podskarbi ziem pruskich; otrzymał w 1530 od króla "Lipno, Kotnowo, Małygrzegorz i Malankowo na prawie feudalnym", które odkupił od Skarszewskich a w 1543 dostał także Drzonowo i Strucfoń, jako "należące do grodu lipieńskiego"; w 1547 zapisał swojej żonie, Elżbiecie von Eulenburg, Lipno, Wieldządz i Strucfoń jako wiano); pochowany w kościele w Lisewie
- Jan Kostka, 12.1555-05.1581 (śmierć), syn poprzednika (także wojewoda sandomierski i kasztelan gdański); pochowany w lisewskim kościele
- Jan Kostka (II), 25.11.1581-1582 (śmierć), syn poprzednika
- Jan Kostka (III), 03.11.1591-1592 (śmierć), brat poprzednika
- Zofia Herburtówna Kostkowa, 15.07.1592-26.04.1602, wdowa po poprzedniku (otrzymała dożywocie na Lipienku już w momencie nominacji męża 3 listopada 1591; z upoważnienia królewskiego odstąpiła starostwo synowi)
- Jan Kostka (IV), 26.04.1602-24.05.1624 (śmierć), syn poprzedniczki i Jana III
- Samuel Żaliński, do 06.10.1629 (śmierć), spowinowacony z Kostkami przez swoją macochę (występuje jako starosta lipieński w 1629; także wojewoda malborski i pomorski, podskarbi ziem pruskich, kasztelan elbląski i ekonom malborski)
- Stanisław Franciszek Kostka, 28.06.1644-1649, starszy syn Jana IV
- Albrecht (Olbrycht) Czerski, do 16.09.1655 (śmierć; także kasztelan chełmiński)
- Teresa z Niemojewskich Czerska, od 16.09.1655, wdowa po poprzedniku (po śmierci męża uzyskała prawo emfiteutyczne na starostwie lipieńskim)
- Zofia Anna z Niemojewskich Smogulecka, 24.10.1664 (występuje w lustracji z 1664 jako zajmująca Lipienek), siostra poprzedniczki (przejęła po niej emfiteuzę)
- Mikołaj Smogulecki, 31.03.1665-1675 (śmierć; prawdopodobnie przejął emfiteuzę od poprzedniczki a 31.03.1665 uzyskał dożywocie "na Lipienku"; także kasztelan gdański)
- Kazimierz Zawadzki, 1676-1691[10][11] (śmierć; otrzymał starostwo lipieńskie w zamian za odstąpione starostwo puckie a 14.01.1688 otrzymał wraz z żoną, Ludwiką Katarzyną Schlieben, dożywocie na Lipienku; w 1689 otrzymali oni pozwolenie wydzierżawienia starostwa Rykaczewskim; także kasztelan chełmiński i podkomorzy malborski)
- Jakub Zygmunt Rybiński, co najmniej od 07.01.1723-16.12.1725 (śmierć; generał, także wojewoda chełmiński, łowczy wielki koronny, marszałek Trybunału Głównego Koronnego, podkomorzy chełmiński, ekonom malborski i ambasador Rzeczypospolitej w Imperium Osmańskim w 1710)
- Jerzy Dominik Lubomirski, 18.12.1725-1727 (śmierć; generał, także wojewoda krakowski, podkomorzy nadworny koronny i podstoli koronny)
- Magdalena Tarłówna Lubomirska, 1727-14.06.1728, wdowa po poprzedniku (nadaniem królewskim otrzymała starostwo wraz z mężem, w 1728 przekazała je synowi)
- Antoni Benedykt Lubomirski[12],[13], 14.06.1728-28.06.1748 (otrzymał starostwo lipieńskie od matki na mocy upoważnienia królewskiego; jego żona, Anna z Ożarowskich, otrzymała na Lipienku ius communicativum 13.07.1737; w 1743 otrzymał zezwolenie na wydzierżawienie starostwa Piotrowi Riaucour; 28.06.1748 oboje małżonkowie otrzymali zgodę na przekazanie Lipienka następcom; generał, także miecznik wielki koronny)
- Henryk Brühl, 28.06.1748-09.12.1752 (za zgodą króla otrzymał wraz z żoną, Marią Anną von Kolowrat-Krakowsky, od poprzedników, starostwo lipieńskie a dwa miesiące później uzyskali oni pozwolenie na wydzierżawienie Lipienka Tomaszowi Grąbczewskiemu; 09.12.1752 otrzymali zgodę na przekazanie starostwa następcom; hrabia, generał, premier Saksonii i faworyt Augusta III)
- Aleksy Husarzewski, Hussarzewski
- Adam Dąmbski, Dąbski
- Adam Mateusz Goetzendorf[14]-Grabowski (szambelan, generał)
W skład starostwa lipieńskiego wchodziły następujące wsie: Bocień, Drzonowo, Firlus, Gronowo, Kornatowo, Kotnowo, Krusin, Lipienek, Lisewo, Malankowo, Pniewite, Strucfoń, Szerokopas[15].
Po I rozbiorze Polski w 1772 majątek znalazł się w rękach pruskiego skarbu państwa a po 1918 przeszedł na własność odrodzonego państwa polskiego. W II poł. XIX w. wybudowano tu późnoklasycystyczny dwór a wokół niego powstał duży folwark.
W dwudziestoleciu międzywojennym Majątek Państwowy Lipienek był dzierżawiony przez inż. Stanisława Jana Haertlé'a. Haertlé prowadził w Lipienku pionierskie hodowle świń, owiec, drobiu i koni zimnokrwistych. Haertlé wraz ze współpracownikami pracował nad stworzeniem nowej rasy świń, która została nazwana wielka biała pomorska (obecnie wielka biała polska, zwana także ostrouchą). Osiągnięcie to zostało oficjalnie potwierdzone w 1936 przez Polskie Towarzystwo Zootechniczne i Ministerstwo Rolnictwa i Reform Rolnych. W Lipienku prowadzono księgi rodowodowe tej rasy. Haertlé prowadził także owczarnię zarodową merynosów z najdłuższymi udokumentowanymi rodowodami tych zwierząt w Polsce oraz stadninę koni półkrwi i typu pogrubionego, używanego do pracy na roli. W Lipienku hodowano również kury ras Rhode Island i Sussex[16].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 14 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 68572
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 663 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu [online], www.slownik.ihpan.edu.pl [dostęp 2021-05-27].
- ↑ Wiesław Nowosad, Konopaccy herbu Odwaga - dzieje pomorskiej rodziny senatorskiej w XV-XVIII wieku : studium genealogiczno-majątkowe, Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2014, s. 62, ISBN 978-83-7181-857-8.
- ↑ SIMC: Pod Drzonowo – 1028354, Pod Dubielno – 1028360.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 23 grudnia 2010 r. w sprawie ustalenia, zmiany i zniesienia urzędowych nazw niektórych miejscowości oraz ustalenia nazw obiektów fizjograficznych (Dz.U. z 2010 r. nr 257, poz. 1741)
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023, s. 29 [dostęp 2016-05-22].
- ↑ Paweł Czaplewski, Senatorowie świeccy, podskarbiowie i starostowie Prus Królewskich : 1454-1772, Toruń: TNT, 1921, ss. 123-126.
- ↑ P. Czaplewski podaje błędną datę śmierci 1692.
- ↑ Elektroniczna Baza Bibliografii Estreichera
- ↑ Antoni Benedykt ks. Lubomirski z Lubomierza h. Drużyna [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-05-27].
- ↑ P. Czaplewski podaje prawdopodobnie błędnie jego imię Ignacy.
- ↑ Adam Mateusz Goetzendorf-Grabowski z Grabowa h. Zbiświcz [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2021-05-28].
- ↑ Co wiemy [online], www.szerokopas.gminachelmza.pl [dostęp 2021-05-27].
- ↑ Lipienki-inż.St.Haertle, „Dzień Pomorza”, 22 lipca 1937, s. 15.
