French
DeutschBenin – Wikipedia, wolna encyklopedia
| |||||
| Dewiza: (fr.) Fraternité, Justice, Travail (Braterstwo, Sprawiedliwość, Praca) | |||||
| Hymn: (Świt nowego dnia) | |||||
.svg) | |||||
| Język urzędowy | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Ustrój polityczny | |||||
| Głowa państwa | |||||
| Szef rządu | |||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
| ||||
| Liczba ludności (2023) • całkowita • gęstość zaludnienia |
| ||||
| PKB (2023) • całkowite • na osobę | |||||
| PKB (PSN) (2023) • całkowite • na osobę |
| ||||
| Waluta | frank CFA (XOF) | ||||
| Niepodległość | |||||
| Strefa czasowa | UTC +1 | ||||
| Kod ISO 3166 | BJ | ||||
| Domena internetowa | |||||
| Kod samochodowy | DY | ||||
| Kod samolotowy | TY | ||||
| Kod telefoniczny | +229 | ||||
_-_BEN_-_UNOCHA.svg) | |||||
Benin (do 1975 pod nazwą Dahomej), oficjalnie Republika Beninu – państwo w Afryce nad Zatoką Gwinejską. Graniczy z Burkina Faso, Nigrem, Nigerią i Togo, członek Unii Afrykańskiej i ECOWAS.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Począwszy od XIII wieku na tereny te zaczęły napływać ludy Adża. Powstało wtedy kilka małych państw, z których pierwsze pojawiły się na wybrzeżu. Były to Allada i Ouidah. W XV wieku obszar ten odkryli Portugalczycy. Od XVII wieku na wybrzeżu faktorie i forty budowała Francja, Anglia i Niemcy. Państwa Adża utrzymywały z przybyszami kontakty handlowe, sprzedawały głównie niewolników. W drugiej połowie XVII wieku najważniejszą siłą polityczną w tym rejonie stał się Dahomej. W ciągu XVIII wieku Dahomej podporządkował sobie małe państwa ludu Adża i zmonopolizował handel z Europejczykami. Od połowy XIX wieku wskutek zakazu handlu niewolnikami zmianom uległa gospodarka Dahomeju. Niewolnicy zatrudnieni zostali na plantacjach władcy[3].
W 1851 roku Dahomej podpisał traktat handlowy z Francją. W 1890 roku w wyniku traktatu Dahomej oddał Kotonu i Porto-Novo pod francuski protektorat. Dahomej sprzeciwiał się dalszemu poszerzaniu wpływów Francji. Opór zakończył się karną ekspedycją Francji w 1892 roku. W 1894 roku Dahomej stał się kolonią, a w 1904 roku został przyłączony do Francuskiej Afryki Zachodniej. W trakcie kolonialnych rządów dobrze rozwinęło się szkolnictwo, w wyniku czego powstała dość liczna wykształcona elita. W 1915 i 1923 miały miejsce powstania antyfrancuskie. Po 1945 roku narastał ruch wyzwoleńczy. W 1957 roku Francja została zmuszona do dopuszczenia do udziału w rządzie przedstawicieli ludności tubylczej, a w 1958 uznała Dahomej za republikę autonomiczną w ramach Wspólnoty Francuskiej. Pełna niepodległość ogłoszona została w 1960 roku[3].
Pierwszym prezydentem republiki został Hubert Maga. W 1963 roku wojsko obaliło go w wyniku puczu. Przez kolejne dziewięć lat doszło do kilku następnych zamachów. W 1972 roku polityczny chaos zakończył przewrót majora Mathieu Kérékou. W 1974 roku ogłosił on obowiązywanie w kraju orientacji marksistowskiej a rok później zmienił nazwę kraju na Ludowa Republika Beninu. W republice ludowej pełnię władzy sprawowała Partia Ludowej Rewolucji, z Kérékou jako przewodniczącym. Nowy rząd znacząco zreformował politykę gospodarczą i przeprowadził nacjonalizację najważniejszych przedsiębiorstw, szkolnictwa i banków. W 1980 roku Kérékou został prezydentem. W 1989 roku po wcześniejszych niepokojach społecznych i gospodarczych ruszył proces demokratyzacji. W 1990 roku wprowadzono system wielopartyjny, z nazwy państwa usunięto termin „Ludowa”. Pierwsze wolne wybory w 1991 roku wygrał opozycjonista Nicéphore Soglo. Nieudolna polityka gospodarcza Soglo doprowadziła do powrotu do władzy Kérékou. Były dyktator wygrał wybory prezydenckie w 1996 i 2001 roku. Wybory w 2006 i 2011 zwyciężył liberalny ekonomista Yayi Boni. Benin stanowi rzadki w Afryce przykład udanego przejścia do demokracji[3].
W 2016 roku w Beninie zniesiono karę śmierci za wszystkie przestępstwa[4].
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Kraj podzielony jest na 12 departamentów. Do 1999 było ich 6.
Geografia[edytuj | edytuj kod]
Północną część kraju pokrywa sawanna z akacjami i baobabami, natomiast na wybrzeżu rosną namorzyny. Wewnątrz kraju występują lasy suche, okresowo zrzucające liście. Zdarzają się również enklawy wilgotnych, wiecznie zielonych lasów. Tutejsze parki narodowe, tj. Pendjari i W du Niger, rezerwaty dzikich zwierząt reprezentowane przez takie gatunki jak m.in. lamparty, antylopy, słonie, hieny i wiele gatunków małp, stanowią dużą atrakcję turystyczną.
Miasta[edytuj | edytuj kod]
Poniższa tabela przedstawia największe miasta Beninu (ludność powyżej 50 tys. mieszkańców) według spisu ludności z 11 maja 2013 roku[potrzebny przypis]:
| Lp. | Miasto | Departament | Liczba mieszkańców (w 2013 roku) |
|---|---|---|---|
| 1 | Kotonu | Littoral | 679 012 |
| 2 | Porto-Novo | Ouémé | 264 320 |
| 3 | Parakou | Borgou | 255 478 |
| 4 | Godomey | Atlantique | 253 262 |
| 5 | Abomey-Calavi | Atlantique | 117 824 |
| 6 | Djougou | Donga | 94 773 |
| 7 | Bohicon | Zou | 93 744 |
| 8 | Ekpé | Ouémé | 75 313 |
| 9 | Abomey | Zou | 67 885 |
| 10 | Nikki | Borgou | 66 109 |
| 11 | Malanville | Alibori | 64 639 |
| 12 | Kandi | Alibori | 56 043 |
| 13 | Kérou | Atacora | 54 276 |
| 14 | Natitingou | Atacora | 53 284 |
Gospodarka[edytuj | edytuj kod]
Benin to kraj rolniczy z przewagą gospodarstw karłowatych. Uprawy dające produkty eksportowe – olej palmowy i kakao – prowadzi się w wilgotniejszej, gęściej zaludnionej części południowej państwa. Miasto Kotonu jest portem i ośrodkiem przemysłowym. Główne towary eksportowe, to: bawełna, orzechy nerkowca, masło shea i tkaniny, a główne importowe to artykuły spożywcze, produkty naftowe i środki produkcji[5].
Transport[edytuj | edytuj kod]
Infrastruktura kolejowa[edytuj | edytuj kod]
Długość używanych linii kolejowych: 438 km o szerokości 1000 mm[1]
Otwarta sieć kolejowa Beninu składa się z dwóch tras:
- Porto-Novo – Parakou
- Otwarty ponownie w 1999 roku odcinek Porto-Novo – Kotonu
Infrastruktura drogowa[edytuj | edytuj kod]
- Łączna długość dróg: 16 000 km[1]
Przez teren Benin przebiega planowana Trans–West African Coastal Highway[6]. W momencie ukończenia budowy wszystkich mostów zapewni ona połączenie utwardzoną drogą państw ECOWAS.
Kultura[edytuj | edytuj kod]
Paolo Valente, Opowieści szeptane przez wiatr, [1], Wydawnictwo WAM, Kraków 2008
Święta państwowe[edytuj | edytuj kod]
| Data | Polska nazwa | Oryginalna nazwa |
|---|---|---|
| 1 stycznia | Nowy Rok | – |
| 10 stycznia | Dzień Suwerenności Państwowej | – |
| 2 lutego | – | Eid-ul-Adha (ruchome) |
| 12 kwietnia | Poniedziałek Wielkanocny (ruchome) | – |
| 2 maja | Urodziny Proroka | Eid-Milad Nnabi (ruchome) |
| 20 maja | Wniebowstąpienie | – |
| 1 sierpnia | Dzień Niepodległości | – |
| 15 sierpnia | Wniebowzięcie (ruchome) | – |
| 26 października | Dzień Sił Zbrojnych | – |
| 1 listopada | Wszystkich Świętych | – |
| 14 listopada | Koniec ramadanu (ruchome) | – |
| 25 grudnia | Boże Narodzenie | – |
Społeczeństwo[edytuj | edytuj kod]
Przeciętna długość życia[edytuj | edytuj kod]
Mężczyźni - 60 lat, 8 miesięcy[1]
Kobiety - 64 lat, 6 miesięcy[1]
Użytkownicy Internetu[edytuj | edytuj kod]
Średnio 340 osób na 1000 ma dostęp do Internetu[1].
Struktura etniczna[edytuj | edytuj kod]
| Grupa etniczna[7] | Język | Liczebność w tys. | Procent ludności |
|---|---|---|---|
| Fonowie (Gbe) | Język fon | 2 520 | 22,12% |
| Hausa | Język hausa | 1 086 | 9,53% |
| Aja (Gbe) | Język aja | 779 | 6,84% |
| Bariba | Język bariba | 744 | 6,53% |
| Ayizo (Gbe) | Język ayizo | 622 | 5,46% |
| Borgu (Fulanie) | Język borgu | 470 | 4,13% |
| Temba (Gur) | Język yom | 444 | 3,9% |
| Egun (Gbe) | Język gun | 423 | 3,71% |
| Ede Nago (Joruba) | Język ede | 338 | 2,97% |
| Maxi (Gbe) | Język maxi | 283 | 2,48% |
| Saxwe (Gbe) | Język saxwe | 231 | 2,03% |
| Weme (Gbe) | Język weme | 223 | 1,96% |
| Xwla Wschodni i Zachodni (Gbe) | Język xwla | 212 | 1,86% |
| Dendi (Songhajowie) | Język dendi | 211 | 1,85% |
| Ede Idaca (Joruba) | Język ede | 174 | 1,53% |
| Kotafon (Gbe) | Język kotafon | 163 | 1,43% |
| Ewe (Gbe) | Język ewe | 149 | 1,31% |
| Biali (Gur) | Język biali | 128 | 1,12% |
| Ede Ije (Joruba) | Język ede | 122 | 1,07% |
| Boko (Mande) | Język boko | 119 | 1,04% |
| Ditamari (Gur) | Język ditamari | 116 | 1,02% |
Religijność[edytuj | edytuj kod]
Struktura religijna w 2020 roku, według The ARDA[8]:
- chrześcijaństwo – 43,5%:
- katolicy – 23,7%
- niezależne kościoły – 12,1%
- protestanci – 10,3% (gł. zielonoświątkowcy i metodyści)
- tradycyjne religie plemienne – 28,5%
- islam – 27,6%
- brak religii – 0,24%
- bahaizm – 0,13%.
Liczba wyznawców lokalnych wierzeń jest zaniżona – wiele osób, które nominalnie identyfikują się jako chrześcijanie lub muzułmanie praktykują również tradycyjne religie[9].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Benin. [w:] The World Factbook [on-line]. CIA. [dostęp 2024-02-08]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
- ↑ a b c Benin. Historia, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2015-06-08].
- ↑ Kara śmierci: Chiny muszą ujawnić „groteskowy” poziom stosowania kary śmierci [online], amnesty.org.pl [dostęp 2017-11-12].
- ↑ Wielki ilustrowany atlas świata. Hubert Mroczkiewicz, Grzegorz Ajdacki, Krystyna Malik, Marzena Wieczorek, Konrad Banach Demart. 2010. [dostęp 2023-04-18].
- ↑ Highways link 15 West African countries.
- ↑ Benin – People Groups. Joshua Project, 2017. [dostęp 2017-10-23]. (ang.).
- ↑ National Profiles [online], www.thearda.com [dostęp 2022-09-11].
- ↑ International Religious Freedom Report 2007. U.S. State Department. [dostęp 2014-06-07].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
| Zachodnioafrykański frank CFA | |
|---|---|
| Środkowoafrykański frank CFA |
