Uście Solne – Wikipedia, wolna encyklopedia

Uście Solne
	wieś
	; Rynek w Uściu Solnym
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	brzeski
Gmina	Szczurowa
Liczba ludności (2011)	857
Strefa numeracyjna	14
Kod pocztowy	32-813
Tablice rejestracyjne	KBR
SIMC	0832019
	Położenie na mapie gminy Szczurowa Uście Solne
	Położenie na mapie Polski Uście Solne
	Położenie na mapie województwa małopolskiego Uście Solne
	Położenie na mapie powiatu brzeskiego Uście Solne
	50°07′14″N 20°30′50″E/50,120556 20,513889
	Multimedia w Wikimedia Commons

Uście Solne – wieś (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie brzeskim, w gminie Szczurowa, na prawym brzegu Raby, opodal jej ujścia do Wisły.

Uście uzyskało lokację miejską przed 1360 rokiem, zdegradowane w 1933 roku^[4]. Uście było miastem królewskim położonym w końcu XVI wieku w tenucie usckiej w powiecie szczyrzyckim województwa krakowskiego^[5]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnowskiego.

Integralne części wsi[edytuj | edytuj kod]

Integralne części wsi Uście Solne^[6]^[7]
SIMC	Nazwa	Rodzaj
1048049	Bliższe Łany	część wsi
0832031	Błonie	część wsi
1048061	Dalsze Łany	część wsi
0832054	Skotnica	część wsi
0832060	Stare Niedary	część wsi
0832077	Stare Uście	część wsi
0832083	Zagonie	część wsi

Historia[edytuj | edytuj kod]

Etymologia nazwy Uście wiąże się z topograficznym położeniem przy ujściu rzeki, zaś przymiotnik Solne ma związek z solą, którą przez wieki, najpierw drogą wodną, a potem lądową sprowadzano z Bochni do tutejszego portu rzecznego.

Przywileje miejskie na prawie magdeburskim nadał Uściu Solnemu król Kazimierz Wielki 18 maja 1360. Była to prawdopodobnie wtórna lokacja, gdyż z zachowanych dokumentów wynika, że miasto Uście Solne, lokowane zapewne na tzw. prawie średzkim, istniało już znacznie wcześniej. Ponowna lokacja miasta podyktowana była zapewne korzyściami płynącymi z prawa magdeburskiego^[8].

Nowe miasto wytyczono wtedy opodal Starego Uścia, niegdyś osobnej wsi, usytuowanej przy zbiegu Raby i Wisły. Do dziś widoczne są ziemne obwałowania, które chroniły skład soli, tzw. „solnisko”. Na Starym Uściu stał też kiedyś niewielki kościółek-kaplica pod wezwaniem św. Agaty, wraz z przyległym doń cmentarzem^[9].

W dobie lokacji, poza Starym Uściem, miasto miało 24 mieszczan-gospodarzy, z których każdy otrzymał od króla po jednym łanie ziemi.

Na okres panowania ostatniego Piasta przypada okres bujnego rozkwitu miasta, które swój rozwój zawdzięczało głównie prowadzeniu handlu solą wydobywaną w żupach leżącej w górę Raby Bochni. O sile miejscowych mieszczan może świadczyć fakt, że w czasie pobytu króla w mieście 25 stycznia 1363 r., uzyskali oni zwolnienie z ceł w m.in. Opatowcu, Skalbmierzu, Nowym Mieście Korczynie, Proszowicach, Tarnowie i Jędrzejowie.

Z lokacją na wzór magdeburski wiązało się też wyznaczenie placu pod rynek, którego wielkość umożliwiłaby budowę na nim ratusza i odpowiedniej ilości jatek mięsnych, straganów piekarskich, szewskich itp. To, że w Uściu powstał rynek, jakiego nie mają ani Bochnia, ani Brzesko, ani królewskie Niepołomice, plac wielkością równy krakowskiemu, świadczy o perspektywach rozwoju jakie wówczas stały przed miastem.

Od lokacji miasta, oblicza się, że w Uściu były cztery budynki zwane ratuszami. Ostatni z nich spłonął wraz z kościołem i drewnianą zabudową miasta podczas pożaru w 1804 roku.

O drewnianym kościele w Uściu oraz o rodzinie Baczkowskich, uiszczających daniny na rzecz parafii w Uściu, Szczepanowie i Książnicach pisze na kartach powstałej w latach 1470–1480 „Liber beneficiorum” ksiądz Jan Długosz, nie precyzując, czy świątynia w Uściu była kościołem parafialnym, czy filialnym wobec Szczepanowa^[9].

W pobliżu rynku i kościoła, o czym mówią zachowane źródła, przed 1596 r. istniała szkoła z domem dla plebana, organisty i sług kościoła, jak również szpitalik lub przytułek. Znaczna liczba studentów krakowskiego uniwersytetu pochodzących z Uścia świadczyć może o wysokim poziomie tutejszego nauczania.

Z Uścia pochodzi trzech rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiego:

Stanisław z Uścia (ok. 1382–1440), prawnik, profesor i rektor UJ w 1434 r., oficjał i wikariusz generalny gnieźnieński,
ks. Jakub Papenkowic z Uścia, który dwa razy piastował godność rektorską w latach 1642–1643 i 1648–1649,
Wojciech Papenkowic, bratanek ks. Jakuba, rektor w latach 1679–1681.

Uście Solne pozostawało znaczącym ośrodkiem na wiślanym szlaku solnym do końca I Rzeczypospolitej^[10]. Upadek gospodarczy miasta rozpoczął się z pocz. XIX w., wraz z przeniesieniem składu solnego i budową portu rzecznego przez Austriaków w Świniarach.

W 1934 r. w wyniku reformy administracyjnej miejscowość została pozbawiona praw miejskich i ustanowiono w niej siedzibę gminy wiejskiej, funkcjonującej do 1954 roku.

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Obiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[11].

kościół Nawrócenia św. Pawła wraz z otoczeniem,
cmentarz wojenny nr 319 z I wojny światowej – łącznie jest pochowanych 36 żołnierzy. Wśród znanych: Elias Pasieka, Joann Bomber(Bomba), Aleksy Sabat, Ludwig Koczowański, Josef Hermann, Jakob Pukala, Michael Heglowitz.

Parafialny kościół Nawrócenia św. Pawła
Tablica pamiątkowa w Uściu Solnym
Rynek
Figura przydrożna
Kaplica na miejscowym cmentarzu
Raba w Uściu Solnym. Pozostałości drewnianego mostu
Zabytkowe pomniki na cmentarzu
Cmentarz wojenny nr 319 i widok miejscowości ze wschodu

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uście, Uście Gorlickie, Uścieniec, Uścieniec-Kolonia.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 143352
↑ Wieś Uście Solne (małopolskie) w liczbach » Przystępne dane statystyczne [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).
↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1316 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.
↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 95.
↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
↑ GUS. Rejestr TERYT
↑ Historia, Lata 1360–1772, Nieoficjalny serwis miejscowości Uście Solne.
↑ ^a ^b ks. Jan Wilk. 650-lecie Uścia Solnego - O nadaniu praw miejskich. „W zakolu Raby i Wisły”. 1/2010, s. 24-26. GCKCiS w Szczurowej. ISSN 1426-9759. [dostęp 2011-05-27]. (pol.).
↑ Panorama Gminy – Uście Solne.
↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-20] .

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Jerzy J.P. Drogomir "Polegli w Galicji Zachodniej 1914–1915 (1918)"

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Uście Solne (5), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 832 .

[prng-1] Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 143352

[2] Wieś Uście Solne (małopolskie) w liczbach » Przystępne dane statystyczne [online], polskawliczbach.pl [dostęp 2024-04-26] (pol.).

[poczta-3] Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1316 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .

[4] Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 80-81.

[5] Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 2, Komentarz, indeksy, Warszawa 2008, s. 95.

[R2013-6] Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)

[teryt-7] GUS. Rejestr TERYT

[8] Historia, Lata 1360–1772, Nieoficjalny serwis miejscowości Uście Solne.

[650-lecie-9] s. Jan Wilk. 650-lecie Uścia Solnego - O nadaniu praw miejskich. „W zakolu Raby i Wisły”. 1/2010, s. 24-26. GCKCiS w Szczurowej. ISSN 1426-9759. [dostęp 2011-05-27]. (pol.).

[10] Panorama Gminy – Uście Solne.

[:rejestr-11] Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-11-20] .

[NW-L-12] 1976–82 gmina Nowy Wiśnicz-Lipnica

[13] 1977–94 gmina Żegocina

[14] 1973–76 gmina Nowy Wiśnicz

[2]

[3]

[1]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[A]

[B]

[C]

Przynależność wojewódzka	woj. krakowskie (1920–39) woj. krakowskie (1945–75)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Bochnia Niepołomice (od 1934)
Miasteczka (1920–34)	Lipnica Murowana Niepołomice (→) Uście Solne Wiśnicz Nowy
Gminy miejskie (1920–75)	Bochnia Niepołomice Uście Solne (do 1934) Wiśnicz Nowy (do 1934)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–54 i 1973–75)	Bochnia Bogucice Drwinia (od 1947) Kłaj (od 1973) Lipnica Murowana^[A] Łapanów Mikluszowice (1947–54) Niegowić Rzezawa Targowisko (do 1954) Trzciana (do 1954) Trzciana-Żegocina^[B] (od 1973) Uście Solne (do 1954) Wiśnicz Nowy^[A]^[C] Zabierzów Bocheński
Gromady (1954–72)	Bieńkowice (1954–57) Bochnia (1954–72) Bochnia=Zachód (1969–72) Bogucice (1961–72) Borek (1954–59) Bratucice (1954–61) Brzezie (1954–61) Brzeźnica (1954–60) Buczków (1954–59) Cerekiew (1954–60) Chronów (1954–57) Cikowice (1954–68) Drwinia (1954–72) Grabie (1954–59) Grobla (1954–61) Kamionna (1954–61) Kłaj (1954–72) Królówka (1954–61) Krzeczów (1954–57) Książnice (1954–72) Lipnica Murowana (1954–72) Łapanów (1954–72) Łapczyca (1954–68) Majkowice (1954–61) Marszowice (1954–59) Mikluszowice (1954–72) Niegowić (1954–72) Połom (1954–60) Rajbrot (1954–68) Rzezawa (1954–72) Siedlec (1954–61) Sobolów (1954–61) Stradomka (1954–60) Szarów (1954–72) Tarnawa (1954–61) Trzciana (1954–72) Uście Solne (1954–72) Wiśnicz Nowy (Nowy Wiśnicz) (1954–72) Wiśnicz Stary (Stary Wiśnicz) (1954–72) Wola Batorska (1954–61) Zabierzów Bocheński (1954–72) Zawada (1954–72) Żegocina (1954–72)

Gminy miejskie	Bnin (1395–1934) Boćki (1509–1934) Brzostek (1367–1934, od 2009) Budzyń (1458–1934, od 2021) Ciężkowice (1348–1934, od 2000) Czarny Dunajec (1879–1896, 1925–1934, od 2023) Dobrzyca (1440–1934, od 2014) Gąsawa (1388–1934, od 2024) Gębice (1425–1934) Jagielnica (1518–1934) Jaraczewo (1519–1934, od 2016) Jazłowiec (1519–1934) Kopanica (1450–1934) Lanckorona (1366–1934) Łohiszyn (1570–1934, od 1959^OTP) Mielnik (1440–1934) Mieścisko (1474–1934, od 2024) Narew (1529–1934) Niżankowice (1431–1934, od 1940^OTP) Nowe Miasto nad Wartą (1283–1934) Nowy Dwór (1578–1934) Nowy Wiśnicz (1616–1934, od 1994) Obrzycko (1458–1934, od 1990) Odelsk (1546–1934) Piaski (1775–1934) Powidz (1243–1934) Rogowo (1380–1580, 1672–1934) Rostarzewo (1752–1934) Rychtal (1294–1934, od 2024) Ryczywół (1426–1934) Rynarzewo (1299–1934) Stara Sól (1557–1934, od 1940^OTP) Szereszów (1569–1934, od 1940^OTP) Święciechowa (1277–1934) Ulanów (1616–1934, 1941–1945, od 1958) Uście Solne (1616–1934) Władysławów (1727–1870, 1919–1934) Wojnicz (1369–1934, od 2007) Zaniemyśl (1742–1934, 1940–1948)
Gminy wiejskie z prawami miejskimi	Bircza (1464–1934, od 2024) Bukowsko (1720–1934) Dubiecko (1407–1934, od 2021) Dynów (1436–1934, od 1946) Jaćmierz (1437–1934) Jaśliska (1407–1934) Jezierzany (?–1934) Mrzygłód (1431–1934) Nowe Miasto Przemyskie (1463–1934) Nowotaniec (1444–1934) Osiek Jasielski (1363–1934) Rybotycze (1600–1934) Sołotwina (?–1934, od 1940^OTP) Zarszyn (1395–1934)
Gminy wiejskie z prawami miasteczka	Alwernia (1778–1934, od 1993) Babice nad Sanem (1484–1934) Baligród (1634–1934) Białobożnica (1910–1934) Biały Kamień (1493–1934) Bilcze Złote (1896–1934) Bobowa (1399–1934, od 2009) Brzozdowce (1526–1934) Bukaczowce (1489–1934, od 1940^OTP) Chocimierz (1444–1934) Chołojów (1650–1934) Czchów (1355–1934, od 2000) Czernelica (1575–1934, od 1940^OTP) Czudec (1427–1934) Dębowiec (1349–1934) Dobrotwór (1472–1934, od 1959^OTP) Dunajów (1424–1934) Dźwinogród (1784–1934) Felsztyn (1380–1934) Firlejów (1570–1934) Fredropol (1720–1934) Frysztak (1366–1934) Gołogóry (1469–1934) Gródek (1453–1934) Gwoździec (1540–1934, od 1940^OTP) Hussaków (1525–1934) Jabłonów (1602–1934, od 1940^OTP) Janów (1590–1934) Jasienica Rosielna (1727, 1857–1934) Jawornik Polski (1472–1934, od 2024) Jedlicze (1768–1934, 1959–1966^OTP, od 1967) Jezierna (1542–1934) Jezupol (1591–1934, od 1940^OTP) Jodłowa (1765–1934) Kamionka Wielka (1784–1934) Knihynicze (1563–1934) Kołaczyce (1358–1934, od 2010) Konkolniki (1880–1934) Korczyna (1516–1934) Kozłów (1577–1934, od 1961^OTP) Krasiczyn (1620–1934) Krościenko (1348–1934, 1973–1982) Krukienice (1490–1934) Krystynopol (1695–1934, od 1951) Krzywcza (1398–1934) Krzywcze Górne (?–1934) Kudryńce (1518–1934) Kukizów (1538–1934) Kułaczkowce (?–1934) Laszki Murowane (1560–1934) Leszniów (1471–1934) Lipnica Murowana (1326–1934) Lipsko (1620–1934) Lubycza Królewska (1764–1934, od 2016) Lutowiska (1742–1934) Łysiec (1652–1934, od 1940^OTP) Magierów (1595–1934, od 1940^OTP) Majdan Królewski (1763–1934) Marjampol (1670–1934) Markopol (1628–1934) Milówka (1818–1934) Narajów (1592–1934) Narol (1672–1934, od 1996) Nawaria (1578–1934) Niebylec (1581–1934) Niżniów (1508–1934) Obertyn (?–1934) Oleszyce (1578–1934, od 1989) Pistyń (1756–1934) Płazów (1614–1934) Podgrodzie (?–1934) Podkamień Cetnerowski (1441–1934, od 1940^OTP) Podkamień Jabłonowski (1515–1934) Potok Złoty (1601–1934, od 1984^OTP) Potylicz (1498–1934) Probużna (1785–1934) Pruchnik (1436–1934, od 2011) Przecław (1419–1934, od 2010) Radomyśl nad Sanem (1556–1934) Ryglice (1760, 1843–1934, od 2001) Rzochów (1386–1934) Sokołów (1879–1934) Sokołówka (1685–1934) Stanisławczyk (1626–1934) Stojanów (1547–1934) Stratyn (1671–1934) Strusów (1434–1934) Strzeliska Nowe (1513–1934) Szczucin (1745–1934, od 2009) Szczurowice (1648–1934) Świrz (1427–1934) Tarnoruda (1578–1934) Tartaków (1685–1934) Toporów (1450–1934) Touste (1720–1934) Tylicz (1363–1934) Tymbark (1353–1934) Tyrawa Wołoska (1707–1934) Ułaszkowce (1701–1934) Uście Biskupie (1498–1934) Uście Ruskie (1739–1934) Uście Zielone (1548–1934) Uścieczko (1661–1934) Waręż (1538–1934) Wielkie Oczy (1671–1934) Wielopole Skrzyńskie (1328–1934) Witków Nowy (?–1934) Wojniłów (1552–1934, od 1960^OTP) Zakliczyn (1557–1934, od 2006) Zarudzie (1784–1934) Zbyszyce (1784–1934) Żmigród Nowy (1373–1934) Żołynia (1740–1934)