فرخنامه - ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد
نویسنده(ها) | ابوبکر مطهر جمالی یزدی |
---|---|
زبان | فارسی |
موضوع(ها) | دانشنامه فارسی ۵۹۸ق/۱۱۸۴م |
ناشر | انتشارات امیر کبیر به کوشش ایرج افشار |
تاریخ نشر | ۱۳۸۶ |
گونه رسانه | چاپی |
شمار صفحات | ۱۲۱ |
فرخ نامه، دائرةالمعارف علوم و فنون و عقاید است که در سال ۵۹۸ق/۱۱۸۴م توسط ابوبکر مطهر بن محمد بن ابوالقاسم ابوسعید جمالی یزدی و بهطور خلاصه؛ ابوبکر مطهر جمالی یزدی نوشته شدهاست.[۱] این کتاب دانشنامهای فارسی است که در مقاله سوم آن، به کشاورزی نیز پرداختهاست. دانشنامههای فارسی دربارهٔ عالم انسانی، نباتی(گیاهی) و حیوانی و کانی سخن میگویند.[۲][۳]
مصحح کتاب، ایرج افشار به ۱۶ نسخه خطی کتاب اشاره کردهاست. نخستین نسخه چاپی کتاب در سال ۱۳۴۶ منتشر شدهاست[۴]. ناشر دیجیتالی کتاب، مرکز تحقیقات رایانهای قائمیه اصفهان[۵] و ناشر چاپی آن انتشارات امیر کبیر در سال ۱۳۸۶ میباشد.[۶]
فرخنامه یا فرحنامه
[ویرایش]این کتاب در اقوال گوناگون، گاه فرحنامه خوانده شدهاست. اما متن کتاب بهترین سند برای نام فرخنامه برای کتاب است. گمان برخی بر آن است که شباهت معنای نزهت و فرح موجب آن شدهاست. نظری به جملات جمالی یزدی در فرخ نامه بیندازیم تا تأکید وی بر نام فرخنامه را مشاهدهکنیم:[۷]
«زیرا که نام این کتاب فرخنامه است، این نیز فرخ دانستیم.» و «که نام کتاب فرخ نامه است تا فرخی زیادت باشد.»
زمینه تاریخی کتاب
[ویرایش]حدود نود سال پس از تحریر نزهتنامه علایی، ابوبکر مطهر جمالی یزدی در مقدمه کتاب خود فرخنامه مینویسد: «برخود واجب کردم که به موجب آن کتابی سازم نام آن فرخنامه جمالی از کتب متفرق که از این انواع باشد و هر آنچه در نزهتنامه باشد الیماشاالله.»
در این کتاب، به سخنان دانشمندان بزرگی از جمله؛ محمد بن زکریای رازی، ابوریحان بیرونی، ابن سینا و عمرخیام اشاره شدهاست. از جمله کتبی که جمالی یزدی به آن استناد کردهاست، بخش «الفلاحه» از کتاب جامع العلوم (ستینی) فخر رازی میباشد.
سرفصلهای کتاب
[ویرایش]کشاورزی
[ویرایش]- مقالت سوم در منافع الاشجار و الاسفرهم و البقول و الحبوب و الغلات و ما یشبهه، هفت فصل است
فصل اول: در اشجار بیست و دو نام است. خرما، رز، سیب، انار، سفرجل(به)، انبرود(امرود)(گلابی)، شفتالود(شفتالو)، زردآلود(زردآلو)، صفت انجیر، توث(توت)، جوز، نارجیل(نارگیل)، بادام، فندق، فستق(پسته)، سپیدار، طرفا یا درخت گز، قصب(نی)، چنار، پستنک(سنجد)، جلغوزه (میوه درخت صنوبر) و عناب.
فصل دوم: درختان مشموم، و آن هفت جنس است. ترنج، نارنج، لیمو، مورد، گل، سرو و صنوبر.
فصل سوم: در اسپرهمها، سیزده نام. نرگس، سوسن، لاله، لفاح(مهرگیاه)، یاسمین، ضیمران، مرزنجوش، بنفشه، آذرگون، نسرین، نیلوفر، خیری، و شنبلیذ (شنبلید)(شنبلیله).
فصل چهارم: پالیزه یازده نام. خربزه، کذو(کدو)، باذنجان(بادنجان)، ترب، پیاز، سیر، چغندر، گزر(هویج)، کرنب(کلم)، شلغم و عنصل (نوعی پیاز).
فصل پنجم: در بقول: در نوزده نام. بادزوج، گندنا، کهکز(شابانک)، کاهو، سداب، کاشنی(کاسنی)، کرفس، فرفخ(خرفه پرپهن)، گشنیز، سیسنبر(سوسنبر)، نعناع، اسفاناخ(اسفناج)، راشن، نانخواه(زنیان) ، اسفندان (خردل)، سماروغ(قارچ خوراکی)، طرخون(ترخون)، ریواس، سعتر(آویشن).
فصل ششم: در غلات، ده نام است. گندم، جو، باقلا، نخد(نخود)، عدس، برنج، حلبان (گیاهی شبیه ماش)، گاورس، لوبیا.
فصل هفتم: اندر حبوب، یازده نام. رازیانج(رازیانه)(بادیان)، خردل، حرمل(اسفند)، شونیز(سیاهدانه)، زیره، بنگ، خشخاش، تودری (گیاهی شبیه خردل)، بزرقطونا(اسفرزه)، کنجد، شاهدانه.[۸]
داروهای گیاهی
[ویرایش]- مقالت چهارم اندر حشایش، و در آن دو فصل
فصل اول: اندر اوراق، سیزده نام. حیالعالم (همیشک)(چلم)، عنب الثعلب (سفرس(انگور فرنگی)، عصفر(کاجیره)، درمنه، درخت مریم (بابونه کبیر)(بابونه گاوی)،[۹] جنطیانا، سوسن، خرزهره، اذخر(گورگیاه)، کاکنج یا عروسک پشت پرده، پنج انگشت، بیش، قیصوم(بومادران).
فصل دوم – در اوراق، سه نام: برگ گل، برگ ساذج (برگی مانند برگ گردو) و برگ سرو.
در شناخت سنگها و ارواح
[ویرایش]- مقالت پنجم در صموغ بیست و دو نام
- مقالت ششم در جواهر و اجساد و احجار و مولد و معمول و معدنی، هفت فصل
دربارهٔ داروها و عطرها
[ویرایش]- مقالت هفتم در معرفت داروها و طبع آن و عطرها، دو فصل
- مقالت هشتم در روغنها و دانستن علم فراست، دو فصل
دربارهٔ نجوم
[ویرایش]- مقالت نهم در معرفهٔ الاکتاف و مدخلی در نجوم و معرفت موافقت (و مخالفت، بر سه فصل)
در شناخت اعضای بدن
[ویرایش]- مقالت دهم در اختلاجات اعضاء و جدول حیات و ممات و معانی الفاظ پهلوی، در سه فصل
زهر و علاج آن
[ویرایش]- مقالت دوازدهم در محلول کردن زر و مروارید و طلق و شبه، چهار فصل
- مقالت سیزدهم در عجوبها که خداوندان زرق نمایند در کتابی که زینه الکواکب خوانند (بر دو فصل)
- مقالت چهاردهم در خواتیم الکواکب
- مقالت پانجدهم در ادعیه کواکب
- مقالت شانزدهم در دخنه و زیحاجت خواه
منابع
[ویرایش]- ↑ http://manuscript.um.ac.ir/moreinfo-418-pg-1.html
- ↑ «مطالعه کتاب فرخ نامه: دایرةالمعارف علوم و فنون و علوم غریبه - صفحه 1». کتابخانه دیجیتال و بازار کتاب قائمیه. بایگانیشده از اصلی در ۲۵ مارس ۲۰۱۷. دریافتشده در ۲۰۱۷-۰۲-۱۶.
- ↑ «فرخنامه نسخه pdf». بایگانیشده از اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۷. دریافتشده در ۲۰۱۷-۰۲-۱۶.
- ↑ «کتاب فرخ نامه – ابوبکر مطهر جمالی یزدی». آسمان کتاب.
- ↑ «کتابخانه دیجیتال (بازار کتاب) قائمیه». دریافتشده در ۲۰۱۷-۰۲-۱۶.[پیوند مرده]
- ↑ «فرخنامه: دایرةالمعارف [[علوم]] و [[فنون]] و [[عقاید]]». کتابخانه تخصصی ادبیات. بایگانیشده از اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۷. دریافتشده در ۲۰۱۷-۰۲-۱۶. تداخل پیوند خارجی و ویکیپیوند (کمک)
- ↑ «نسخه آرشیو شده». بایگانیشده از اصلی در ۱۶ فوریه ۲۰۱۷. دریافتشده در ۱۶ فوریه ۲۰۱۷.
- ↑ ماش.https://www.vajehyab.com/dehkhoda/بزرقطونا
- ↑ «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۱۳ مارس ۲۰۱۷. دریافتشده در ۱۲ مارس ۲۰۱۷.
- ابوبکر مطهر جمالی یزدی (۱۳۸۶)، فرخ نامه، انتشارات امیرکبیر
- شهمردان بن ابی الخیر رازی، نزهتنامه علایی-کتابخانه مجلس شورای اسلامی، نسخه خطی و نیز چاپی
- فرهنگ جهانپور (تابستان ۱۳۶۳)، ایراننامه-سال دوم شماره ۸- دربارهٔ نزهتنامه علایی، ص. بیست صفحه(۵۹۴–۵۸۱)