Porozumienie białowieskie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Podpisywanie porozumienia w Wiskulach, 8 grudnia 1991

Porozumienie białowieskie[1][2][3], także: Porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw[4][3]międzynarodowa umowa dotycząca utworzenia Wspólnoty Niepodległych Państw, zawarta przez przewodniczącego Rady Najwyższej Białorusi oraz prezydentów Rosji i Ukrainy 8 grudnia 1991 na spotkaniu w Wiskulach[5][4][6] (w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej)[7].

Historia

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Rozpad ZSRR.
Porozumienie o utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw

W 1991 Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich znajdował się w dramatycznie głębokim kryzysie ekonomicznym. 24 sierpnia 1991 deklarację niepodległości uchwaliła Rada Najwyższa Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, a 25 sierpnia 1991 Rada Najwyższa Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej[8]. Będący liderem obozu demokratycznego[9] prezydent Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Radzieckiej Borys Jelcyn toczył z prezydentem Związku Radzieckiego Michaiłem Gorbaczowem nieformalną walkę o Kreml, dążąc do demontażu konającego Związku Radzieckiego. Ponieważ Jelcyn nie mógł formalnie usunąć urzędującego prezydenta, postanowił zlikwidować państwo, któremu ten prezydent przewodził[6].

Nie mogąc dojść do porozumienia z Gorbaczowem i władzami centralnymi ZSRR, przywódcy: Białorusi, Rosji i Ukrainy[7] (trzech najważniejszych republik związkowych) spotkali się w dniach 7–8 grudnia 1991 w domku myśliwskim w Wiskulach. Spotkanie zostało zorganizowane, by omówić dostawy gazu oraz ropy naftowej na Białoruś i Ukrainę. Szybko okazało się jednak, że sprawy gospodarcze stały się drugorzędne, a najważniejsze były sprawy polityczne. Jelcyn stwierdził, że nic nie może zrobić w sprawie dostaw surowców, ponieważ o wszystkim formalnie decydował Gorbaczow[6].

Zawarty traktat głosił, że Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich jako podmiot prawa międzynarodowego i byt geopolityczny przestał istnieć, a na jego miejsce suwerenne państwa powołują Wspólnotę Niepodległych Państw. Porozumienie podpisali ze strony Rosji Borys Jelcyn, ze strony Białorusi Stanisłau Szuszkiewicz, zaś ze strony Ukrainy Łeonid Krawczuk[5], przy wsparciu doradców i ekspertów. W świetle obowiązującego prawa porozumienie było nielegalne[7]. Gorbaczow protestował: „O losie wielonarodowego państwa nie mogą decydować trzy republiki”, jednak bezskutecznie[10]. Wspólnota, z siedzibą w Mińsku, miała wiązać niepodległe republiki oraz pomóc w uporządkowaniu sytuacji po rozpadzie imperium sowieckiego. Następnie trzej przywódcy zadbali o ratyfikowanie porozumienia białowieskiego przez parlamenty narodowe, co nastąpiło 10 grudnia – Ukraina, 11 grudnia – Białoruś, 12 grudnia – Rosja. 13 grudnia akces do WNP zgłosiły republiki azjatyckie ZSRR: Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan. 21 grudnia na konferencji w kazachskiej Ałma-Acie podpisano specjalny protokół dotyczący celów i zasad Wspólnoty Niepodległych Państw[11][12]. Wówczas do wspólnoty przystąpiły jeszcze Armenia, Azerbejdżan i Mołdawia[6]. Powstała luźna i dobrowolna organizacja 11 formalnie suwerennych republik. Przyłączenia odmówiły Gruzja (ostatecznie została członkiem WNP w grudniu 1993 roku[12]) oraz kraje bałtyckie: Litwa, Łotwa, Estonia[7].

Podpisanie układu białowieskiego i przekształcenie ZSRR w WNP uznawane jest za ostateczny upadek imperium radzieckiego[6] na drodze „cywilizowanego rozwodu”, choć nie wiązało się z likwidacją ani nawet redukcją potencjału gospodarczego i militarnego byłego ZSRR. Porozumienie przywódców Ukrainy, Rosji i Białorusi stwierdzające, że Związek "jako podmiot prawa międzynarodowego i rzeczywistość geopolityczna przestaje istnieć" - anulowało faktycznie traktat ustanawiający Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich[13].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Eugeniusz Zieliński: Współczesna Rosja: studium polityczno-ustrojowe. books.google.pl, 1995. [dostęp 2021-12-08].
  2. Łukasz Donaj: Polityka bezpieczeństwa niepodległej Ukrainy 1991-2004. books.google.pl, 2005. [dostęp 2021-12-08].
  3. a b Agata Włodkowska: Polityka Federacji Rosyjskiej na obszarze WNP. books.google.pl, 2006. [dostęp 2021-12-08].
  4. a b Włodzimierz Marciniak: Rozgrabione imperium: upadek Związku Sowieckiego i powstanie Federacji Rosyjskiej. books.google.pl, 2001. [dostęp 2021-12-08].
  5. a b Wspólnota Niepodległych Państw, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-08].
  6. a b c d e Krzysztof Jóźwiak Koniec imperium zła, Uważam Rze Historia, nr 12(69), grudzień 2017, s. 32–33.
  7. a b c d Wojciech Roszkowski Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku, wyd. 2005, s. 423.
  8. Wojciech Roszkowski Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku, wyd. 2005, s. 418–422.
  9. Bożena Bankowicz, Marek Bankowicz, Antoni Dudek Leksykon historii XX wieku, wyd. 1996, s. 362–364.
  10. Paweł Piotr Wieczorkiewicz Sowiety, wyd. 2017, s. 280.
  11. Сведения о ратификации документов, принятых в рамках СНГ в 1991 - 2021 годах. cis.minsk.by. [dostęp 2021-12-09]. (ros.).
  12. a b Содружество Независимых Государств (СНГ). ria.ru, 2014-08-18. [dostęp 2021-12-09]. (ros.).
  13. Niepodległość Ukrainy: uzyskana, czy odzyskana? [online], czaswschodni.pl [dostęp 2024-04-10] (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]