French
DeutschUygur mutfağı - Vikipedi
Uygur mutfağı (Uygurca: ئۇيغۇر تائاملىرى, Уйғур Таамлири, Uyghur Taamliri; Çince: 維吾爾菜, Wéiwú'ěr Cài), Sincan dışında da tüketilen Uygur halkının yemekleri bütünüdür. Ağırlıklı olarak kullanılan malzemeler arasında kavrulmuş koyun eti, kebaplar ve pirinç bulunur.[1] Müslüman nüfus nedeniyle, yiyecekler ağırlıklı olarak helaldir.
Bölgeden gelen göçmenler genellikle diğer bölgelerde Sincan restoranları veya yiyecek standları açtıklarından, Sincan mutfağı Çin'in büyük bir bölümünde bulunur. Herembagh, (Uygurca: ھەرەمباغ, Һәрәмбағ; Çince: 海爾巴格),[2] Yershari, Loulan, Tarhar, Ali Jiang ve diğer birçok zincir restoran Uygur mutfağına özgü yemekler servis etmektedir.
Etnik oluşum[değiştir | kaynağı değiştir]
Uyguristan, Doğu Türkistan veya Çince "yeni toprak" anlamına gelen Sincan'daki etnik gruplar, genellikle kökleri bin yıl önceki Karahanlılara dayanan geleneksel yemek pişirme yöntemlerine sahiptir.
Uygurlar, Sincan nüfusunun büyük bir bölümünü oluşturuyor ve bu nedenle doğal olarak bölgeye onların yiyecekleri hakimdir. Uygur yemekleri, koyun eti, sığır eti, tavuk, kaz, havuç, domates, soğan, biber, patlıcan, kereviz, çeşitli süt ürünleri ve meyveler gibi malzemelerle tanınır. Uygur tarzı kahvaltı ev yapımı ekmek, smetana, zeytin, bal, kuru üzüm, badem ve çayı içerir. Uygurlar, ana yemekler hazır olmadan önce misafirlere çay, tokaş ve meyve ikram etmeyi severler.
Ana yemekler[değiştir | kaynağı değiştir]
Pek çok Uygur yemeği, Orta Asya'daki diğer etnik gruplar arasında da bulunur ve Han Çinlilerinin de etkisi bulunur.[3] Çinliler, özellikle salatalık ve chäyza (Çince: 茄子, qiézi; patlıcan) gibi birçok sebzeyi Sincan mutfağına tanıttı.[4] Düğün ziyafetleri gibi kentsel Uygur yaşam olaylarındaki prestijli yemekler, tipik olarak so säy (Çince: 炒菜, chǎocài; "stir frying") gibi Han teknikleri kullanılarak pişirilen yemekleri içerir.[4] Ürümçi'de Çinlilerin yemek görgü kurallarına da uyulur: yemek aile tarzında servis edilen liang säy (Çince: 凉菜, liángcài; "soğuk yemekler") ve issiq säy (Çince: 热菜, rècài; "sıcak yemekler") ile başlar.[4]
Erişte[değiştir | kaynağı değiştir]
Yaygın bir Uygur yemeği lagman veya legmen'dir (Uygurca: لەڭمەن, ләғмән;[5][6]Shou La Mian, Çince: 手拉麵, shǒu lāmiàn, شِوْ لامِيًا), Çin lamianından geldiği düşünülen bir erişte yemeğidir – L ile başlayan kelimelerin Türkçeye özgü olmadığı kaydedilmiştir,[7][8][9] bu nedenle "läghmän" muhtemelen Çinceden bir alıntıdır.[10][11][12] Ancak legmenin lezzeti belirgin bir şekilde Uygurlara aittir. Legmende un, su ve tuzdan yapılan özel bir el yapımı erişte kullanılır. Hamur küçük toplara bölünür ve daha sonra elle gerilir. Erişte çok yumuşayana kadar kaynatılır ve ardından et suyunda stir frying ile pişirilmiş et ve sebzeler (biber, kırmızı biber, lahana, soğan ve domates) ile servis edilir.
Pirinç[değiştir | kaynağı değiştir]
Bir başka tipik Uygur yemeği ise polu'dur (Uygurca: پولۇ, полу ; Çince: 抓飯, zhuāfàn, جُوَ فًا), Türk dünyasında yaygın olan pilavın Uygur yorumudur. Polu'nun yaygın bir versiyonunda havuç ve koyun (veya tavuk) eti önce soğanla birlikte yağda kızartılır, ardından pirinç ve su eklenir ve tüm yemek buharda pişirilir. Kuru üzüm ve kuru kayısı da eklenebilir.[3]
Ekmek[değiştir | kaynağı değiştir]
Orta Asya'da yaygın olarak bulunan ekmek, susam, tereyağı, süt, bitkisel yağ, tuz ve şeker kullanılarak yapılan nan (نان, нан; 饢, náng, نْا) olarak bilinen pişmiş bir yassı ekmektir. Girde (Гирде) de popülerdir; sert ve kıtır kabuklu, simit benzeri bir ekmektir. Sangza (ساڭزا, Саңза; 馓子, Sǎnzi, صًا ذِ), özellikle bayramlarda yenilir ve çıtır kızarmış buğday unu hamuru kıvrılarak yapılır. Samsa (سامسا, Самса; 烤包子, kǎo bāozi, كَوْ بَوْ ذِ, kelimenin tam anlamıyla pişmiş çörekler anlamına gelir) özel bir tuğla fırın kullanılarak pişirilen kuzu turtalarıdır. Yutaza (يۇتازا, Ютаза; 油塔子, yóutiáozi, يِوْتِيَوْ ذِ) buharda pişirilmiş çok katmanlı ekmektir. Göşnan (گۆشنان, Гөшнан; 饢包肉, náng bāo ròu, نْا بَوْ ژِوْ) tavada ızgaralanmış kuzu turtalarıdır. Pamirdin, içi kuzu, havuç ve soğanla doldurulmuş fırınlanmış turtalardır.[13][14] Şorpa kuzu çorbasıdır (شورپا, Шорпа; 羊汤, yáng tāng, يْا تْا). Diğer yemekler arasında Tokaş (bir tür tandır ekmeği) ve Tunurkavab (饢坑肉, náng kēng ròu, نْا كعْ ژِوْ) bulunur.
Et[değiştir | kaynağı değiştir]
Diğer yemekler arasında kuzu veya tavuktan yapılan çorbalar ve kuzu veya dana etinden yapılan kavaplar (كاۋاپلار, каваплар, kebaplar) bulunur. Kavaplar, pul biber, tuz, karabiber ve kimyon ile baharatlanır ve şiş ağza paralel olacak şekilde, kebabı dişlerle en yakın ucundan kavrayarak sivri ucundan ağza kaydırarak yenir.
Sincan'da popüler olan ancak Uygur kökenli olmayan bir yemek dapanjidir (Çince: 大盤雞, dàpánjī, Uygurca: دَاپًا کِ, chong texse toxu qorumis, чоң тәхсә тоху қорумиси), kelimenin tam anlamıyla "büyük tabakta tavuk" olarak çevrilir. Büyük bir tabakta servis edilen baharatlı sıcak tavuk güvecidir ve tavuk yendikten sonra et suyuna geniş ve yassı, elle çekilmiş erişte eklenir. Yemeğin 1990'ların ortalarından sonlarına kadar popülerlik kazandığı ve Siçuan'ın kuzeyindeki Saven'de Siçuan'dan gelen bir göçmen tarafından Siçuan lezzetini yeniden üretmek amacıyla acı biberleri tavuk ve patatesle karıştırarak icat edildiği söyleniyor.[15]
Baharatlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Uygur mutfağında kullanılan baharatlar arasında kimyon, kırmızı pul biber, tuz ve karabiber bulunur. Kuru üzüm ve et yağı da yemekleri tatlandırmak için kullanılır.
İçecekler[değiştir | kaynağı değiştir]
Uygurlar arasında sıkça tüketilen içecekler arasında siyah çay ve sütlü çay bulunur. Diğer bir yaygın içecek ise yerel olarak üretilen Sincan siyah birasıdır ve lezzet bakımından diğer yerel Çin biralarından daha güçlü olduğu bilinmektedir. Ayrıca Çin genelinde de bulunabilir.[kaynak belirtilmeli]
Sincan bölgesinde şarap üretimi ve diğer üzüm ürünleri için kullanılan üzümler yetiştirilmektedir. Turfan'da şarap, yerel ekonominin önemli bir parçasıdır ve Tang hanedanlığından beri bu biliniyor. Museles adı verilen şarap, yerel halk tarafından yaygın olarak yapılır ve kullanılır ve bölge dışına ihraç edilmek üzere ticari olarak da üretilir.[16][17]
Tatlılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Orta Doğu yufkalı baklavasından farklı olmakla birlikte Uygur cevizli keki için de aynı ad kullanılmaktadır.[18][19] Cevizli kekin malzemeleri hurma, kuru üzüm, ceviz ve pekmezdir.[20]
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Xinjiang Cuisine". All-China Women's Federation. 10 Nisan 2006. 1 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2010.
- ^ Beige Wind (19 Kasım 2015) [10:00 am]. "Dispatches from Xinjiang: Uyghur Restaurant Eden Arrives in America to Mixed Reviews". Beijing Cream: A Dollop of China. 20 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2023.
- ^ a b M Cristina Cesàro (2007). "Chapter 10, Polo, läghmän, So Säy: Situating Uyghur Food Between Central Asia and China". Situating the Uyghurs between China and Central Asia. Ashgate Publishing, Ltd. ss. 190-192. ISBN 978-0-7546-7041-4. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2010.
- ^ a b c Cesaro, M. Cristina. "Consuming identities: food and resistance among the Uyghur in contemporary Xinjiang." Inner Asia 2.2 (2000): 225-238.
- ^ Beyond the Great Wall: Recipes and Travels in the Other China. Artisan. 2008. ss. 135-. ISBN 978-1-57965-301-9.
- ^ Rachel Harris (23 Aralık 2004). Singing the Village: Music, Memory and Ritual Among the Sibe of Xinjiang. OUP/British Academy. ss. 45-. ISBN 978-0-19-726297-9.
- ^ Martine Robbeets (24 Temmuz 2015). Diachrony of Verb Morphology: Japanese and the Transeurasian Languages. De Gruyter. ss. 224-. ISBN 978-3-11-039994-3.
- ^ Fuchs Christian; Lars Johanson; Éva Ágnes Csató Johanson (29 Nisan 2015). The Turkic Languages. Routledge. ss. 204-. ISBN 978-1-136-82527-9. Yazar eksik
|soyadı1=(yardım) - ^ Mark Janse; Sijmen Tol (1 Ocak 2003). Language Death and Language Maintenance: Theoretical, Practical and Descriptive Approaches. John Benjamins Publishing. ss. 93-. ISBN 90-272-4752-8. Yazar eksik
|soyadı1=(yardım) - ^ Ildikó Bellér-Hann (2007). Situating the Uyghurs Between China and Central Asia. Ashgate Publishing, Ltd. ss. 192-193. ISBN 978-0-7546-7041-4.
- ^ Inner Asia. The White Horse Press for the Mongolia and Inner Asia Studies Unit at the University of Cambridge. 2000. s. 235.
- ^ Q. Edward Wang (26 Ocak 2015). Chopsticks: A Cultural and Culinary History. Cambridge University Press. ss. 55-. ISBN 978-1-316-19436-2.
- ^ The Complete Guide to National Symbols and Emblems [2 volumes]. 1. Santa Barbara, California: Greenwood Press. 2010. s. 45. ISBN 978-0-313-34496-1. 15 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2021. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "This is Food from the Edge of China: Uyghur Cuisine at Silk Road Garden in Rowland Heights". Los Angeles. 15 Mayıs 2013. 17 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2021. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ M Cristina Cesàro (2007). "Chapter 10, Polo, läghmän, So Säy: Situating Uyghur Food Between Central Asia and China". Situating the Uyghurs between China and Central Asia. Ashgate Publishing, Ltd. ss. 197-198. ISBN 978-0-7546-7041-4. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2010.
- ^ Abdurishid Yakup (2005). The Turfan Dialect of Uyghur. Harrassowitz. s. 161. ISBN 978-3447052337.
- ^ "Grapes of Wrath: Muslim wine ferments divisions in China". AFP. 4 Haziran 2015. 17 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2023.
- ^ "Uyghur Entrepreneur Fights Prejudice One Nut Cake at a Time". SIXTH TONE. 22 Kasım 2016. 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2023. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Alibaba's Flying Pig Travel Service Becomes Ethnic Flashpoint in China". The Wall Street Journal. 31 Ekim 2016. 20 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2023. Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Xinjiang entrepreneur donates 5 tons of nut cakes to quake relief efforts". English.news.cn. 9 Ağustos 2014. 14 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Uygur yemekleri 7 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Herembagh ana sayfası 15 Ocak 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
| Bölgesel | |
|---|---|
| Ulusal |
|
| Etnik ve dinî | |
| Tarihî | |
| Türler | |
| Listeler | |
