French
Deutschزبان سرر - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد
| زبان سرر | |
|---|---|
| Seereer سࣹيرࣹيرْ | |
| زبان بومی در | سنگال، گامبیا، موریتانی |
شمار گویشوران | ۱٫۲ million (۲۰۰۶)[۱] |
نیجر-کنگو
| |
گونه‌های معیار | Seereer-Siin |
| وضعیت رسمی | |
| تنظیم‌شده توسط | CLAD (Centre de linguistique appliquée de Dakar) |
| کدهای زبان | |
| ایزو ۲–۶۳۹ | srr |
| ایزو ۳–۶۳۹ | srr |
| گلاتولوگ | sere1260[۲] |
زبان سرر (به سرر: Seereer سࣹيرࣹيرْ) یکی از زبانهای بومی مردم سنگال و گامبیا است که متعلق به شعبه اقیانوس اطلس از خانوادهٔ زبانهای نیجر-کنگو می‌باشد.
نوشتار[ویرایش]
امروزه پرکاربردترین الفبا برای نوشتن زبان سرر، الفبای لاتین می‌باشد. این الفبا با صدور حکم‌های حکومتی از سوی حکومت سنگال، آخرین آنها مورخ سال ۲۰۰۵ میلادی، استانداردسازی شده است.[۳]
الفبای لاتین، که با استعمار فرانسه، و گسترش مدارس سکولار-دولتی، در سنگال ترویج یافت، امروزه الفبای اصلی زبان سررمی‌باشد. اما با عین حال، الفبای عجمی (عربی) سرر نیز در میان مردم، مخصوصا برای تاکید بر فرهنگی اسلامی مردم سرر، رواج دارد. این الفبا امروزه در مدارس اسلامی تدریس می‌شود.
الفبای عجمی (عربی) سرر، از قرن ۱۷ به این سو، اولین الفبای زبان سرر به شمار می‌آمد، که به گسترش بازرگانی با ممالک عرب و مسلمان شمال آفریقا، و گسرتش دین اسلام، برای نوشتار زبان سرر به‌کار گرفته شد. سابقا این الفبا استاندارد نبوده و هر نویسنده، استاد، یا مدرسه، رسم الخط خاص خویش را داشته است. اما در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی، بر اهمیت استانداردسازی رسم الخط در سنگال تاکید شد. در همین دوران بود که پروسهٔ استانداردسازی الفبای لاتین نیز آغاز شد. در سال ۱۹۹۰ میلادی، «ریاست ترویج زبانهای ملی» (فرانسوی: Directíon de la Promotion des Langues Nationales)، که پروژه‌ای توسط وزارت آموزش سنگال بود، الفبای عربی استانداردسازی شده را معرفی کرد. این الفبای استانداردسازی شده، برای نوشتن تمامی زبانهای ملی سنگال، منجمله سرر، ولوف، پولار، سونینکه، مندیکا, دیولا, و بلنت می‌باشد.[۴]
نام خط عربی زبان سرر «الفبای عجمی سرر» (به سرر: ajami seereer، اَجَمِ سࣹيرࣹيرْ) می‌باشد. «خط عجمی» به اصطلاح به الفباها و دستورالخطهای مشتق از عربی گفته می‌شود که در آفریقا برای نوشتن زبانهای آفریقایی، یا به عبارتی دیگر «زبانهای عجمی» به کار برده می‌شد. الفباهای عربی زبانهایی چون هوسه، فولانی، و غیره. از نقاط مشترک این خطوط، اتکاء اجباری به حرکت‌گذاری بر روی تمامی حروف می‌باشد.
الفبای لاتین سرر[ویرایش]
| الفبای لاتین سرر | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| بزرگ | A | B | Ɓ | C | Ƈ | D | Ɗ | E | F | G | H | I | J | Jʼ | K | L | M | N | Ñ | Ŋ | O | P | Ƥ | Q | R | S | T | Ƭ | U | W | X | Y | Ƴ | ʼ |
| کوچک | a | b | ɓ | c | ƈ | d | ɗ | e | f | g | h | i | j | ʃ | k | l | m | n | ñ | ŋ | o | p | ƥ | q | r | s | t | ƭ | u | w | x | y | ƴ | ʼ |
| معادل عربی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اَ / ◌َ | ب | ࢠ | ݖ | ࢢ | د | ط | اࣹ / ◌ࣹ | ف | گ | ه | اِ / ◌ِ | ج | ݖ | ک | ل | م | ن | ݧ | ݝ | اࣷ / ◌ࣷ | ݒ | ݕ | ق | ر | س | ت | ࢣ | اُ / ◌ُ | و | خ | ي | ڃ | ع | |
| آوانگاری | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| a | b | ɓ | c | ʄ̊ | d | ɗ | e | f | ɡ | h | i | ɟ | ʄ | k | l | m | n | ɲ | ŋ | o | p | ɓ̥ | q | r | s | t | ɗ̥ | u | w | x | j | ˀj | ʔ | |
الفبای عجمی سرر[ویرایش]
در الفبای عجمی سرر، ۲۹ حرف وجود دارد. این شمارش شامل حروف زبان عربی که در نوشتن واژگان سرر کاربردی ندارند (مانند«ث، ص») نمی‌باشد.[۵]
| نام | اشکال | آوانگاری | معادل لاتین | مثال | نکته | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| تنها | آغازی | میانی | پایانی | عجمی سرر | لاتین | ||||
| alif اَلِف | ا | ا | ـا | /a/ | - / a | اُوݒْ اَرَابْ | oop araab |
| |
| beh بࣹهْ | ب | بـ | ـبـ | ـب | [b] | b | بَنَانَ | banaana | |
| peh ݒࣹهْ | ݒ | ݒـ | ـݒـ | ـݒ | [p] | p | فَاݒْ | faap | |
| ɓeh ࢠࣹهْ | ࢠ | ࢠـ | ـࢠـ | ـࢠ | [ɓ] | ɓ | ࢠَلِگْ | ɓalig | |
| teh تࣹهْ | ت | تـ | ـتـ | ـت | [t] | t | ݧࣷوتْ | ñoot | |
| ceh ݖࣹهْ | ݖ | ݖـ | ـݖـ | ـݖ | [c] | c / ʃ | ݖَاݖِ | caaci | |
| jeem جࣹيمْ | ج | جـ | ـجـ | ـج | [dʒ] | j | جُعࣷوخْ | juoox | |
| ƴeh ڃࣹهْ | ڃ | ڃـ | ـڃـ | ـڃ | [ˀj] | ƴ | ڃࣹیوْ | ƴeew | |
| ƈeh ࢢࣹهْ | ࢢ | ࢢـ | ـࢢـ | ـࢢ | [ʄ] | ƈ | ࢢَارْ | ƈaar | |
| xah خَهْ | خ | خـ | ـخـ | ـخ | [x] | x | خَارِيتْ | xaariit | |
| dal دَلْ | د | د | ـد | [d] | d | دࣷونَا | doonaa | ||
| reh رࣹهْ | ر | ر | ـر | [r] | r | رِيتِ | riiti | ||
| seen سࣹينْ | س | سـ | ـسـ | ـس | [s] | s | سُݒِتْ | supit | |
| ɗaah طَاهْ | ط | طـ | ـطـ | ـط | [ɗ] | ɗ | طِيسْ | ɗiis | |
| ƭaah ࢣَاهْ | ࢣ | ࢣـ | ـࢣـ | ـࢣ | [ɗ̥] | ƭ | وَاࢣْ | waaƭ | |
| ayn عَيْنْ | ع | عـ | ـعـ | ـع | - | - | اِسْرَعࣹلْ | Israel |
|
| ŋoon ݝࣷونْ | ݝ | ݝـ | ـݝـ | ـݝ | [ŋ] | ŋ | ݝَتْ | ŋat | |
| feh فࣹهْ | ف | فـ | ـفـ | ـف | [ɸ] | f | فࣷوفِ | foofi | |
| qaf قَفْ | ق | قـ | ـقـ | ـق | [q] | q | اَ قࣷوقْ اَلࣹ | a qooq ale | |
| kaf کَفْ | ک | کـ | ـکـ | ـک | [k] | k | اَکࣷيْ | akoy | |
| geh گࣹهْ | گ | گـ | ـگـ | ـگ | [g] | g | جࣷگࣷݧْ | jogoñ |
|
| lam لَمْ | ل | لـ | ـلـ | ـل | [l] | l | لَکَسْ | lakas | |
| meem مࣹيمْ | م | مـ | ـمـ | ـم | [m] | m | مُکَندࣷونگّ مبَاخْ | mukandoong mbaax |
|
| noon نࣷونْ | ن | نـ | ـنـ | ـن | [n] | n | نࣷمْتُ نجُعَخْ | nomtu nju'ax |
|
| noon ݧࣷونْ | ݧ | ݧـ | ـݧـ | ـݧ | [ɲ] | ñ | رࣵݧِّ | ràññi | |
| waw وَوْ | و | و | ـو | [w] | w | وَتْ ݒِندࣷوࢣْ | wat pindooƭ |
| |
| heh هࣹهْ | ه | هـ | ـهـ | ـه | [h] | h | اَبْرَهَمْ | abraham | |
| yeh يࣹهْ | ي | يـ | ـيـ | ـي | [j] | y | يِݒُ رِيتِ | yipu riiti |
|
در الفبای عجمی سرر همخوانهای پیش‌دماغی به صورت دونگاره نوشته میشوند. حرف اول دونگاره «م» یا «ن» در ترکیب با حرف همخوان دیگری می‌باشد. حرف «م» در ترکیب با حرف «ب»، و حرف «ن» در ترکیب با حروف همخوان «د»، «ج»، «ق» و «گ» می‌آیند.
حرف اول دونگاره‌های پیش‌دماغی، یعنی «م» و «ن» از جمله شرایط خاص می‌باشند که روی آنها نباید حرکتی، حتی علامت سکون «◌ْ» گذاشته شود. حرف دوم دونگاره‌های پیش‌دماغی در ولوف هیچ وقت علامت سکون «◌ْ» نمی‌پذیرند. اگر این دو‌نگاره‌ها در آخر واژه و بدون صدای واکه باشند، با علامت تشدید «◌ّ» نوشته میشوند.[۵]
برخی نویسندگان سرر زبان، دونگاره‌های پیش‌دماغی را به عنوان حرف مستقل الفبا می‌شمارند.
| اشکال | آوانگاری | معادل لاتین | نمونه | نکات | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| تنها | آغازی | میانی | پایانی | عجمی سرر | لاتین | |||
| مب | مبـ | ـمبـ | ـمبّ | [ᵐb] | mb | مبُودْ | mbuud | |
| ند | ند | ـند | ـندّ | [ⁿd] | nd | ندَبِدْ | ndabid | |
| نج | نجـ | ـنجـ | ـنجّ | [ᶮɟ] | nj | نجࣹکْ | njek | |
| نق | نقـ | ـنقـ | ـنقّ | [ⁿq] | nq | نقࣹيخْ | nqeex | |
| نگ | نگـ | ـنگـ | ـنگّ | [ᵑɡ] | ng | نگُلࣷوکْ | ngulook |
|
مانند عربی و فارسی، الفبای از نوع به اصطلاح «ابجد» می‌باشد، به این معنی که حروف فقط نشان‌دهندهٔ هم‌خوان‌ها هستند. واکه‌ها با حرکت رو یا زیر حروف نشان داده میشوند. در الفبای عجمی سرر نوشتن تمامی حرکات منجمله حرکت سکون «◌ْ» و تشدید «◌ّ» اجباری می‌باشد.[۵]
در زبان عربی سه صدای واکه‌ای وجود دارد و به همین دلیل، سه حرکت واکه نیز وجود دارد. (در عربی «ا»، «و»، و «ي» نشان‌دهندهٔ کشیده‌دار بودن واکه‌های سه‌گانه می‌باشد.) اما در سرر، ۵ صدای واکه‌ای و به همین دلیل، ۲ حرکت واکه‌ای نوین علاوه بر سه حرکت گرفته شده از عربی وجود دارد.
در سرر، واکه‌ها می‌توانند کوتاه باشند یا کشیده. واکه‌های کوتاه تنها با حرکت‌گذاری نشان داده میشوند. اما واکه‌های کشیده، مانند عربی با «الف»، «و»، یا «ي» نشان داده میشوند. اما بر خلاف عربی، به دلیل این‌که در سرر ۵ واکه وجود دارد، حرکت‌گذاری پیش از یکی از این سه حرف، هنوز اجباری می‌باشد. همین‌طور، در مواردی که حروف «و» و «ي» برای نشان دادن واکهٔ کشیده به کار می‌روند، بر روی آنها هیچ حرکتی گذاشته نمی‌شود. همین مورد است که واکهٔ کشیده را از واکهٔ کوتاه و همین‌طور از همخوانهای [w] یا [j] متمیز می‌کند.
- برای واکهٔ [a]، از «الف» برای نشان دادن واکهٔ کشیدهٔ [aa] استفاده می‌شود.
- برای واکه‌های [e] و [i]، از «ي» برای نشان دادن واکه‌های کشیدهٔ [ee] و [ii] استفاده می‌شود.
- برای واکه‌های [o] و [u]، از «و» برای نشان دادن واکه‌های کشیدهٔ [oo] و [uu] استفاده می‌شود.
واکه‌ها در صورتی که در ابتدای واژه باشند، با «الف» نوشته میشوند. همین اصل برای واژه‌هایی که با واکهٔ کشیده شروع میشوند نیز صدق می‌کنند. واکه‌های کشیده در ابتدای واژه با الف به عنوان حامل حرکت شروع میشوند، و پس از «الف»، بسته به نوع واکه، یا «و» و یا «ي» می‌آیند. تنها استثناء واژگانیست که با [Aa] شروع میشوند. در این صورت، از «آ» استفاده می‌شود. نوشتن آن به صورت «اَا» غلط است.[۵]
| سکون | کوتاه | کشیده | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| -a | -i | -u | -e | -o | -aa | -ii | -uu | -ee | -oo | |
| ◌ْ | ◌َ | ◌ِ | ◌ُ | ◌ࣹ | ◌ࣷ | ◌َا | ◌ِيـ / ◌ِي | ◌ُو | ◌ࣹيـ / ◌ࣹي | ◌ࣷو |
| کوتاه | کشیده | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A | I | U | E | O | Aa | Ii | Uu | Ee | Oo |
| اَ | اِ | اُ | اࣹ | اࣷ | آ | اِيـ / اِي | اُو | اࣹيـ / اࣹي | اࣷو |
نمونه متن[ویرایش]
ماده ۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر
| خط لاتین سرر | خط عجمی سرر | ترجمه فارسی |
| Ween we naa ñoowaa na ’adna, den fot mbogow no ke war na ’oxu refna na den ’a jega ’o ngalaat ’umti yiif ’um, le mbarin o meƭtowtaa baa mbaag ’o ñoow den fot no fog. | وࣹينْ وࣹ ݧُووَا نَ اَدْنَ، دࣹنْ فࣷتْ مبࣷگࣷوْ نࣷ کࣹ وُر نَ اࣷخُ رࣹفْنَ نَ دࣹنْ اَ جࣹگَ اࣷ نگَلَاتْ اُمْتِ يِيفْ اُمْ، لࣹ مبَرِنْ اࣷ مࣹࢣࣷوْتَا بَا مبَاگْ اࣷ ݧࣷووْ دࣹنْ فࣷتْ نࣷ فࣷگْ. | همه انسان‌ها آزاد به دنیا می‌آیند و از نظر حیثیت و حقوق برابر هستند. آنها دارای عقل و وجدان هستند و باید نسبت به یکدیگر با روحیه برادری رفتار کنند. |
جستارهای وابسته[ویرایش]
منابع[ویرایش]
- ↑ زبان سرر at اتنولوگ (18th ed., 2015)
- ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Serer". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
{{cite book}}: Invalid|display-editors=4(help) - ↑ Gouvernement du Sénégal, Décret N° 2005-990 du 21 octobre 2005.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ Priest, Lorna A; Hosken, Martin; SIL International (12 August 2010). "Proposal to add Arabic script characters for African and Asian languages" (PDF). pp. 13–18, 34–37.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ ۵٫۳ ۵٫۴ ۵٫۵ Andaam a ajami seereer - Ndax o jang too bind a seereer na pindooƭ a araab / Alphabétisation - Cours pour apprendre à lire et à écrire le sérère en caractères arabes (5 July, 2014) Link (Archive)
Contributeurs de Wikipédia, "Sérère (langue)," Wikipédia, l'encyclopédie libre, https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sérère_(langue)&oldid=137980007 (Page consultée le juin 6, 2017).