Cemal Abdünnâsır - Vikipedi

Cemal Abdünnâsır
جمال عبد الناصر
1969'da Abdünnâsır
Birleşik Arap Cumhuriyeti cumhurbaşkanı
Görev süresi
22 Şubat 1958 - 28 Eylül 1970
Yerine geldiği Makam oluşturuldu
Yerine gelen Enver Sedat
2. Mısır devlet başkanı
Görev süresi
23 Haziran 1956 - 28 Eylül 1970
Yerine geldiği Muhammed Necib
Yerine gelen Enver Sedat
Mısır başbakanı
Görev süresi
19 Haziran 1967 - 28 Eylül 1970
Yerine geldiği Muhammed Sıtkı Süleyman
Yerine gelen Mahmud Fevzi
Görev süresi
18 Nisan 1954 - 29 Eylül 1962
Yerine geldiği Muhammed Necib
Yerine gelen Ali Sabri
Görev süresi
25 Şubat 1954 - 8 Mart 1954
Yerine geldiği Muhammed Necib
Yerine gelen Muhammed Necib
Bağlantısızlar Hareketi genel sekreteri
Görev süresi
5 Ekim 1964 - 8 Eylül 1970
Yerine geldiği Josip Broz Tito
Yerine gelen Kenneth Kaunda
2. Afrika Birliği Örgütü başkanı
Görev süresi
17 Temmuz 1964 - 21 Ekim 1965
Yerine geldiği Haile Selassie
Yerine gelen Kwame Nkrumah
Kişisel bilgiler
Doğum 15 Ocak 1918(1918-01-15)
İskenderiye, Mısır
Ölüm 28 Eylül 1970 (52 yaşında)
Kahire, Mısır
Partisi Arap Sosyalist Birliği
Evlilik(ler) Tahiye Kâzım (e. 1944-1970)
Mesleği Asker, siyasetçi
Dini Sünni İslam
İmzası
Askerî hizmeti
Bağlılığı Mısır Mısır
Branşı Mısır Kara Kuvvetleri
Hizmet yılları 1938–1952
Rütbesi Albay
Çatışma/savaşları 1948 Arap-İsrail Savaşı
Cemal Abdünnâsır, Sovyet lider Kruşçev'le birlikte Asvan Barajı'nın temel atma töreninde.

Cemal Abdünnâsır Hüseyin (Arapça: جمال عبد الناصر) (d. 15 Ocak 1918 - ö. 28 Eylül 1970), 1954'ten 1970'teki ölümüne kadar Mısır'ın ikinci cumhurbaşkanı olarak görev yapan Mısırlı bir subay ve politikacıydı. Nasır, 1952 Mısır devrimine öncülük etti ve ertesi yıl geniş kapsamlı toprak reformlarını başlattı. 1954'te bir Müslüman Kardeşler üyesinin suikast girişiminin ardından örgüte baskı uyguladı. Kendisine karşı yapılan bir süikast girişimine adı karışan Devlet Başkanı Muhammed Necib'i ev hapsine aldı ve idari görevi üstlendi. Haziran 1956'da resmen başkan seçildi.

Nasır'ın Mısır ve Arap dünyasındaki popülaritesi, Süveyş Kanalı Şirketini millileştirmesi ve ardından Mısır'da Üçlü Saldırganlık olarak bilinen Süveyş Krizinde kazandığı siyasi zaferden sonra hızla arttı. Liderliği altında pan-Arap birliğine yönelik çağrılar arttı ve 1958'den 1961'e kadar Suriye ile Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla doruğa ulaştı. 1962'de Nasır, Mısır'da bir dizi büyük sosyalist önlem ve modernizasyon reformuna başladı. Pan-Arabist davasında yaşanan aksaklıklara rağmen, 1963'te Nasır'ın destekçileri birçok Arap ülkesinde güç kazandı. Ancak Nasır, Kuzey Yemen İç Savaşı'na ve sonunda çok daha büyük Arap Soğuk Savaşı'na karıştı. Siyasi rakiplerinin adaylığının yasaklanmasının ardından Mart 1965'te ikinci başkanlık dönemine başladı. 1967'deki Altı Gün Savaşı'nda Mısır'ın İsrail'e yenilmesinin ardından Nasır istifa etti, ancak göreve dönmesi yönünde yapılan gösterilerin ardından göreve geri döndü. 1968'e gelindiğinde Nasır kendisini başbakan olarak atadı, İsrail işgali altındaki Sina Yarımadası'nı geri almak için Yıpratma Savaşı'nı başlattı, orduyu depolitize etme sürecini başlattı ve bir dizi siyasi liberalleşme reformu yayınladı. 1970 Arap Birliği zirvesinin sona ermesinin ardından Nasır kalp krizi geçirdi ve öldü. Kahire'deki cenazesi beş ila altı milyon kişinin cenazesine katıldı ve Arap dünyasında büyük bir üzüntüye yol açtı.[1]

Nasır, özellikle sosyal adalet ve Arap birliğine yönelik atılımları, modernleşme politikaları ve anti-emperyalist çabalarıyla Arap dünyasında ikonik bir figür olmaya devam ediyor. Onun başkanlığı ayrıca Mısır'daki kültürel patlamayı ve Aswan Barajı ve Helwan şehri de dahil olmak üzere büyük endüstriyel projelerin başlatılmasını teşvik etti. Nasır'ı eleştirenler onun otoriterliğini, insan hakları ihlallerini ve onun görev süresini karakterize eden ordunun sivil kurumlar üzerindeki hakimiyetini eleştiriyor, bu da Mısır'da günümüze kadar neredeyse kesintisiz olarak devam eden bir askeri ve diktatörlük yönetimi modeli oluşturuyor.

Askeri kariyeri ve Hür Subaylar Hareketi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: 1952 Mısır Devrimi

İskenderiye'de babasının postane görevlisi olduğu yoksul bir mahallede doğdu. İsmi Cemal Paşa'ya atfen verilmiştir. Ortaöğrenimini Kahire'deki amcasının yanında tamamladı. Bu arada İngiliz karşıtı sokak gösterilerine katıldı. Kısa bir süre hukuk okuduktan sonra 1937'de Kraliyet Askerî Akademisi'ne girerek 1939'da mezun oldu. Sudan'daki Mısır ordusunda görev yaparken arkadaşlık kurduğu üç subayla (Zekeriya Muhiddin, Abdülhakim Amir ve Enver Sedat) birlikte İngiliz egemenliğine ve krallık yönetimine son vermeyi amaçlayan gizli Hür Subaylar Hareketini kurdular. I. Arap-İsrail Savaşı'nda (1948-1949) Filistin'de çarpıştı.

Cemal Abdünnâsır

1949'da Hür Subaylar Hareketi'nin kurucu üyeleri arasında yer aldı, 1951'de yarbaylığa yükseldi. Savaşın ardından baş gösteren siyasi bunalım ortamında, Hür Subaylar Hareketi 23 Temmuz 1952'de darbeyle yönetime el koydu. Orgeneral Muhammed Necib'in devlet başkanlığına getirilmesine karşın, gerçek iktidar Nasır'ın denetimindeki Devrimci Komuta Konseyi'nin eline geçti. Ocak 1953'te siyasi partiler kapatıldı ve Özgürlük birliği adlı yeni bir parti devlet içinde çekirdek örgütler kurdu. Haziran 1953'te Cumhuriyet ilan edildi ve İngilizlerle Süveyş Kanalı bölgesinin boşaltılmasını öngören bir antlaşma imzalandı. 1954 ilkbaharında Necib'in görevden alınmasına yol açan iç çekişmelerden sonra perde arkasındaki konumundan çıkarak başbakanlık görevini üstlenen Nasır, en güçlü muhalefet odağı olan Müslüman Kardeşler'i sindirerek konumunu pekiştirdi. Ocak 1956'da tek partili siyasi sisteme dayalı yeni anayasayı yürürlüğe koydu. Haziranda da tek aday olarak, oyların yüzde 99,95'ini alarak devlet başkanlığına seçildi.

Liderliği[değiştir | kaynağı değiştir]

Bandung Konferansı'na (1955) katılarak Yugoslavya lideri Tito ve Hindistan başbakanı Cevahirlal Nehru ile birlikte bağlantısızlar Hareketi'nin önderleri arasında yer alan Nasır önceleri ılımlı bir dış politika izlemeye özen gösterdi. Ama Birleşik Krallık ve ABD'nin, Asvan Barajı projesinin finansmanından vazgeçmesi üzerine gerekli kaynağı sağlamak için Süveyş Kanalı'nı millîleştirme yoluna gitti. Ekim 1956'da İsrail, Fransa ve Birleşik Krallık'ın giriştiği ortak harekâtla başlayan Süveyş Bunalımı sırasında, İsrail'in Sina Yarımadası'nı Şarmü'ş-Şeyh'e kadar işgal etmesine ve Mısır Hava Kuvvetleri'nin ağır bir darbe yemesine karşın, ustaca manevralarla dış müdahaleyi boşa çıkardı. Arap dünyasındaki saygınlığını artıran bu olayın ardından daha radikal bir çizgiye yöneldi. 1958 başlarında Mısır ve Suriye'nin Birleşik Arap Cumhuriyeti adı altında birleşmesine öncülük etti. Suriye'nin 1961'de birlikten çekilmesini Arap ülkelerindeki rejimlere bağlayarak Arap dünyasındaki devrimci hareketleri etkin biçimde desteklemeye başladı. Ertesi yıl Arap Sosyalist Birliği'ni kurdu.

Nasır, Mısır'ın sosyalist ülkelerle yakınlaşmaya girdiği bu dönemde özellikle Sovyetler Birliği'nin teknik ve mali yardımıyla geniş çaplı bir kalkınma hamlesi başlattı. Asvan Barajı'nı tamamlama (1968), sanayileşmeyi hızlandırma ve köylüleri topraklandırma gibi başarıların yanı sıra kadınların haklarını genişletme ve eğitimi yaygınlaştırma gibi önemli adımlar attı. Bu arada kendi kişisel otoritesinde odaklanan ve siyasi muhalefeti etkisiz kılan sıkı ve baskıcı bir devlet mekanizması yarattı.

Nasır'ın aynı dönemde İsrail'e karşı militan bir tutum takınması, Mısır'ın Ortadoğu sorununa daha yakından karışmasına ve silahlanmaya geniş kaynaklar ayırmasına yol açtı. Eski ABD Dışişleri Bakanı ve diplomat Henry Kissinger Nasır dönemi Mısır dış politikasını şöyle yorumlamaktadır: "Nasır, İsrail ile gerçek bir barış yapsaydı, yani bir arada yaşamaya razı olsaydı, Arap dünyasındaki liderlik iddiasını kaybederdi".[2] Mısır birliklerinin Yemen'deki iç savaşta (1962-1970) cumhuriyetçilerin yanında çarpışmasıyla ABD ile ilişkileri gerginleşti. Önceleri İsrail sorununu Arap dünyasında birliği sağlamanın amacı olarak gören Nasır, 1967'de Sina'ya kuvvet yığdı. 22 Mayıs 1967'de, İsrail'in Eilat'a deniz erişimi olan Tiran Boğazı'nın tüm İsrail gemilerine ve İsrail’e gitmekte olan diğer gemilere kapalı olduğunu ilan ederek, Akabe Körfezini ulaşıma kapattı, böylece İsrail'le açık çatışmaya yöneldi. Bunu izleyen Altı Gün Savaşı'nda (5-10 Haziran 1967) erken davranan İsrail'in Mısır uçaklarını yerdeyken yok etmesi ağır bir yenilgiyi getirdi. 9 Haziran'da, Nasır bütün sorumluluğu üstlenerek canlı yayında gözyaşları içerisinde istifa ettiyse de yaygın kitle gösterileri nedeniyle ertesi gün kararını geri aldı. Savaş sonrası dönemde radikal çizgisinden giderek uzaklaştı.

23 Temmuz 1969'da, İsrail'e karşı bir yıpratma savaşı açtığını ilan etti. Bununla birlikte Nasır, temmuzda bir ateşkes düzenlenmesini öngören Rogers Planı'nı kabul etti ve 7 Ağustos'ta bu plan, Süveyş Kanalı boyunca yürürlüğe girdi. Bunun üzerine, Mısır'ın Sudan ve Libya ile ilişkilerini güçlendirmeye girişti ve Araplar arasında çıkan birçok anlaşmazlığa aracı olarak müdahalede bulundu; 27 Eylül 1970'te yeni bir Ürdün-Filistin çatışmasına son vermeyi başardı. 28 Eylül 1970 tarihinde saat 17:16 sularında bir kalp krizinden dolayı yaşamını yitirdi.

Arap milliyetçiliğinin yükseldiği ve Üçüncü Dünya'da radikal arayışların güçlendiği bir dönemde büyük yankı uyandıran Felsefetü's-Savra (1956; Devrimin Felsefesi) adlı yapıtı, Nasır'ın Arap Birliği konusundaki coşkulu düşüncelerini içerir. Cemal Abdünnâsır döneminde, kırsal kesimlerden gelenler için Başkent Kahire’nin Kadim Kahire (Eski Kahire) bölgesinde bulunan Ölüler Şehri’nde oturum izni verildi.

Ölümü ve cenaze töreni[değiştir | kaynağı değiştir]

Nasır'ın cenazesine 5 milyona yakın insan katılmıştı.

28 Eylül 1970'te Arap liderlerle yaptığı zirve sonrası, ağır bir kalp krizi geçirdi. Doktorları tarafından derhal müdahale edilmesine rağmen saat 18.00 sularında vefat etti.[3] Doktorları ölüm nedenini; damar sertliği, varis ve diyabet hastalığının uzun süreli komplikasyonları olduğunu açıkladı. Nasır, ağır bir sigara içicisiydi. Daha önce 1966 ve 1968 yıllarında iki kez kalp krizi geçirmiş fakat bu kamuoyuna duyurulmamıştı.

Nasır'ın ölümü Arap ülkelerinde ve dünyada şok etkisi yarattı.[4] 1 Ekim'de Kahire'de düzenlenen cenaze törenine 5 milyon kişi katıldı.[5] Kalabalığın uzunluğu 10 kilometreyi buluyordu. Suudi Arabistan kralı Faysal hariç tüm Arap liderler cenazeye katıldı. Arafat ve Kral Hüseyin açıkça ağlarken, Libya lideri Muammer Kaddafi üzüntüden iki kez bayıldı. Lübnan'da çıkan Le Jour gazetesi Nasır'ın ölümünü, "100 milyon Arap yetim kaldı" manşetiyle duyurdu.[6]

Nasır, Kubbe semtinde bir sene önce inşa edilmiş bir camiye defnedildi. Mezar taşı olarak Mısır dışında ölen Krallık dönemi Veliahtı Prens Mehmet Ali Tevfik'in kendisi için hazırlattığı "Allah" yazılı kristal konuldu. Daha sonraki yıllarda cami altındaki bir lağımın taşması sonucunda Nasır'ın kemikleri lağıma karışıp mezarından tahliye oldu.[7][8]

Miras[değiştir | kaynağı değiştir]

Nasır, Mısır'ı İngiliz etkisinden tamamen bağımsız hale getirdi [9] [10] ve ülke, onun liderliği altında gelişmekte olan ülkeler arasında büyük bir güç haline geldi [9] Nasır'ın ülke içindeki başlıca çabalarından biri, liberal demokrasinin önkoşulu olduğunu düşündüğü sosyal adaleti tesis etmekti.[11] Onun başkanlığı sırasında sıradan vatandaşlar barınma, eğitim, iş, sağlık hizmetleri ve beslenmenin yanı sıra diğer sosyal refah türlerine eşi benzeri görülmemiş bir erişime sahip olurken, feodal etki zayıfladı.[9] [12]

Ancak bu ilerlemeler sivil özgürlüklerin pahasına gerçekleşti. Nasır'ın Mısır'ında medya sıkı bir şekilde kontrol ediliyordu, postalar açılıyor ve telefonlar dinleniyordu.[13] 1956, 1958 ve 1965'te tek aday olduğu halk oylamasıyla seçildi ve her seferinde oybirliğiyle veya oybirliğine yakın destek talep etti. Birkaç istisna dışında yasama organı Nasır'ın politikalarını onaylamaktan başka bir şey yapmadı. Yasama organının neredeyse tamamı hükümet destekçilerinden oluştuğu için Nasır, ülkedeki tüm yönetim gücünü etkin bir şekilde elinde tutuyordu.

Başkanlığının sonuna gelindiğinde, ülkede yoksulluk hâlâ yüksek olmasına ve sosyal refah için ayrılan önemli kaynaklar savaş çabalarına yönlendirilmesine rağmen, istihdam ve çalışma koşulları önemli ölçüde iyileşti.[14]

A man on his knees looking up to a man sitting and holding his hand and wearing sun glasses, has his right hand on his shoulder and is talking to him. In the background there are men in military uniform all looking on the kneeling man.
Nasır, Mısırlı evsiz bir adamla konuşuyor, 1959

Ulusal ekonomi, tarım reformu, Helwan çelik tesisleri ve Aswan Barajı gibi büyük modernizasyon projeleri ve Süveyş Kanalı gibi millileştirme planları sayesinde önemli ölçüde büyüdü.[15] [16] Bununla birlikte, 1960'ların başındaki belirgin ekonomik büyüme, on yılın geri kalanında bir gerileme yaşadı ve ancak 1970'te toparlandı.[17] Tarihçi Joel Gordon'a göre Mısır, Nasır'ın başkanlığı sırasında özellikle film, televizyon, tiyatro, radyo, edebiyat, güzel sanatlar, komedi, şiir ve müzik alanlarında kültürün "altın çağını" yaşadı.[18] Nasır yönetimindeki Mısır, bu alanlarda Arap dünyasına hakim oldu ve [16] [18] kültürel ikonlar üretti.[16]

Nasır, ulaşılabilirliği ve sıradan Mısırlılarla doğrudan ilişkisi ile biliniyordu.[19] [20] Kendisine yönelik suikast girişimlerine rağmen kamuoyunda sürekli görünmesi, halefleri arasında benzersizdi.[21] Yetenekli bir hatip olan Nasser, 1953 ile 1970 yılları arasında 1.359 konuşma yaptı.[22] Bu herhangi bir Mısırlı devlet başkanı için bir rekor oldu.[23] Tarihçi Elie Podeh, Nasır'ın imajının değişmez temasının "zaferde de yenilgide de Mısır özgünlüğünü temsil etme yeteneği" olduğunu yazdı.[19]

Günümüze kadar Nasır, Arap dünyasında ikonik bir figür, [24] [25] Arap birliği ve onurunun sembolü, [26] [27] [28] ve modern Orta Doğu tarihinde önemli bir figür olmaya devam ediyor.[29] Aynı zamanda Mısır'da sosyal adaletin savunucusu olarak kabul ediliyor.[30] [31] Time, hatalarına ve eksikliklerine rağmen Nasır'ın "Mısır ve Arapların 400 yıldır unuttuğu kişisel değer ve ulusal gurur duygusu kazandırdığını. Bu, tek başına onun kusurlarını ve başarısızlıklarını dengelemek için yeterli olabilir." yazdı.[32]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Jenkins, Loren; article, Washington Post Foreign Service; Washington Post correspondent Edward Cody contributed to this (11 Ekim 1981). "Quiet Rites Show Stark Contrast to Funeral for Nasser". Washington Post (İngilizce). ISSN 0190-8286. Erişim tarihi: 20 Eylül 2021. 
  2. ^ Henry Kissinger (2002). Diplomasi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s. 507. ISBN 975-458-111-8. 
  3. ^ Nutting, Anthony (1972), Nasser, New York City: E.P. Dutton, ISBN 978-0-525-16415-9
  4. ^ .Aburish, Said K. (2004), Nasser, the Last Arab, New York City: St. Martin's Press, ISBN 978-0-312-28683-5
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2016. 
  6. ^ "Nasser's Legacy: Hope and Instability". Time. 12 October 1970. p. 20.
  7. ^ Murat Bardakçı (2011), Neslişah, İstanbul: Everest, s. 289
  8. ^ "CEMAL ABDÜNNASR DÖNEMİ MISIR POLİTİKALARI". 24 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2021. 
  9. ^ a b c Cook 2011
  10. ^ Reich 1990
  11. ^ Darling 2013
  12. ^ Shukrallah, Hani; Guindy, Hosny (4 Kasım 2000). "Liberating Nasser's Legacy". Al-Ahram Weekly. Al-Ahram. 6 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2009. 
  13. ^ Gamal Abdel Nasser at Encyclopædia Britannica
  14. ^ Darling 2013
  15. ^ Cook 2011
  16. ^ a b c Shukrallah, Hani; Guindy, Hosny (4 Kasım 2000). "Liberating Nasser's Legacy". Al-Ahram Weekly. Al-Ahram. 6 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2009. 
  17. ^ Cook 2011
  18. ^ a b Gordon 2000
  19. ^ a b Podeh 2004
  20. ^ Hamad 2008
  21. ^ Golia, Maria (23 Temmuz 2011). "Kings never die: A tale of a devoted iconography". Egypt Independent. Al-Masry Al-Youm. Erişim tarihi: 30 Haziran 2013. 
  22. ^ Dawisha 2009
  23. ^ Hamad 2008
  24. ^ Cook 2011
  25. ^ Hardy, Roger (26 Temmuz 2006). "How Suez made Nasser an Arab icon". BBC News. BBC MMIX. Erişim tarihi: 23 Kasım 2009. 
  26. ^ Hourani 2002
  27. ^ Seale 1990
  28. ^ Dekmejian 1971
  29. ^ Cook 2011
  30. ^ Al Sherbini, Ramadan (23 Temmuz 2012). "Anniversary heightens face-off with Muslim Brotherhood". Gulf News. Al Nisr Publishing LLC. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2013. 
  31. ^ "Makers of the Twentieth Century: Nasser", History Today, History Today, 31 (2), 1981, erişim tarihi: 18 Ağustos 2013  Birden fazla yazar-name-list parameters kullanıldı (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  32. ^ "Nasser's Legacy: Hope and Instability". Time. 12 Ekim 1970. 13 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2010. 
Siyasi görevi
Önce gelen:
Muhammed Necib 		Mısır devlet başkanı
1956 - 1970 		Sonra gelen:
Enver Sedat
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Cemal_Abdünnâsır&oldid=33052760" sayfasından alınmıştır