Bój pod Husynnem – Wikipedia, wolna encyklopedia

Bój pod Husynnem
II wojna światowa, agresja ZSRR na Polskę
ilustracja
Czas

23 września - 24 września 1939

Miejsce

Husynne, rejon Hrubieszowa

Terytorium

II Rzeczpospolita

Przyczyna

agresja sowiecka na Polskę

Wynik

zwycięstwo Armii Czerwonej

Strony konfliktu
 Polska  ZSRR
Dowódcy
por. rez. Józef Koniuszewski, kpt. sł. st. Józef Cwynar
Siły
ok. 1000 żołnierzy 700 żołnierzy,
23 czołgi
Straty
?? ??
Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
Ziemia50°50′05″N 23°58′35″E/50,834722 23,976389

Bój pod Husynnem – starcie zbrojne stoczone 23 i 24 września 1939 roku w rejonie wsi Strzyżów, Husynne i Teptiuków przez Wojsko Polskie z oddziałami Armii Czerwonej.

Przebieg walki[edytuj | edytuj kod]

23 września 1939 roku sowiecki 8 Korpus Strzelców (44., 81. Dywizja Strzelców i 36 Brygady Czołgów ) przekroczył Bug w rejonie Hrubieszowa. Pomiędzy Strzyżowem a Hrubieszowem 36 Brygada Czołgów i batalion rozpoznawczy 81 Dywizji Strzelców napotkały opór wysuniętych przed Hrubieszów od strony wschodniej wydzielonych oddziałów Grupy „Hrubieszów” i innych przypadkowo znajdujących się w pobliżu oddziałów WP.

W Hrubieszowie z napływających głownie z terenów wschodnich wycofujących się zorganizowanych oddziałów i luźnych grup żołnierzy organizowane były pododdziały i oddziały nazwane Grupą „Hrubieszów” dowodzone przez majora w stanie spoczynku Witolda Radziulewicza[1]. W skład wysuniętych do obrony Hrubieszowa od strony wschodniej polskich oddziałów wchodziły zajmujący obronę w Strzyżowie nad Bugiem improwizowany z różnych pododdziałów batalion piechoty dowodzony por. rez. Józefa Koniuszewskiego uzbrojony w 6-8 ckm i dwie armaty przeciwpancerne. Zadaniem batalionu piechoty była obrona w Strzyżowie szosy Uściług-Strzyżów. Po przybyciu do Hrubieszowa 22 września, został o godz. 5.00 23 września wysunięty do wsi Husynne zreorganizowany samodzielny batalion moździerzy pod dowództwem kpt. Józefa Cwynara. Batalion moździerzy kpt. Józefa Cwynara składał się z dowództwa, plutonu łączności i plutonu gospodarczego, prawdopodobnie zwiadu konnego, jednej kompanii strzeleckiej i jednej kompanii moździerzy liczącej 12 (11) moździerzy kal. 81 mm wz. 31, w trzech plutonach. O godz. 14.00 broniący Strzyżowa batalion piechoty por. rez. Józefa Koniuszewskiego został zaatakowany przez sowieckie czołgi wsparte piechotą i ostrzałem około dwóch baterii artylerii lekkiej. W trakcie walk batalion por. Koniuszewskiego został zepchnięty na zachodnie skraj wsi Strzyżów. Armaty ppanc. batalionu zniszczyły 2-3 pojazdy pancerne. Sowieckie czołgi wybiły obsługi armat ppanc i zniszczyły część ckm. Wsparcia w walce piechocie udzielił pluton moździerzy wysunięty na stanowiska przed Husynne ostrzeliwał sowiecką piechotę w Strzyżowie i w okolicznych laskach i wzgórzu. Pozostałe dwa plutony próbowały nawiązać pojedynek z jedną sowiecką baterią artylerii[2]. Przed Husynne została wysunięta kompania strzelecka batalionu moździerzy ppor. rez. Windakiewicza. Batalion por. Koniuszewskiego został rozbity, a jego pozostałości wycofały się do Husynnego. W wyniku natarcia czołowego oddziałów sowieckich i oskrzydlenia Husynnego o godz. 17.00 batalion moździerzy kpt. Cwynara i pozostałości batalionu piechoty por. Koniuszewskiego wycofały się do wsi Teptiuków[3]. Po zajęciu obrony w Teptiukowie i nawiązaniu kontaktu telefonicznego z dowódcą Grupy „Hrubieszów” kpt. Cwynar proponował dokonanie wypadu na Husynne. Po czym do kpt. Cwynara zgłosił się i podporządkował mu się improwizowany szwadron ułanów pod dowództwem mjr. st. spocz. Jerzego Kobylańskiego liczący około 90 kawalerzystów i 2 ckm[3]. Szwadron mjr. Kobylańskiego otrzymał zadanie ubezpieczenia i patrolowania lewego skrzydła batalionu kpt. Cwynara od strony wsi Moroczyn. Po ostrzelaniu okolicznych lasów przez kompanię moździerzy, nocny wypad na Husynne wykonały kompania strzelecka ppor. Windakiewicza i zbiorcza kompania strzelecka por. Koniuszewskiego. Przy wypadzie współdziałali ulani mjr Kobylańskiego. Husynne zostało opanowane, a ubezpieczenia sowieckie wycofały się do Strzyżowa, gdzie stały czołgi sowieckie. Dalsze natarcie z uwagi na brak broni ppanc. było wykluczone. Rano 24 września nastąpił sowiecki kontratak, kompanie z Husynnego wycofały się do Teptiuków z uwagi na zupełny barak broni ppanc. i granatów ręcznych. Napór sowieckich czołgów i piechoty na obronę w Teptiukowie oraz silny ostrzał artylerii, pomimo wsparcia moździerzy wymusił odwrót wszystkich oddziałów w kierunku Hrubieszowa. W tym czasie z uwagi na wycofanie się na zachód w stronę Chełma Lubelskiego pozostałych oddziałów Grupy „Hrubieszów”, sowieckie oddziały z 81 Dywizji Strzeleckiej zajęły miasto. Pod ogniem artylerii wycofał się galopem w niewiadomym kierunku szwadron mjr. Kobylańskiego osłaniający dotychczas skrzydło batalionu. Wycofujące się z Teptiuków bataliony kpt. Cwynara i pozostałość batalionu por. Koniuszewskiego ok. godz. 8.30 pod Hrubieszowem dostały się w zasadzkę sowieckiej piechoty i częściowo zostały rozproszone, a w części dostały się do niewoli[4]. Według innego źródła sytuacja pod Husynnem wyglądała inaczej. Batalion moździerzy wystrzelał całą posiadaną amunicję, po czy jego żołnierze rozproszyli się. Natomiast batalion piechoty z Grupy „Hrubieszów” okopany przed wsią poniósł straty od ognia ckm obsługiwanego przez dywersantów. Dalsze losy batalionu nie są znane[5]. Część stanowiących straż tylną batalionów żołnierzy ominęła zasadzkę, część zbiegła wkrótce po dostaniu się do niewoli na czele z kpt. Cwynarem i dołączyła 28 września w rejonie Parczewa do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” i dzieliła z nią dalsze losy i walki. Innych oddziałów w walkach pomiędzy Strzyżowem, Husynnem, Teptiukowem i Hrubieszowem nie odnotowano, w tym dywizjonu Policji Konnej i szwadronu 14 puł[6].

Dowódca oddziału zdecydował się przełamać sowiecki kordon szturmem. Początkowo (prowadzona przez policjantów) szarża około 400 polskich kawalerzystów oraz ostrzał z 36 moździerzy 81 mm, będących na uzbrojeniu batalionu (dywizjonu) moździerzy, spowodował panikę i duże straty w szeregach piechoty nieprzyjaciela. Sytuację na niekorzyść Polaków odmieniło użycie przez Sowietów ukrytej za wzgórzami – w dolinie Bugu – formacji pancernej, w efekcie czego oddział polski został okrążony i – po krwawej walce – zmuszony do poddania się[a][b][c]

Według relacji kaprala podchorążego Włodzimierza Rzeczyckiego z 14 pułku ułanów po bitwie Sowieci zamordowali 25 polskich jeńców[9]. Zostali oni pochowani na cmentarzach wojskowych w Rogalinie i Husynne[d][10][11].

Wątpliwości[edytuj | edytuj kod]

– W rejonie Husynnego 24 września działał 8 Korpus Strzelecki złożony z oddziałów 44 i 81 Dywizji Strzeleckich i 36 Brygady Pancernej, który w tych dniach nie poniósł dużych strat. 24 września dywizje strzeleckie zajęły Hrubieszów przy stracie zaledwie 11 zabitych i 8 rannych[12][13]. „Także dziennik działań bojowych 36 lekkiej brygady pancernej, nie odnotowuje w tym dniu żadnych poważniejszych strat, zaś już w dniu następnym brygada zajęła Chełm[14]. Profesor Czesław Grzelak widzi jedyną możliwość owego starcia w zapisie „Dziennika działań bojowych Frontu Ukraińskiego”: „Podczas wykonywania postawionych zadań 81 Dywizja Strzelecka po zdobyciu Hrubieszowa rozbiła prawie pułk piechoty nieprzyjaciela”[12] (jednakże ten krótki zapis, nie podaje żadnych strat obu stron, ani tym bardziej przebiegu walki, no i nie ma słowa o polskiej kawalerii).

– W książce „Kresy w Ogniu” na str. 119 znajdujemy następujący zapis „W nocy z 23 na 24 i rankiem 24 września w m. Husynne dyon moździerzy kpt. Józefa Cwynara (36 moździerzy 81 mm) oraz baon piechoty stoczyły walkę z oddziałem sowieckim. Dyon wystrzelał całą posiadaną amunicję, po czym jego żołnierze rozproszyli się. Natomiast okopany przed wsią baon poniósł znaczne straty od ognia ckm obsługiwanego przez dywersantów. Dalsze losy baonu nie są znane.”[15] Jak widać nie ma słowa o szarżach, ani o jakiejkolwiek kawalerii.

– Straty 8 Korpusu Strzeleckiego w ciągu całej kampanii były niewielkie[16].

- W nocy 21/22 września maszerujący od strony Włodzimierza Wołyńskiego batalion moździerzy kpt. Cwynara napotkał w lasach na północ od Uściługu dywizjon konny policji z Warszawy. Dywizjon ten towarzyszył batalionowi kpt. Cwynara w przeprawie przez Bug w Horodle i maszerował do Hrubieszowa obok batalionu, nie podporządkowując się. Razem z batalionem osiągnął 22 września Hrubieszów[1]. Według relacji kpt. Józefa Cwynara 22 września warszawski dywizjon Policji Konnej dotarł do Hrubieszowa, spędził noc 22/23 września w koszarach 2 psk, po czym nie podporządkował się dowódcy Grupy „Hrubieszów” i odjechał z Hrubieszowa 23 września w nieznanym kierunku[17]. Oddział (pluton-szwadron) Policji Konnej ze Lwowa nie mógł być obecny w tych rejonach, gdyż jak ustalił autor Paweł Janicki wszystkie szwadrony rezerwy konnej ze Lwowa wykonywały zadania bojowe w innych regionach Polski i w składzie innych jednostek WP[18].

– „Szwadron marszowy 14 Pułku walczył w składzie nadwyżek Kresowej Brygady Kawalerii pod nazwą Dywizjonu Rozpoznawczego i 22 września dostał się do niewoli sowieckiej. Natomiast nadwyżki mobilizacyjne pułku pod dowództwem mjr Stefana Starnawskiego przeszły do Ośrodka Zapasowego Podolskiej Brygady Kawalerii w koszarach 6 Pułku Ułanów w Stanisławowie. […] Po wkroczeniu na teren Polski oddziałów sowieckich, Pułk Marszowy otrzymał rozkaz przejścia na teren Węgier, co wykonał.”[19] Tym samym wyklucza to udział pododdziałów 14 Pułku Ułanów Jazłowieckich w tym starciu (a nawet samą obecność w okolicach Husynnego).

– Ryszard Szawłowski (który historykiem nie jest) dał wiarę zaledwie jednej, jedynej relacji (kaprala podchorążego Włodzimierza Rzeczyckiego z 14 pułku ułanów?) i na jej podstawie oparł swój opis. Nie wziął w ogóle pod uwagę relacji radzieckich i dzienników bojowych jednostek radzieckich, a zwłaszcza tych opisujących walki na wymienionym terenie. Odrzucił także zupełnie tezy historyków badających zagadnienia wojny na Kresach Wschodnich (zwłaszcza profesora Czesława Grzelaka, który specjalizuje się w historii wojskowości), który opiera swe badania i prace na gruntownej kwerendzie archiwów radzieckich.

– Także podane źródło pt. „Polska Egzotyczna” Grzegorza Rąkowskiego budzi duże wątpliwości, gdyż nie jest to praca historyka a... przewodnik turystyczny (autor jest biologiem, podróżnikiem, krajoznawcą, doktorem – pracownikiem naukowym Instytutu Ochrony Środowiska)

- Wiele wątpliwości wzbudza jedyna relacja dot. działań kawalerii napisana przez kpt. pchor. rez. Włodzimierza Rzeczyckiego. Prawdziwość jej jest wielokrotnie podważona, a bezwzględne oparcie się na niej jako jedynej prawdziwej, bez analizy przez kilku autorów prowadzi do fałszywego opisu walk w rejonie Strzyżowa, Husynnego, Teptiukowa[20].

- Paweł Janicki w swoim artykule potwierdza wyżej przytoczone wątpliwości i oceny na temat, rzekomej szarży w niniejszym rozdziale „Wątpliwości”[21].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Czesław Grzelak w swoich książkach wydanych w 2001 Kresy w czerwieni na str. 7-8 i wydanej w 2008 w tej samej książce z 2008 r. na str. 9 wskazuje brak właściwego warsztatu historyka u Ryszarda Szawłowskiego, który nie zechciał w swojej pracy uwzględnić informacji z innych źródeł polskich, w tym ze strony przeciwnej - sowieckiej, dostępnych dokumentów w zasobach CAW. Ponadto brak było wskazań do zaistnienia walki z udziałem kawalerii. Nie wyklucza się jednak potyczki pomiędzy piechotą polską, a sowiecką o znacznie mniejszym wydźwięku.
  2. ↑ W trakcie prowadzonej kwerendy nie znaleziono innych publikacji i relacji o kampanii wrześniowej wskazującej na bój kawalerii oraz Policji Konnej na walki pod Husynnem. Należy podać w wątpliwość relację kpr. pchor. Włodzimierza Rzeczyckiego i zbudowaną narrację Ryszarda Szawłowskiego na temat tego zdarzenia. Jest to jedyny opis walki i budzący wielką wątpliwość. Szarża kawalerii pod Husynnem wydaje się mitem. Umiejscowienie w opisie pododdziałów 14 puł. jest nieuprawnione. Według wszystkich publikacji dot. 14 puł., w tym najnowszym opracowanym przez zespół czołowych historyków i znawców dziejów kawalerii II RP Dzieje Ułanów Jazłowieckich wyd. IPN Warszawa 2019 żaden szwadron, ani żadna jakiegokolwiek część nie uczestniczyła w działaniach bojowych na terenie Lubelszczyzny w dniach 23–25 września. Opisana przez R. Szawłowskiego strzelająca bateria armat 17 pal nie była w tym rejonie. Jedynie po kwerendzie materiałów dot. działań 17 pal można przyjąć, że w rejonie Husynnego mogły się znaleźć resztki Oddziału Zbierania Nadwyżek mobilizacyjnych 17 pal, mogących występować jako kompania piechoty potykającego się pod Husynnem improwizowanego batalionu piechoty.
  3. ↑ Nie można wykluczyć tego, że w rejonie wsi Husynne operował dywizjon Policji Konnej z Warszawy. Gdyż zupełny jest brak na obecną chwilę materiałów na jego walki we wrześniu 1939 roku[7][8].
  4. ↑ Rozstrzelani w Husynnem 24 września żołnierze nie należeli do Policji Konnej, ani innego pododdziału kawalerii, lecz do pododdziału pochodzącego z rozbitków lub nadwyżek mobilizacyjnych 27 pułku piechoty 7 DP z Częstochowy. Żołnierze Ci zostali wzięci do niewoli po walce w rejonie Rogalina koło Strzyżowa, gdzie poległo w walce 13 z nich, a 25 jeńców zostało zamordowanych tego samego dnia w Husynnem. Znane są personalia kilku poległych w walce w Rogalinie i jednego zamordowanego w Husynnem[5]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Janicki 2024 ↓, s. 50.
  2. ↑ Janicki 2024 ↓, s. 50-51.
  3. ↑ a b Janicki 2024 ↓, s. 52.
  4. ↑ Janicki 2024 ↓, s. 53-54.
  5. ↑ a b Cygan 1990 ↓, s. 119.
  6. ↑ Janicki 2024 ↓, s. 55.
  7. ↑ Grzelak 2001 ↓, s. 398.
  8. ↑ Grzelak 2008 ↓, s. 327.
  9. ↑ Grzegorz Rąkowski: Polska egzotyczna, s. 227.
  10. ↑ Grzegorz Rąkowski, Polska egzotyczna, 2006.
  11. ↑ Ryszard Szawłowski, The Polish-Soviet War of 1939, London: Palgrave Macmillan UK, 1991, s. 28–43, ISBN 978-1-349-21381-8.
  12. ↑ a b „Agresja sowiecka na Polskę w świetle dokumentów 17 września 1939. Front Ukraiński. Tom 2 Działania wojsk frontu ukraińskiego”, dokument nr 87 pt. „1939 r., wrzesień 24, miejsce postoju. – Z dziennika działań bojowych Frontu Ukraińskiego.” oprac. maj. Kucajew.
  13. ↑ „Sprawozdanie z działalności bojowej 8 KS”. s. 18–19 dostępne na stronie Wojskowego Biura Historycznego.
  14. ↑ „Dziennik działań bojowych 36 Lekkiej BPanc. we wrześniu 1939 r.” str. 19-20, dostępny na stronie Wojskowego Biura Historycznego.
  15. ↑ „Kresy w ogniu: wojna polsko-sowiecka 1939”, s. 119.
  16. ↑ „Spis zabitych i rannych oddziałów korpusu w „Sprawozdanie z działalności bojowej 8 KS.” str. 40-43.
  17. ↑ Janicki 2024 ↓, s. 58.
  18. ↑ Janicki 2024 ↓, s. 59.
  19. ↑ „Oddziały kawalerii II Rzeczypospolitej.” str. 112.
  20. ↑ Janicki 2024 ↓, s. 58-60.
  21. ↑ Janicki 2024 ↓, s. 60.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Cezary Leżeński, Lesław Kukawski, O kawalerii polskiej XX wieku, Wrocław [etc.]: Ossolineum, 1991, ISBN 83-04-03364-X, OCLC 834084669.
  • Ryszard Szawłowski: Wojna polsko-sowiecka 1939, t. 1-2, Wydawnictwo ANTYK 1997, ISBN 83-86482-49-4.
  • red. Czesław Grzelak, Stanisław Jaczyński, Eugeniusz J. Kozłowski „Agresja sowiecka na Polskę w świetle dokumentów 17 września 1939. Front Ukraiński. Tom 2 Działania wojsk Frontu Ukraińskiego”, Bellona 1994
  • Wiktor Krzysztof Cygan: Kresy w ogniu. Wojna polsko-sowiecka 1939. Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza, 1990. ISBN 83-85209-00-X.
  • Czesław K. Grzelak: Kresy w czerwieni 1939. Agresja Związku Sowieckiego na Polskę. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2008. ISBN 978-83-89935-61-8.
  • Czesław K. Grzelak: Kresy w czerwieni 1939. Agresja Związku Sowieckiego na Polskę w 1939 roku. Warszawa: Wydwnictwo Neriton, 2001. ISBN 83-86842-30-X.
  • mjr Kucew „Dziennik działań bojowych Kijowskiego Specjalnego Okręgu Wojskowego”
  • https://wbh.wp.mil.pl/pl/pages/sztab-frontu-ukrainskiego-2020-01-20-i9jy/ dokument nr VIII.800.7.69 „Dziennik działań bojowych 36 Lekkiej BPanc. we wrześniu 1939 r.”
  • https://wbh.wp.mil.pl/pl/pages/sztab-frontu-ukrainskiego-2020-01-20-i9jy/ dokument nr VIII.800.7.20 – „Sprawozdanie z działalności bojowej 8 KS.”
  • Paweł Janicki, Technika Wojskowa Historia nr 2/2024 (84). „Bój pod Husynnem - epilog mitu”, Warszawa: Magnum X Sp.z.o.o., 2024, ISSN 2080-9743.
  • Lesław Kukawski „Oddziały kawalerii II Rzeczypospolitej”, Wydawnictwo Eko-Dom, 2004

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Kampania wrześniowa
Wojska
WP
Armie
Samodzielne GO
Grupy operacyjne
Grupy taktyczne
Grupy improwizowane
Dywizje piechoty
Brygady kawalerii
Bitwy
z Wehrmachtem
graniczne
na terytorium WMG
na głównej linii obrony
wewnątrz kraju
na terytorium Niemiec
z Armią Czerwoną
z OUN
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bój_pod_Husynnem&oldid=73363305”